آمریکا و اعدام صدام

به گزارش خبرگزاری مهر، روزنامه ایران در یادداشت امروز خود به قلم حسین امیر عبداللهیان چنین آورده است :

صدام رئیس جمهور سابق عراق در حالى که پرونده سیاه جنایت علیه مردم عراق، حمله نظامى به جمهورى اسلامى ایران و کویت را در سه دهه حکومت مستبدانه خود در عراق در دست داشت، سحرگاه شنبه ۱۳۸۵‎/۱۰‎/۹ در منطقه کاظمین بغداد، اعدام شد.

در پرونده جنایات صدام بیش از ۹۰۰ عنوان جنایت جنگى و جنایت علیه بشریت به ثبت رسیده است که صرفاً ۱۲ مورد آن از جمله اعدام ۱۴۸ شیعه در منطقه الدجیل عراق در دهه ۸۰ میلادى و اعدام و کوچاندن اجبارى ۱۷۰ هزار کرد (پرونده انفال) در دادگاه عالى عراق مورد رسیدگى قرار گرفت و با اثبات جنایات وى و همدستانش در پرونده موسوم به دجیل ، به اعدام محکوم شد.

در خصوص اجراى حکم اعدام صدام، طیف وسیعى از دیدگاه هاى متعارض وجود داشت. عمده تحلیل گران بر این باور بودند که صدام محکوم به اعدام خواهد شد.

اما حکم اعدام وى هرگز به اجرا در نخواهد آمد، فشار رهبران سیاسى جهان عرب، ملاحظات سیاسى و امنیتى ایالات متحده آمریکا، موضع ثابت و سر سختانه اروپا در منع اعدام و مرورى بر عملکرد سیستم بین المللى در برخورد با جنایتکاران جنگى معاصر مانند پینوشه و میلوشوویچ، به عنوان مصادیق بارز تأیید این دیدگاه مطرح بود.

اما على رغم آن، صدام براستى اعدام شد و تمام رسانه هاى گروهى خبر «پایان صدام» را در کمال ناباورى منتشر ساختند. سؤال اساسى این است که چرا حکم اعدام صدام بسرعت اجرایى شد؟موافقت ایالات متحده آمریکا به عنوان فرماندهى نیروى چند ملیتى (اشغالگر) با اعدام صدام بر چه مبنایى صورت پذیرفت؟ آیا این تصمیم صرفاً عراقى است؟ آمریکایى- عراقى است؟ و یا صرفاً آمریکایى است؟ براى پاسخ دادن به این سؤال، ابتدا مرور کوتاهى بر عملکرد صدام و حزب بعث داشته و سپس عملکرد و چالش هاى فراروى آمریکا را در عراق جدید مورد ارزیابى قرار خواهیم داد تا از این رهگذر چرایى اعدام صدام را بهتر و بیشتر در یابیم.

الف- صدام چه کرد؟
۱-  در ۱۷ ژوئیه ۱۹۶۸ حزب بعث اقدام به کودتاى نظامى علیه عبدالرحمان عارف کرد.
حسن البکر به قدرت رسید. صدام معاون وى شد و در تیرماه ۱۳۵۸ رئیس جمهور عراق شد.

۲-  صدام و رژیم بعث در داخل عراق، فضاى شدید امنیتى را حاکم کردند. دها تن از علما ، روحانیون و اندیشمندان را اعدام کرد. اتباع ایرانى الاصل را در دو مرحله اخراج و تمامى اموال و دارایى هایشان را توقیف کرد.

۳-  در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ (۱۴ ماه پس از تصاحب کرسى ریاست جمهورى) جنگى خانماسوز را علیه انقلاب و جمهورى اسلامى ایران به راه انداخت که در جریان آن ده ها هزار شهید، مجروح، جانباز شیمیایى در جمهورى اسلامى ایران و دهها هزار کشته و زخمى در عراق برجاى ماند. در جریان این تجاوز، ۷۰۰ حمله شیمیایى عراق به شهر ها، روستاها و بر روى غیر نظامیان ایرانى به ثبت رسید که نتیجه آن وجود یکصد هزار جانباز شیمیایى است و رنج طاقت فرساى آنان.

