روشنگری‌های امام سجاد؛ عامل بقای اسلام/ جمله طنطاوی درباره صحیفه

حجت الاسلام محمد نقدی، مدیر مؤسسه ترجمان وحی به مناسبت پنجم شعبان، سالروز ولادت امام سجاد (ع) در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: وجود نازنین امام سجاد (ع) که نام او علی بن حسین و ملقب به سجاد و زین العابدین است در ۵ شعبان سال ۳۸ هجری در مدینه متولد شد و در ۱۲ محرم سال ۹۵ هجری هم با زهر به شهادت رسید. این امام همام ۵۶ سال عمر کرد. تولد او همزمان با جنگ جمل بود که در زمان حضرت علی پیش آمد. در سال ۶۱ هجری در واقعه کربلا حضور داشت که در آن زمان قریب ۲۴ سال سن داشت و به خاطر ابتلای به بیماری که از الطاف خداوند متعال بود از جهاد معاف بود و همین امر باعث شد که وجود نازنین امام زنده بماند و پس از شهادت پدر در سال ۶۱ هجری به مدت ۳۴ سال امامت جامعه اسلامی و شیعیان را بر عهده بگیرد.

مدیر مؤسسه ترجمان وحی افزود: مهمترین نکته بارز در مورد امام سجاد (ع) این است که ایشان در بدترین زمانی که بر اهل بیت می گذشته زندگی می کرده‌اند و مصیبت‌های زیادی را متحمل شدند. همچنین ایشان با خلفایی مثل یزید بن معاویه، عبدالله بن زبیر، معاویه بن یزید، مروان بن حکم و عبدالملک بن مروان معاصر بوده‌اند. بدترین دوران زندگی امام قریب ۲۱ سال همزمانی با حکومت عبدالملک بن مروان بوده. عبدالملک بن مروان در مدینه زندگی می‌کرد. معروف است که همیشه در مسجد زندگی می‌کرد و قرآن می‌خواند و آن قدر علاقه به مسجد و قرآن داشت تا جایی که به حمامه المسجد یعنی کبوتر مسجد معروف شده بود.

نکته بارز در مورد امام سجاد (ع) این است که ایشان در بدترین زمانی که بر اهل بیت می گذشته زندگی می کرده‌اند و مصیبت‌های زیادی را متحمل شدند

وی ادامه داد: در منابع تاریخی ذکر شده که وقتی عبدالملک پدرش مروان از دنیا رفت و خبر فوت پدر را به او دادند قرآن را بست و با آن خداحافظی کرد و عملاً حکومت را به دست گرفت. همان طور که قرآن می‌گوید «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» مهم عمل کردن به قرآن است و نه تنها خواندن آن. به اعتبار اینکه این شخص قرآن می خوانده ما نمی‌توانیم بگوییم او آدم خوبی بوده است، چون عبدالملک متأسفانه بزرگ‌ترین جنایات را در زمان حکومت خود مرتکب شد. در زمان او کارهای پلید و بدی انجام شد. یکی از حکمرانان او حجاج بن یوسف بود که به مکه و مدینه رفت و در آنجا ظلم‌های بزرگی مرتکب شد و همچنین در عراق نیز به همین صورت. در زمان حجاج ۱۲۰ هزار نفر به وسیله او کشته شدند به غیر از کسانی که در جنگ‌ها از بین رفتند.

محمد نقدی اضافه کرد: شما حساب کنید امام سجاد در چنین وضعی چه کار می‌توانست انجام دهد. در اسناد تاریخی آمده است که بعد از امام حسین شاید ۳ تا ۵ نفر بوده‌اند که طرفدار امام سجاد بودند. از عاشورا به بعد زندگی امام سجاد ۲ بخش دارد. یکی قبل از اسارت و دیگری بعد از اسارت. در دوره اسارت نقش امام سجاد که حضرت حق او را به خاطر بیماری حفظ کرد مهم‌ترین نقش بود که توانست تمام نقشه‌های یزید را برملا کند. وقتی ایشان به همراه اسرا از کربلا به طرف کوفه و شام رفتند هم در مجلس یزید و هم در مسیر و هم در کوفه و شام چقدر روشنگری کرد و اگر روشنگری‌های او و حضرت زینب نبود، اصلاً همه چیز از بین می‌رفت و اسمی از اسلام باقی نمی‌ماند.

وی سپس گفت: روشنگری‌های امام سجاد در مجلس یزید و در مسجد اموی در شام باعث شد پرده‌ها کنار رود و حقایق روشن شود و مردم آگاه شوند. یزید اول بنا داشت امام سجاد را بکشد ولی با روشنگری‌های امام سجاد و حضرت زینب کار به جایی رسید که مجبور شد خودش امام را با احترام دعوت کند و به خاطر وقایع عاشورا عزاداری به پا کند و متأثر شود و بگوید این کار عبیدالله بن زیاد بوده و من اصلاً راضی به این کار نبودم و ورق برگردد و سپس امام سجاد (ع) و اهل بیت را با احترام به مدینه فرستادند و همین باعث شد دین باقی بماند.

