به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام نجف لک زایی در مقاله «مقاصد قرآن» به بررسی تاثیر قرآن و مقاصد و اهداف آن پرداخته است که در ادامه آن را می خوانید:
اشاره:
مطلب ذیل را به عنوان سرمقاله شماره ۱۵ فصلنامه علوم سیاسی، در جایگاه سردبیر، نوشته بودم که در سال ۱۳۸۰ منتشر شده و اینک در دفاع از ساحت قرآن مجددا آن را به نشر الکترونیک می سپارم.
ای جهان دیده بودخویش ازتو
هیچ بودی نبود پیش از تو
در بدایت بدایت همه چیز
در نهایت نهایت همه چیز
(نظامی گنجوی, هفت پیکر)
شناخت قرآن و مقاصد آن, همان گونه که برای مومنان و معتقدان به آن لازم و ضروری است, برای عالمان رشته های مختلف علوم انسانی به ویژه علوم سیاسی نیز فرض و حتمی است. معتقد به قرآن, مقاصد و اهداف قرآن را می شناسد تا بدان عمل کند و جامعه شناس, روان شناس, اقتصاد دان, حقوق دان, مورخ و… مقاصد و اهداف قرآن را می شناسد تا از تإثیرات آن بر روح و روان و رفتار فردی و اجتماعی معتقدان به آن آگاه گردد. البته تفکیکی که صورت گرفت صرفا در بعد نظر است, زیرا چه بسیار عالمانی که خود مومن و معتقد به قرآن بوده, همان گونه که گروهی از معتقدان به قرآن از اهداف و مقاصد آن بی اطلاع یا کم اطلاع هستند.
بررسی تإثیر قرآن در انتقال جامعه جاهلی به جامعه اسلامی, پیشرفت و گسترش اسلام در قرون اولیه, پیدایش علوم مختلف, شکل دهی به نظامات مختلف سیاسی, اقتصادی, فرهنگی, نظامی, اخلاقی و خانوادگی, شکل دهی به مناسبات بین المللی و نهضت های بیدار گرانه معاصر و جنبش های رهایی بخش در جهان اسلام و مبارزه مسلمانان با استبداد از مهم ترین مسائلی است که لازم است با روش های معتبر علمی به آنها پرداخته شود; همان طور که تإثیر قرآن در سرنوشت جهان در چهارده قرن گذشته نیز شایان مطالعه و بررسی است.
از سوی دیگر و با قطع نظر از ضرورت بررسی های عالمانه و کارشناسانه, شناخت محتوای قرآن و بررسی مقاصد و اهداف آن برای امروز ایران و جهان اسلام و بلکه جامعه بشری فوریتی غیرقابل انکار دارد. قرآن کتاب هدایت است; در هر هدایتی تعیین نقطه شروع, نقطه پایان, مسیر, عوامل انگیزشی و موضوع هدایت از عناصر اساسی به شمار می آید. انسان به عنوان مخاطب کلام خداوند, موضوع هدایت است, چنان که رسولان نیز با دغدغه هدایت انسان آمدند. قرآن بنیان های اعتقادی و اندیشگی برای انسان ارائه کرده که آگاهی از آنها برای نیل به مقصد ضروری است. همچنین اصول تربیتی و اخلاقی و نظامات سیاسی, اقتصادی, فرهنگی, نظامی, حقوقی و خانوادگی را نیز بیان کرده است. نقطه آغاز حرکت از خداست و نقطه پایان نیز اوست: ((انا لله و انا الیه راجعون)) ـ (بقره, آیه۱۵۶). محرک ها و عوامل انگیزشی در قرآن را می توان در دو گروه طبقه بندی کرد: عوامل هدایت بخش و عوامل ضلالت بخش. تمسک به دستور العمل ها و توصیه های هدایتگر قرآن طریق نجات از بحران های کنونی است; از این رو جوامعی که به قرآن اعتقاد دارند با آگاهی بیشتر از آن می توانند بر مشکلات خود فایق آیند و آنان که بدان معتقد نیستند با پذیرش آن, در راه صواب و هدایت گام خواهند گذاشت: ((و ما إرسلناک الا کافه للناس)) ـ (سبإ, آیه ۲۸); دعوت پیامبر اسلام و در نتیجه قرآن برای تمامی انسان هاست: ((هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه)) ـ (جمعه, آیه ۲); بعثت پیامبران دو هدف کلان داشت: تزکیه و پالایش اخلاقی و معنوی جامعه و آموزش و تعلیم کتاب و حکمت. بنابراین از قرآن می توان دو انتظار داشت: یکی, تصحیح بینش, بینشی که نشان دهنده خط سیرکلی انسان از مبدإ تا معاد است; دوم, تعلیم دانش, دانش هایی که اگر قرآن به ما نمی گفت, از آنها آگاه نمی شدیم: ((فاذکروا الله کما علمکم ما لم تکونوا تعلمون)) ـ (بقره, آیه ۲۳۹).