۴-  صدام چون نتوانست، جنگ را سه روزه به نتیجه برساند از آمریکا، شوروى وقت، اروپا و تمامى کشورهاى منطقه استمداد طلبید که در نتیجه آن:
اولاً - تلفات انسانى جنگ را افزایش داد.
ثانیاً- زمینه حضور گسترده و فعالانه آمریکا و غرب را در منطقه فراهم ساخت
ثالثاً - با درگیر کردن جمهورى اسلامى ایران در جنگ، خدمت شایانى به رژیم تل آویو کرد.
رابعاً-  بازار صاحبان صنایع نظامى جهان را رونق بخشید

۵-  در ۱۲ مرداد ۱۳۶۹ کویت را استان نوزدهم عراق نامید و با چراغ سبز آمریکا به آن حمله کرد تا این بار زمینه حضور سیستماتیک نظامیان آمریکا و غرب را در منطقه سرشار از نفت خاورمیانه فراهم سازد.نهایتاً در هشتم اسفند ۱۳۶۹ با حمله هوایى و زمینى آمریکا و متحدین، کویت آزاد شد و تاریخ مصرف صدام به سرآمد. لیکن به دلیل وقوع انتفاضه شیعیان و سقوط ۸ استان جنوبى عراق به دست مردم و ترس و وحشت آمریکا از تحولات سیاسى - اجتماعى غیرقابل کنترل و به سرعت درحال پیشروى، بار دیگر به صدام فرصت داده شد تا انتفاضه را سرکوب کند و با روشى دیگر به عنوان عامل تهدید در منطقه باقى بماند و همواره توجیهى براى تداوم حضور آمریکا در منطقه باشد. برجاى ماندن بیش از ۳۰۰ گورستان دستجمعى (کشتار یک میلیون نفر) در مناطق کردنشین و شیعى عراق حاصل این دوره از حکومت استبدادى صدام است.

۶- وقایع ۱۱ سپتامبر، تحولات و مناسبات جدید جهانى، ضرورت اجرایى کردن طرح خاورمیانه بزرگ و .... تاریخ مصرف تمدید شده صدام را پایان بخشید و منجر به حمله نظامى و یکجانبه آمریکا و انگلیس در ۲۹ اسفند ۱۳۸۱ به عراق و اشغال این کشور مسلمان و دارنده دومین (و شاید نخستین) ذخیره نفتى خاورمیانه شد.

ب) آمریکا در عراق جدید چه کرد؟

رفتار آمریکا در عراق جدید را در سه مرحله مشخص مورد بررسى قرار مى دهیم:
الف - شاخص هاى رفتار آمریکا در مرحله اول (قبل و همزمان با حمله نظامى به عراق):

- شش ماه قبل از حمله نظامى، معاون وقت وزیر دفاع آمریکا که به منظور متقاعد کردن دولت ترکیه و مشارکت آنکارا در حمله به عراق در این کشور به سر مى برد، اظهار داشت: «دموکراسى در کشورهاى منطقه از عراق آغاز خواهد شد.»

- متعاقب آن دکترین پاول وزیر خارجه وقت آمریکا مطرح گردید. مشخصه اصلى این دکترین ملت سازى، دولت سازى، نخبه سازى و فرهنگ سازى در خاورمیانه جدید بود.

- اعمال زور از سوى آمریکا در عراق (و قبل از آن در افغانستان و پس از آن در جریان جنگ و مقاومت ۳۳ روزه لبنان) حکایت از آن داشت که گفتمان اشاعه آزادى و دموکراسى در منطقه خاورمیانه، عارى از بعد فرهنگى - اجتماعى است و با رفتارى سخت افزارى بر راهبرد امنیت، اطلاعات و اقتصاد تکیه دارد که بعدها طرح خاورمیانه بزرگتر (Greater Middle East) نام گرفت و ابعاد آن روشنتر گردید.

- حمله نظامى یک جانبه آمریکا (با همکارى انگلیس) به عراق با بهره گیرى از تکنولوژى برتر و الگوى عملیاتى موسوم به (C4) صورت پذیرفت که مشتمل بر به کارگیرى هماهنگ و همزمان چهار مؤلفه فرماندهى، رایانه، کنترل و ارتباطات مى باشد.

- ایالات متحده آمریکا مصمم بود با ایجاد طرحى نوین و به کارگیرى همزمان قدرت نرم (Soft Power) و قدرت سخت (Hard power) ساختار حکومت هاى سنتى حاکم بر منطقه را متحول سازد، اما این بار از طریق فرآیند رفرمیسم و بازسازندگى (Reconstruction-Reformation ) بلکه از طریق فرآیند تخریب سازنده (Constructive Destruction).

- حمله آمریکا و انگلیس از دو جبهه جنوب و شمال در ۸۱‎/۱۲‎/۲۹ آغاز شد و به دلیل حاکمیت ساختار سیستم توتالیتر و بعثى در عراق، تحریم هاى ۱۲ ساله بین المللى این کشور، جنایات صدام علیه مردم خود (علاوه بر تحمیل دو جنگ به منطقه) و... و با وجود تصور اولیه مقام هاى نظامى آمریکا در کمتر از ۲۰ روز خاتمه یافت.

