خبرگزاری مهر، گروه استانها- زهرا ناصران: در سال های اخیر تئاتر شهر تبریز نمایش های زیادی به زبان ترکی آذربایجانی بر روی صحنه خود دیده است، که اکثرا مورد توجه مخاطبین و منتقدین قرار گرفته اند و سالن های نمایش مملو از تماشاگر بوده است. اما مسئله همیشگی مورد بحث این آثار زبان بوده است. از این رو گفتگویی ترتیب داده ایم با عبدالحسین لاله، پیشکسوت و منتقد تئاتر آذربایجان، کسی که برای اولین بار بعد از انقلاب به ترکی آذربایجانی نمایش اجرا کرده و نمایش حیدربابایا سلام او رکورد دار جذب مخاطب در تاریخ تئاتر ایران است.
*ابتدا توضیح مختصری از پیشینه و سوابق خودتان بفرمایید؟
اولین نمایش به زبان ترکی بعد از انقلاب بود و سال ۶۸ در جشنواره منطقه ای با شرکت استان های همجوار شرکت کرد که با الهام از شیوه داستان گویی آشیق ها نوشته شده بود در آن هنرمند توانمند آشیق جنون و بزرگ امین حضور داشتند و با مشاوره یحیوی اردبیلی نوشته شده بود که جایزه بهترین کارگردانی و نمایش نامه نویسی و بازیگری را دریافت کرد ولی متاسفانه بخاطر تنگ نظری هایی که در آن سال ها بود اجازه نداند که در جشنواره سراسری فجر شرکت کنیم.
نمایش بعد، نمایش حیدربابایا سلام هست که هفت سال در صحنه بود، بزرگترین گروه نمایشی بود که تا آن سال در تبریز و کل ایران تشکیل شده بود با بیش از هشتاد بازیگر و عوامل صحنه، رکوردار تاریخ تئاتر ایران از نظر تماشاگر هست، تاکنون کسی این اقبال و توجه مخاطب را در ایران کسی نتوانسته به دست بیارد، اولین نمایشی در تاریخ نمایش تبریز بود که راه پیدا کرد به خارج از مرزهای ایران و در باکو و جمهوری نخجوان اجرا شد. این نمایش سه سال در تبریز و چهار سال در تهران اجرا شد.
کارهای بعدی هم، کارهای متفاوت دیگری بود که اجرا شد از جمله نمایشی با عنوان اولدوز و عروسک سخن گو که با نمایشنامه ای از صمد بهرنگی در سال۶۹ و همچنین شنگولوم و منگولوم بود که سعی کردیم زبان ترکی آذربایجانی را به عنوان زبان نمایشی که می تواند بهترین آثار را اجرا کند، معرفی کنیم.
* به نظر شما کیفیت ترجمه های نمایش در چه حدی است؟
به نظر من کسی که دست به ترجمه می زند باید اول خود را تست کند ببیند که استعداد این کار را دارد یا نه، بهترین راه هم این است که مترجم متن مورد نظر خود را کامل می فهمد یا نه تا بتواند به زبان دیگری ارائه بدهد. من در بیشتر کارهایی که دیدم فقر و ضعف ترجمه ها را احساس کردم باید بدانیم که ترجمه یک کار دقیق علمی است، صرفا چون کسی در تبریز زندگی می کند نمی تواند فکر کند که خود مترجم زبان ترکی هم هست.
این نوع آثار را می توان به چند دسته تقسیم کرد، دسته اول، آثار نمایشی که ترجمه هستند. ترجمه ایی که از زبان فارسی به ترکی ترجمه شده یا از زبان های دیگر به ترکی آذربایجانی، در همه ی ترجمه ها خطاهای فاحشی به چشم می خورد که ناشی از عدم تسلط مترجم ها به زبان مبدا است.
*نظر شما راجع به زبان نمایش هایی که به ترکی اجرا می شوند. چیست؟
زبان در خدمت یک بیان فرهنگی است و بدون توجه به آن فرهنگ، زبان مغلته ایی بیش نیست کسی که می خواهد که به زبان ترکی آذربایجانی بنویسد ابتدا باید وارد بیان فرهنگی آن شود سپس به آن زبان بنویسد و کسانی هم که مترجم نیستند و از ابتدا به زبان ترکی می نویسند باید بدانند که قرار نیست به همان زبانی که در باکو یا استانبول می نویسند، بنویسند و توجه کنند نوشته هایشان به زبان مردم تبریز یا دیگر شهرهای آذربایجان ایران نزدیک باشد، البته نه به صورت بی قائده، بلکه با رعایت اصول زبانی.