بینش و دانش ارائه شده در قرآن عهده دار رهایی انسان از ظلمت ها (بحران ها) به سوی نور است: ((کتاب إنزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور باذن ربهم الی صراط العزیز الحمید)) ـ(ابراهیم, آیه ۱). این نور جامع حسنات دنیا و آخرت است, توسعه ای است همراه با تعالی, مادیتی است همراه با معنویت: ((ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه و قنا عذاب النار)) ـ (بقره, آیه ۲۰۱).
این بینش و دانش واجد عناصری است که عوامل بحران ساز را می خشکاند و از بین می برد. برخی از این عناصر به قرار زیر است: تإکید بر ولایت الهی: ((الله ولی الذین آمنوا)) ـ (بقره, آیه ۳۵۷), حرمت و ممنوعیت هر نوع رهبری و حکومت غیرالهی و ظالمانه: ((لاینال عهدی الظالمین)) ـ (بقره, آیه ۱۲۴), ضرورت اجرای عدالت: ((اعدلوا هو إقرب للتقوی)) ـ (مائده, آیه ۸), واگذاری کارها به افراد متعهد و متخصص: ((ان الله یإمرکم إن تودوا الامانات الی إهلها)) ـ (نسإ, آیه ۵۴), وجوب اطاعت از خدا و پیامبر و اولوالامر (نسإ, آیه ۵۹), وفای به عهد (بقره, آیه ۴۰), پرهیز از مراجعه به طاغوت (نسإ, آیه۶۰), آزادی انسان از هر آنچه او را از عبودیت خدا دور می کند: ((ویضع عنهم اصرهم و الاغلال التی کانت علیهم)) ـ (اعراف, آیه ۱۵۷), آمادگی نظامی متناسب با شرایط زمانه (انفال, آیه ۶۰), خمس و زکات و انفاق برای رفع محرومیت های اقتصادی, رعایت حقوق همدیگر و منع غیبت و تهمت و دروغ و افترا برای حفظ کرامت انسان ها, منع قتل و سرقت و مفاسد اخلاقی برای حفظ حقوق بشر, احترام به پدر و مادر و… .
بر همین اساس است که حضرت محمد(ص) تمسک به قرآن و عترت را راه نجات و هدایت دانسته است:
میراث رسالت من دو وزنه وزین است: یکی کتاب خدا و دیگری عترت طاهرین و این دو هرگز از یکدیگر جدا نخواهند شد تا در کنار حوض کوثر با هم بر من وارد شوند و شما نیز اگر به این دو وزنه وزین تمسک کنید, هرگز گمراه نخواهید شد. (محمد باقر مجلسی, بحارالانوار, ج۲۳, ص ۱۰۶).
قرآن کتابی است که بیانگر همه علوم و معارف ضروری و سودمند برای بشر یا بیانگر همه حقایق خلقت است: ((نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء)) ـ (نحل, آیه ۸۹); البته این بدان معنا نیست که دریافت همه افراد از قرآن به یک میزان باشد. همان گونه که در روایات آمده است, عبارات قرآن برای استفاده توده مردم, اشارات آن برای استفاده خواص, لطایف آن قابل فهم برای اولیا و حقایق آن در اختیار انبیاست. (محمد باقر مجلسی, پیشین, ج۷۵, ص ۲۷۸).