- درحالى که هفته ها قبل از شروع حمله نظامى آمریکا، مقام هاى این کشور مدعى بودند که با برنامه ریزى دقیقى وارد عراق شده اند و براى برنامه کلان فرآیند دولت سازى تا جمع آورى زباله هاى سطح شهر بغداد از آمادگى کامل برخوردارند، عملاً نظامیان آمریکا با سردرگمى و بى برنامگى عجیبى مواجه شدند که برخى از فرماندهان نظامى پیروزى زودهنگام در عراق را عامل آن اعلام کردند.

- در فضاى میلیتاریستى جدید حاکم بر عراق و اشغال نظامى این کشور توسط آمریکا و انگلیس چند رفتار بارز مشهود بود:

۱- مردم عراق خرسند از سقوط رژیم جنایتکار صدام به شادمانى مى پرداختند.
۲- درحالى که تصور آمریکا این بود که عراق از آنان استقبال خواهد کرد، اما عراقى ها با وجود خرسندى از سقوط صدام و حزب بعث، برخورد سردى با آمریکایى ها داشتند.
۳- مقام هاى ایالات متحده مانع از ورود آیت الله سید محمد باقر حکیم به عراق جدید بودند، درحالى که مهره هاى منسوب به خود را همزمان با حمله نظامى به عراق وارد این کشور نموده بودند، البته شهید حکیم بى اعتنا به رفتار غیر دموکراتیک آمریکا از مسیر جنوب وارد عراق شد و با استقبال پرشور مردم مواجه گردید.
۴- عناصر فرصت طلب در قبال دید گان سربازان آمریکایى که به عنوان اشغالگر مسئولیت برقرارى نظم را بر عهده داشتند، به غارت وزارتخانه ها و موزه ها و تأسیسات نیروگاهى مى پرداختند. برخى از نیروهاى خارجى خود در این روند سهیم بودند.
۵- ژنرال گارنر آمریکایى به عنوان «راه حل» وارد عراق شد. اما فشار افکار عمومى، مواضع روشنگرانه مراجع دینى (بویژه حضرت آیت الله العظمى سیستانى) و تلاش رهبران ملى عراق کاخ سفید را وادار به تغییر رویکرد نظامى محض در عراق نمود.

ب - شاخص هاى رفتار ایالات متحده در مرحله دوم (دولت سازى):
۱- برمر حاکم غیر نظامى آمریکا در شرایطى زمام امور را در دست گرفت که رهبران عراق همزمان اقدام هاى مهمى را انجام مى دادند:

- شوراى حکومتى (Ahtority Council) با حضور ۲۵ تن از رهبران عمده سیاسى، مذهبى و ملى عراق با هدف اداره امور کشور تشکیل گردید.

- درحالى که آمریکا صرفاً در صدد تثبیت موقعیت خود در عراق با تحکیم در منطقه و پرداختن به طرح خاورمیانه بزرگتر و اهداف کلان استعمارى خود بود، آیت الله سیستانى خواهان ورود سازمان ملل به عراق و برگزارى انتخابات مجلس ملى و تشکیل دولت ملى گردید، متعاقب آن همگام با تلاش رهبران عراق و به دلیل بروز ناکامى هاى جدى آمریکا در عراق، ایالات متحده براى خروج از باتلاقى که هر روز بین ۱۵-۳ نظامى آمریکا را به کام مرگ مى کشاند وضع مشابهى براى انگلیس در جنوب ایجاد شده بود. رویکرد بازگشت به UN را اتخاذ و قطعنامه ۱۵۴۶ شوراى امنیت سازمان ملل متحد با هدف برگزارى انتخابات در عراق و تشکیل دولت ملى برگزار شد.

- نتیجه دو انتخابات مجلس ملى اثبات نمود که مردم عراق خواهان اسلام و اجراى قوانین آن بوده و در مقابل ارزش هاى تحمیلى دموکراسى غربى از خود مقاومت نشان مى دهند.

- گروه هاى تروریستى، القاعده و بقایاى رژیم صدام نیز (در کنار برخى جریان هاى مقاومت مردمى) علاوه بر نیروهاى اشغالگر، مردم بى گناه، غیر نظامیان، مدارس، بیمارستان ها، مساجد و اماکن مقدس را مورد حمله قرار مى دادند.