*آفت تئاتر امروز تبریز در چیست؟
متاسفانه آفت بزرگی وجود دارد که آن هم تقلید از نمایش هایی که در باکو و ترکیه اجرا می شود و تقلید کردن هیچ گونه ارزش فرهنگی محسوب نمی شود. حتی من نمایش هایی که دیدم تقلید از آثاری بود که در دهه شصت در تبریز اجرا می شد و متاسفانه بر اثر عدم پرداخت مطبوعات و رسانه به پیشینه نمایش در آذربایجان آنها توانستند خود به عنوان کارشناسان زبان و فرهنگ آذربایجان جا بزنند که به نظر من آغاز خطایی بزرگ است.
*نظر شما درباره دخالت سیاست درهنر چیست؟
به اعتقاد من هر موقع سیاست خواسته در هنر دخالت بکند جز ویرانی نتیجه ای نداشته و تبدیل عرصه های هنری به جنگ های سیاسی، به ضرر هنر و بنفع سیاست تمام شده، هنرمندان باید به دور از خواسته های سیاسیون فقط فکرهای هنری خود را اجرا کنند.
* مردم با تئاتر آشتی کردند؟
بله. توانسته آشتی بکند، اما ممکن است به علت همان مطالبی که در بخش اول عرض کردم احتمال دارد مخاطبینش را از دست بدهد. چون وقتی ببینند مطالب فرهنگی آنها کاملا سطحی و پر از اشتباه بیان می شوند طولی نمی کشد از آن دست بردارند.
*تئاتر این خطه در زمان گذشته فقط طنز بود، اما در حال حاضر تئاتر با زبان محلی یا نمایش ها به صورت جدی اجرا می شود، به نظر شما چه عاملی باعث پیشرفت این امر شده است؟
در ارتباط با این که چرا اغلب نمایش نامه ها به زبان محلی این منطقه در گذشته به زبان طنز بوده، باید چند مورد را درنظر گرفت که اولا ورود نمایش به ایران با نمایشنامه های مولییر که ترجمه میرزا حبیب اصفهانی است بوده بعد در ابتدای تاریخ نمایش ایران آثاری از فتحعلی آخوندوف و میرزا آغا تقی خان تبریزی را می بینیم که نمایش هایی جدی است که باز رگه هایی از طنز دارد. به نظر من محبوس کردن نمایش ترکی در قالب طنز یک ظلم است، برای اینکه یک نوع توهین محسوب می شود و ادامه همان سیاست های رژیم شاهنشاهی است که سعی داشت زبان ترکی را پست بشمارد. مطلب بعدی این است که اساسا جامعه ایرانی، یک جامعه ایی است که رو به جلو قدم می گذارد و معلوم است که کارها دوست دارد به صورت جدی دنبال کند و کسانی که نمایش به زبان ترکی کار می کنند متوجه این موضوع هستند و سعی می کنند.
*شما زبان ادبی را برای تئاتر پیشنهاد می کنید یا لهجه تبریز را؟
در مورد این که من چه زبانی را پیشنهاد می کنم، وابسته به موقیعت نمایش است، باید قبول کنیم که لهجه تبریز تفاوت هایی با زبان معیار دارد، دلیل اصلی اش هم این هست که این زبان سال ها تحت سلطه رژیم شاهنشاهی بوده و ما دور بودیم از آموزش صحیح زبان ترکی، بنابراین برخی که استناد می کنند زبان نمایش باید لهجه ی تبریز باشد، درست نیست. اما در جای خودش هم برای نمایش های عامیانه مناسب است.
*ارزیابی شما از دانش و سطح بازیگران تبریز چیست؟
بسیاری از چهره های تئاتر و تلویزیون تبریز فارغ التحصیل دانشگاه نبی اکرم هستند و اکثر بازیگران تئاتر از راه دانشگاه به این عرصه آمدند که باید به فال نیک گرفت.
*بابک نهرین تفاهم نامه تبادل فرهنگی با خانه تئاتر جمهوری آذربایجان امضا کردند، به نظر شما چه بهره ای از این ظرفیت می توان در راستای تبادل فولکلور تبریز و آذربایجان برد؟
آقای بابک نهرین خود هنرمند توانایی هستند که می توانند در چارچوب وظایف قانونی خود، یعنی در حد انجمن نمایش فعالیت بکنند. طبیعی است که او به تنهایی، بدون هماهنگی با اداره کل ارشاد تبریز، معاونت فرهنگی استانداری، حتی نهادها و سازمان های هنری نمی تواند با کسی قرارداد ببندد، بخصوص زمانی که مسئله بین الملی بشود، می تواند تفاهم نامه هایی در قالب جمهوری اسلامی ایران با هر کشورغیری امضا کند، اما اینکه تبریز را نمایندگی کند، چنین صلاحیتی را ندارد.
نظر شما