روشنگری‌های امام سجاد در مجلس یزید و در مسجد اموی در شام باعث شد پرده‌ها کنار رود و حقایق روشن شود و مردم آگاه شوند

محمد نقدی همچنین عنوان کرد: در زمان امام حسن و امام حسین علیهماالسلام تقیه بسیار شدید بود به همین خاطر روایات از آن امامان معصوم بسیار نادر است، اما امام سجاد چون دید نمی‌تواند از آن راه وارد شود از راه دعا و ارشادات شخصی عمل کرد. چون مهم‌ترین نقشی که ائمه داشتند در تبلیغ‌های انفرادی و چهره به چهره و راهبردهای انفرادی بوده است. ایشان این کار را ادامه دادند و همین صحیفه سجادیه که امروز در دست ماست بزرگ‌ترین میراثی است که از ایشان برای ما به جای مانده است و مطالب ارزشمندی از نظر معارف در آن وجود دارد.

وی یادآور شد: در سال ۱۳۵۳ شمسی یعنی ۴ سال قبل از انقلاب اسلامی ایران مرحوم آیت الله مرعشی نجفی نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای طنطاوی که یکی از علمای بزرگ و تأثیرگذار کشور مصر بود فرستاد و پس از مدتی او در یادداشتی به مرحوم آیت الله نجفی می‌نویسد که این از بدبختی ماست که تاکنون از این اثر گران بها اطلاع نداشتیم و به آن دسترسی پیدا نکردیم، من هر چه در آن تأمل می‌کنم مشاهده می‌کنم از گفتار مخلوق برتر و از گفتار خالق پایین‌تر است. این اثر شامل ۵۴ دعا است که امام سجاد (ع) مطالب بسیار مهم و ارزشمندی را در قالب آن دعاها بیان کرده است.

محمد نقدی خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم درباره شخصیت اجتماعی امام سخن بگوییم مهم‌ترین ویژگی‌هایی که امام سجاد داشتند را می‌توان در گذشت از خطاکاران، همچنین رسیدگی به مستمندان و ضعفا، دادن صدقات پنهانی، پرداخت دیون بدهکاران و عبادت‌های بسیار ممتازی دانست که ایشان را به عنوان زین العابدین معروف کرده است. این خصوصیات در اسناد و مدارک تاریخی ما وجود دارد که امام در این عرصه‌ها چه کارهای برجسته ای را از خود به یادگار گذاشته است. شایسته است که ما نیز به آنها توجه کنیم. شرایط زمان امام سجاد با ائمه دیگر بسیار متفاوت است.

آیت الله مرعشی نجفی نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای طنطاوی که یکی از علمای بزرگ و تأثیرگذار کشور مصر بود فرستاد و پس از مدتی او در یادداشتی به مرحوم آیت الله نجفی می‌نویسد که این از بدبختی ماست که تاکنون از این اثر گران بها اطلاع نداشتیم و به آن دسترسی پیدا نکردیم، من هر چه در آن تأمل می‌کنم مشاهده می‌کنم از گفتار مخلوق برتر و از گفتار خالق پایین‌تر است

وی اظهار داشت: در زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) گشایش ایجاد شد، آنها شاگردان زیادی داشتند، تبلیغات دینی قوی شد و آنها توانستند مکتب تشیع را به خوبی معرفی کنند اما در زمان امام حسن مجتبی و امام حسین و امام سجاد با شدت ظلم حکام جائر، عملاً امکان تبلیغ به این صورت وجود نداشت. امام علیه السلام هم در محافل فردی و هم در محافل اجتماعی سعی می‌کرد با دعا و تبلیغ و با تحولی که در افراد به وجود می‌آورد بتواند اثراتی را بگذارد تا دین باقی بماند. کتاب‌های زیادی درباره روایاتی که از امام سجاد باقی مانده نوشته شده که اغلب در قالب ۴۰ حدیث است. به یکی از روایات آنها اشاره می‌کنم که چگونگی اثرگذاری امام در جامعه را نشان می‌دهد.

حجت الاسلام نقدی افزود: امام سجاد (ع) در روایتی می‌فرمایند: «ثَلاَثٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ کَانَ فِی کَنَفِ اَللَّهِ وَ أَظَلَّهُ اَللَّهُ یَوْمَ اَلْقِیَامَةِ فِی ظِلِّ عَرْشِهِ». ۳ چیز است که اگر در هر یک از مؤمنین باشد او در حمایت حضرت حق است و خداوند در روز قیامت او را در سایه عرش خود محفوظ می‌کند. اولین چیز این است: «مَنْ أَعْطَی مِنْ نَفْسِهِ مَا هُوَ سَائِلُهُمْ لِنَفْسِهِ». یعنی هر مؤمنی آنچه را خودش دوست دارد و می‌خواهد به دیگران عطا کند، یعنی چیزی را هدیه کند که خودش انتظار دارد دیگران به او بدهند.