ج - رفتار ایالات متحده در مرحله سوم (پایان فرآیند سیاسى تشکیل نخستین دولت ملى)
با برگزارى انتخابات مجلس ملى عراق در بهمن ماه ۸۴ و متعاقب آن تشکیل دولت ملى این کشور، عملاً فرآیند انتقال سیاسى در عراق مراحل پایانى خود را طى نمود و بطور طبیعى همگام با تقویت پلیس و ارتش این کشور و انتقال رسمى حاکمیت به دولت ملى و منتخب این کشور، روز به روز زمینه تداوم حضور نیروهاى خارجى کاهش مى یافت.

در این مقطع سه جریان ناراضى از نتایج انتخابات با هدفى مشترک براى عدم تحقق تشکیل دولت و بازگشت آرامش به عراق اقدام هایى را به انجام رساندند. این سه جریان که عبارتند از نیروهاى خارجى، بقایاى رژیم و گروه هاى افراطى و تروریست ها با هدایت حساب شده نیروهاى بیگانه عمل نمودند. از جمله:

در سامرا حرمین مطهر امام هادى (ع) و امام حسن عسگرى(ع) در یک اقدام تروریستى مورد تعرض قرار گرفت و به عنوان سمبل عناد جریان اهل سنت در مقابل جریان شیعى قد علم نمود. این حرکت مبدأ ایجاد تفرقه و جنگ داخلى در عراق گردید، که تلاش گردید با روشنگرى مراجع عظام به جنگى فى مابین شیعه و سنى مبدل نگردد. ترویج خشونت و مدیریت بر تداوم ناامنى ها، در دستور کار آمریکا در عراق قرار گرفت.

سرویس هاى امنیتى آمریکا و انگلیس که خود را در این حرکت ناکام یافتند با مدیریتى بر ناامنى ها در عراق، سناریوى کشتار شیعیان و اهل سنت توسط گروه هاى افراطى و تروریستى را عملیاتى نمودند به نحوى که به طور متوسط روزانه بالغ بر یکصد جسد در حاشیه شهرها و بویژه پایتخت یافت مى شد، این روند کماکان تداوم دارد.

در بعد نظامى آمریکا بسرعت درحال ساخت ۱۲ پایگاه نظامى در عراق است، این موضوع در جریان مناظره انتخاباتى بوش و جان کرى بعنوان چالش اساسى در سیاست خروج آمریکا از عراق مطرح و برنامه ساخت ۱۲ پایگاه افشا گردید.

درخصوص رفتارشناسى آمریکا در عراق و ارزیابى عملکرد این کشور گزارش اخیر بیکر - همیلتون بهترین گواه است. این گزارش مهم ۷۹ راهکار را براى برون رفت از مشکلات آمریکا در عراق ارائه مى دهد، تأکید مى کند که: «اوضاع در عراق روبه وخامت است و این وضع سبب شده است براى آمریکا گزینه هاى کمترى باقى بماند. سیاست باقى ماندن سربازان آمریکایى در عراق کارآیى ندارد و درنهایت باید سیاست جدیدى جایگزین راهبرد کنونى شود.

نتیجه آن که:
۱- عملکرد نادرست ایالات متحده درعراق، کشته شدن بیش از ۱۲ هزار نظامى آمریکا (آمار غیر واقعى لیکن رسمى وزارت دفاع آمریکا کشته شدن حدود ۳۰۰۰ نظامى آمریکایى را تأیید مى کند) و غرب در چهار سال گذشته در عراق، نارضایتى مردم آمریکا، شکست جمهوریخواهان در انتخابات پارلمانى سال جارى، جمعبندى گزارش گروه مطالعه عراق (بیکر - همیلتون)، ناکامى آمریکا در روى کار آمدن دولتى سکولار در عراق، عدم موفقیت کاخ سفید در تحقق شعار «عراق: الگوى خاورمیانه بزرگ»، شکست رژیم صهیونیستى و ایالات متحده در جنگ تمام عیار ۳۳ روزه لبنان و ... مقام هاى کاخ سفید را با سردرگمى اساسى در مسائل عراق مواجه ساخت.

۲- رهبران دینى و سیاسى عراق با درک شرایط و با حفظ انسجام در چارچوب دولت ملى، ایده ضرورت اعدام صدام را با هدف کمک به کاهش ناامنى ها و قطع امید بقایاى رژیم، مطرح و با مقام هاى آمریکا پیگیرى نموده و موفق شدند در اوج سردرگمى کاخ سفید، اراده خود را بر آنان تحمیل سازند، کاخ سفید نیز که همواره سیاست آزمون و خطا را در منطقه و عراق سرلوحه کار خود قرار داده است، به این امید که شاید گشایشى براى برون رفت از باتلاق فراهم آید، بر این خواسته رهبران عراق گردن نهاد.