مومنان و دانشمندان وقتی به مطالعه و بررسی قرآن می پردازند, لازم است به مقاصد قرآن توجه داشته باشند و الا ممکن است مجذوب نکات حاشیه ای شوند. تمرکز بر مسائل ادبی قرآن, تلاوت زیبای آن, حفظ و چاپ زیبای آن, از کارهای خوب و لازم است, اما مقصود اصلی قرآن نیست. تلاش برای فهم مقاصد قرآن مقدمه عمل به آن است. از نکاتی که امام خمینی(ره) در وصیت نامه الهی ـ سیاسی خود بر آن تإکید کرده, افتخار عمل به مقاصد قرآن و سنت است:
ما امروز مفتخریم که می خواهیم مقاصد قرآن و سنت را پیاده کنیم و اقشار مختلف ملت ما در این راه بزرگ سرنوشت ساز سر از پا نشناخته, جان و مال و عزیزان خود را نثار راه خدا می کند. (صحیفه نور, ج۲۱, ص ۱۷۱ ـ ۱۷۲).
ایمان و معنویت, قسط و عدل, علم و معرفت, صفا و اخوت, فلاح و رستگاری, سعادت دنیا و آخرت, صلاح ظاهر و باطن, اقتدار و عزت و حرکت کاروان بشری به سوی خداوند متعال, از مقاصد قرآن محسوب می شود; اما اگر از لسان قرآن مقصدی اصلی برای آن بیان کنیم, ((قیام لله)) است: ((قل انما إعظکم بواحده إن تقوموا لله مثنی و فرادی)) ـ (سبإ, آیه ۴۶). قیام برای هواهای نفسانی تاریخ را به سمت و سویی می برد که رضایت خدا در آن نیست. قیام و تلاش و حرکت و سمت و سوی انسان ها در طول تاریخ به سوی دو جهت و گرایش انجام شده است: آنان که به سمت خدا در حرکت بوده اند و کسانی که به سوی غیرخدا رفته اند. قرآن و عترت ضامن حرکت و چراغ هدایت بشر در مسیر الهی است و قیام لله در صورتی که با استقامت بر آن همراه شود ضامن فلاح و سعادت دنیا و آخرت خواهد بود.
امر اول را که فرموده اند قیام کنید برای خدا, اطاعت کردید, باقی مانده است امر دوم: ((فاستقم کما امرت و من تاب معک)); استقامت کنید, این قیام را حفظ کنید.(امام روح الله خمینی, صحیفه نور, ج۶, ص ۲۷۶).
تفرقه و تشتت در میان مسلمانان ناشی از اشکال در استقامت بر حرکت در مسیر الهی است. اگر در صدد تحقق مقاصد قرآن و حکومت آن برخود هستیم لازم است مقاصد قرآن را به تفصیل بشناسیم و قوانین آن را برای اجرا, متناسب با شرایط عصر و نسل حاضر, عملیاتی کنیم; در غیر این صورت مشمول شکایت پیامبر اسلام در قیامت خواهیم شد که ((ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجورا)) ـ (فرقان, آیه ۳۰).
فصلنامه علوم سیاسی به میزان توانش و با عنایت به نقش, پایگاه و جایگاهی که از آن انتظار می رود, می کوشد به مضامین قرآن در ابعاد مختلف توجه کند; هم از بعد بیرونی و تإثیرات سیاسی قرآن بر تحولات جوامع مختلف به ویژه جهان اسلام و ایران, هم از حیث تإثیراتش در تحولات آینده و هم از این جهت که مضامین و مفاد و مقاصد سیاسی ـ حکومتی قرآن چیست و چگونه می توان آنها را وارد ادبیات سیاسی ایران, جهان اسلام و جهان کرد و در مرحله بعد چگونه می توان از پیام های الهی در جهت بحران زدایی از جهان معاصر بهره برداری نمود. ان شإ الله که دست یاری همه فرهیختگان و اصحاب قلم در این حرکت فکری ـ فرهنگی همراه و یاور ما باشد.
والحمد لله رب العالمین
منبع: فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۱۵، تابستان ۱۳۸۰
نظر شما