انتخاب يك دانشگاه به عنوان قطب علمي اعتبار مالي و علمي آن را افزايش مي دهد

پژوهش و تحقيق، علم و فن آوري همواره در تمام جوامع پيشرفته دنيا يكي از مهمترين دغدغه هاي مسوولان جامعه است  زيرا توسعه اقتصادي، علمي و اجتماعي موجبات پيشرفت و استقلال كشورها را فراهم مي كند شايد بتوان با تكيه كردن به منابع طبيعي  تجديد ناپذير مدت نامشخصي را به سلامت طي كرد ولي به طور مسلم نمي توان آينده درخشاني را براي جامعه پيش بيني كرد. جامعه رو به پيشرفت ما نيز از اين قاعده مستثني نيست و اتكا به سرمايه عظيمي مثل نفت و ديگر منابع طبيعي و خدادادي در عين مفيد بودن نمي تواند ضامن مناسبي براي زندگي پايدار آيندگان ما باشد .

جوامع پيشرفته با تكيه بر پژوهش و فن آوري، ابداع و اختراع، تحقيق و تفكر و سامان دهي به استعدادهاي بالقوه افراد آن جامعه به ايجاد جوامعي مستقل و مطمئن موفق شده اند. توجه به استعدادهاي افرادي كه در يك جامعه زندگي مي كنند و نظم و سامان دادن اين استعدادها و سپس ايجاد بستري مناسب براي پرورش اين منبع عظيم در جامعه و كشور ما چند سالي است كه رنگ جدي تري به خود گرفته است.

ايجاد قطب هاي علمي را سال 1379 وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري مطرح كرد. ساماندهي به فعاليت هاي پژوهشي و علمي و رفع مشكلات موجود در اين ناحيه مي تواند به استقلال فكري و علمي كشور كمك قابل توجهي كند كه همانا پيشرفت در جبهه علم و پژوهش تاثير مستقيمي بر روند رو به رشد جامعه خواهد داشت.قطب هاي علمي در واقع مجموعه اي از محققان ،  با سوابق فعاليت هاي آموزشي، پژوهشي و علمي قوي است كه مي تواند در راستاي اهداف تحقيقاتي خاصي به گسترش فعاليت هاي علمي و گسترش مرزهاي دانش كمك كند ، اين فعاليت ها با هدفمند شدن مي تواند نتايج مثبتي داشته باشد.

دستيابي به آخرين يافته هاي علمي، افزايش مشاركت در گسترش مرزهاي دانش و اعتلاي موفقيت علمي كشور در جهان، ايجاد محيط هاي علمي پويا و مولد علم در دانشگاهها و مراكز تحقيقاتي، تربيت پژوهشگران و انديشمندان تراز اول و جذب اعضاي هيئت علمي و پژوهشگران برجسته ايراني مقيم داخل و خارج كشور، گسترش ارتباطات علمي در سطح بين المللي و داير كردن رشته هاي جديد دانشگاهي بر اساس نيازهاي جامعه از اهداف عالي و اصلي قطب هاي علمي كشورمان است.

مشكلات و معضلات فراواني گريبانگر كشورمان در زمينه هاي فني، مهندسي، كشاورزي، علوم پايه و ...است  كه با انجام پژوهش هاي لازم مي توان به رفع آنها پرداخت. رفع چنين مشكلاتي به طور واضح منجر به حل بسياري از بحرانهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي مي شود.

شوراي قطب هاي علمي كشور در وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري تشكيل شده است. معاون آموزشي وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري به عنوان رئيس شورا، معاون پژوهشي وزارت علوم ، معاون فن آوري وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري، معاون پژوهشي فرهنگستان علوم و 3 تا 7 نفر از اعضاي هيئت علمي برجسته كشور اعضاي اين شورا را تشكيل مي دهند. شوراي قطب هاي علمي كشور در هر يك از چهار گروه فني - مهندسي، كشاورزي- دامپزشكي، علوم پايه و علوم انساني و هنر داراي كميته هاي كارشناسي متشكل از استادان برجسته از دانشگاههاي مختلف كشور است. اين شورا بررسي پرونده ها و سوابق مراكز متقاضي شناخته شدن به عنوان قطب علمي را بر عهده دارد. همچنين فعاليت قطب هاي علمي مختلف را اين شورا بررسي مي كند. در صورتي كه ارزيابي سالانه بيانگر دستيابي مطلوب به اهداف قطب هاي علمي كشور نباشد  آن قطب علمي منحل مي شود.

شايد اين موضوع كه چگونه و به چه صورت يك گروه از يك دانشكده و دانشگاه به عنوان قطب علمي انتخاب مي شود سوالي باشد كه در بين خوانندگان مطرح مي شود؟ در اين زمينه بايد گفت طبق آيين نامه موجود در قطب هاي علمي كشور معيارهايي براي شناسايي يك مجموعه تحقيقاتي به عنوان قطب هاي علمي وجود دارد. تعداد و مرتبه علمي محققان (حداقل 5 عضو هيئت علمي در مرتبه دانشيار و بالاتر)، دارا بودن سوابق تحقيقاتي برجسته (اجراي حداقل 3 طرح پژوهشي و يا راهنمايي حداقل 3 نفر دانشجو دكترا توسط هر يك از محققين آن گروه علمي)، انتشار مقالات علمي متعدد در مجلات معتبر علمي داخل و خارج از كشور و موارد ديگري كه در دست بررسي شوراي قطب هاي علمي است، عواملي هستند كه در انتخاب و شناسايي قطب هاي علمي موثر هستند.