وی در ادامه گفت: برتراند راسل یکی از فلاسفه غرب است که از دنیا رفته و مرحوم علامه محمد تقی جعفری با او مکاتبه داشته است، این فیلسوف، بزرگ‌ترین افتخارش این بود که می‌گفت من قاعده‌ای را کشف کرده‌ام که اگر مردم آن را رعایت کنند اصلاً احتیاجی به دادگاه و کلانتری نداریم و آن قاعده انصاف است. به این معنا که هر چه برای خود می‌خواهی برای دیگران هم بخواه. یعنی همان چیزی که پیامبر ما، حضرت علی، امام حسن، امام سجاد و همه پیشوایان ما گفته‌اند. امام سجاد می‌فرماید اولین ویژگی از آن ۳ ویژگی که باعث می‌شود مؤمن از همه عذاب‌ها در امان باشد این است که به مردم همان چیزی را بدهد که انتظار دارد به او بدهند. یعنی آنچه برای خودت می‌پسندی برای دیگران هم بپسند.

محمد نقدی اضافه کرد: دوم ویژگی اینکه: «وَ رَجُلٌ لَمْ یُقَدِّمْ یَداً وَ لاَ رِجْلاً حَتَّی یَعْلَمَ أَنَّهُ فِی طَاعَةِ اَللَّهِ قَدَّمَهَا أَوْ فِی مَعْصِیَتِهِ». یعنی هر مؤمنی قدم از قدم بر ندارد مگر اینکه بداند این قدمی که بر می‌دارد در طاعت خداست یا در معصیت او. اگر در شرایط کنونی به این دستور عمل کنیم چه اتفاق می‌افتد؟ الان مشکل ما در کشور بیماری کرونا است. ببینید اگر هر کدام از ما به این نکته توجه کنیم که هر قدمی که بر می‌داریم ممکن است به ضرر خودمان و یا ضرر یگران باشد بدون شک باید آن کار را انجام ندهیم. اگر قرار است از دستکش و ماسک استفاده کنیم حتماً انجام دهیم. اگر نباید در مجامع عمومی برویم نرویم. اگر قبول کنیم که با حضور ما ممکن است دیگران آسیب ببیند و یا خود ما آسیب ببینیم این کار معصیت خداست و اگر در حضور در مجامع به خاطر سلامت خود و دیگران خودداری کنیم این طاعت خداست.

وی سپس اظهار داشت: امام (ع) چقدر زیبا، عمیق و سنجیده رهنمود می‌دهد. این سخن او به درد امروز ما می‌خورد. او می‌فرماید: قدمی بر ندار مگر آنکه بدانی در طاعت خداست یا در معصیت او. سومین ویژگی نیز این است که: «وَ رَجُلٌ لَمْ یَعِبْ أَخَاهُ بِعَیْبٍ حَتَّی یَتْرُکَ ذَلِکَ اَلْعَیْبَ مِنْ نَفْسِهِ وَ کَفَی بِالْمَرْءِ شُغُلاً بِعَیْبِهِ لِنَفْسِهِ عَنْ عُیُوبِ اَلنَّاسِ». یعنی مؤمن کسی است که برادر خودش را به عیبی سرزنش نکند مگر اینکه همان عیب را در وجود خودش از بین ببرد. و خوشا به حال مؤمنی که به جای عیب جویی و عیب گویی از دیگران به اصلاح نفس خود مشغول باشد.

محمد نقدی در پایان گفت: ما امروز در مقام امر به معروف و نهی از منکر آیا به این نکات توجه می‌کنیم؟ وقتی در فضای مجازی بی محابا به دیگران نسبت‌های ناروا می‌دهیم آیا خودمان عاری از آن عیب‌ها هستیم؟ معصوم نکات مهمی را دارد به ما آموزش می‌دهد. ۳ ویژگی را بیان می‌دارد که اگر هر کدام از ما رعایت کنیم در جامعه ما چنین مشکلاتی به وجود نمی‌آید. اولاً برای دیگران همان را بخواهیم که برای خودمان می‌خواهیم. دوم اینکه هیچ گامی بر نداریم مگر اینکه یقین کنیم در طاعت خداست و نه در معصیت او. و در نهایت اینکه هیچ کسی را سرزنش به عیبی نکنیم مگر آنکه آن عیب در خود ما نباشد. اگر بخواهیم تنها به این روایت از تمام روایات امام سجاد عمل کنیم اتفاقات بزرگی در جامعه ما رخ می‌دهد. امیدوارم خدای متعال به همه ما توفیق دهد تا بتوانیم به این دستورات عمل کنیم.