مراكز دانشگاهي كه حائز شرايط بالا هستند و به  عنوان قطب علمي شناخته مي شوند بر اساس يك سري استاندارها و ضوابط توسط شوراي قطب هاي علمي كارها و فعاليت هايشان  بررسي مي شوند. يكي از محورهاي اولين همايش قطب هاي علمي كشور نيز همين مورد است . دكتر محمود كمره اي دبير اولين همايش قطب هاي علمي در اين زمينه مي گويد: اين كه آيا انتشار مقالات علمي، ترجمه يا تاليف كتاب، برگزاري سمينارهاي تخصصي، ارائه كارگاههاي آموزشي، شركت در كنفرانس هاي بين المللي، همكاري با محققين خارج از كشور، حل بخشي از معضلات علمي، فني و صنعتي كشور، راه اندازي رشته هاي جديد دانشگاهي در سطوح مختلف، تعداد فارغ التحصيلان مقاطع كارشناسي ارشد و دكترا و ... به چه ميزان در تعيين موفقيت عملكرد يك قطب علمي موثر خواهد بود نكته اي است كه در مورد آن نظريات متفاوتي وجود دارد كه با برگزاري همايش قطب هاي علمي كشور مي توان به معيارهاي ارزيابي مطمئن تر و دقيق تري دست يافت ضمن اينكه كليه دستاوردهاي فوق از اهميت ويژه اي برخوردار هستند.

قطب هاي علمي همانطوري كه گفته شد مي توانند به توسعه علمي، اقتصادي و اجتماعي كشور كمك شاياني كنند. دكتر كمره اي عضو شواري قطب هاي علمي در اين زمينه مي گويد: فعاليت هاي تحقيقاتي بنابر ماهيت خود علاوه بر ايجاد روحيه و انگيزه و پويايي محيط هاي دانشگاهي و مراكز تحقيقاتي و كسب دستاوردهاي اوليه به صورت انتشار مقالات علمي و برقراري ارتباط با محافل و صاحبنظران داخل و خارج از كشور داراي آثار دراز مدتي در توسعه همه جانبه كشور خواهد بود كه عمدتا از طريق تربيت محققين، جذب اعضاي هيئت علمي، رفع بخشي از معضلات علمي و فني كشور، راه اندازي رشته هاي علمي جديد مورد نياز كشور و گسترش رويه تصميم گيري در سطوح مختلف براي فعاليت هاي گوناگون مبتني بر پژوهش و تحقيق را مي توان نام برد.

قطب هاي علمي كشور با پيشبرد اهداف علمي سبب حل معضلات صنعتي، كشاورزي، فني و ... كشور مي شوند و به اين صورت به ارتقا سطح اقتصادي كشور كمك شاياني مي كنند.مهمترين نكته اي كه در مورد قطب هاي علمي عنوان شد توان بالاي اين قطب هاي جهت پيشرفت كشور بود. شايد نگاه جدي تر به قطب هاي علمي و حل مشكلات اين قطب ها بتواند راهكاري مناسب در پيشبرد اهداف جامعه باشد. بودجه يكي از مشكلات بزرگ قطب هاي علمي است. به هر يك از قطب هاي علمي سالانه اعتبارات محدودي تخصيص مي يابد كه طبق نظر شوراي آن قطب علمي صرف انجام فعاليت هاي پژوهشي و ارائه گزارش عملكرد سالانه اين فعاليت ها مي شود. به گفته دكتر كمره اي دبير اولين همايش قطب هاي علمي اعتبارات تخصيص يافته به هر يك از قطب هاي علمي به هيچ وجه جوابگوي نيازهاي مالي طرح هاي پژوهشي مورد نظر نيست و تنها شناخته شدن يك واحد پژوهشي به عنوان قطب علمي از اهميت اعتباري بسياري برخوردار است. كه كسب اين وجهه سبب جلب همكاري دستگاههاي اجرايي مختلف كشور چه دولتي و چه خصوصي به آن قطب خواهد شد.

اينكه آيا در كشورهاي پيشرفته نيز شورايي به نام قطب هاي علمي وجود دارد يا نه و آيا وجود چنين شورايي آنها را به سوي داشتن كشوري موفق سوق داده است سوال ديگري است كه در همايش قطب هاي علمي بررسي مي شود.

دكتر كمره اي عضو شوراي قطب هاي علمي و دبير اولين همايش قطب هاي علمي در اين زمينه مي گويد: از ديگر موضوعات همايش قطب هاي علمي تطبيق قطب هاي علمي داخل و خارج از كشور است. هدف از طرح اين موضوع بررسي وجود يا عدم وجود قطب هاي علمي در كشوري پيشرفته تر و ميزان تاثير آنها در توسعه اقتصادي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي آن كشورها و مقايسه نقش و جايگاه و اثر قطب هاي علمي در داخل كشور است.

استفاده از دانشمندان مقيم كشورهاي ديگر نيز از آيين نامه قطب هاي علمي است كه در اين آيين نامه امكان همكاري با استادان و محققان برجسته خارج از كشور و تبادل اطلاعات علمي و اعتلاي همكاري تحقيقاتي پيش بيني شده است. در حال حاضر در برخي از قطب هاي علمي تحقيقات مهمي در حال اجرا است كه در آنها از همكاري محققان خارج از كشور نيز استفاده مي شود.