گرد غربت هزاران ساله بر تپه حسنلو

به گزارش خبرنگار مهر در ارومیه، هرچند این غبار بی توجهی را می توان در تک تک برخی آثار تاریخی وجهانی کشور نیز مشاهده کرد ولی به دلیل ویژگی بارز و قدمت بالای تپه حسنلو و جام زرین کشف شده در آن نمی توان از روی این بی تفاوتی های به سادگی گذشت چرا که این آثار تاریخ و هویت یک ملت هستند و باید زنگار فراموشی از چهره آنها زدوده شود.

معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر به تاریخ و قدمت بالای این اثر اشاره کرده و گفت: متاسفانه با وجود قدمت طولانی این اثر هنوز غریب و ناشناخته مانده است و در این راستا استان آمادگی لازم برای همکاری با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در انجام پژوهش ها و تشکیل سایت موزه در این منطقه را دارد.

محمد باقر دارایانی با تاکید بر اینکه باید در بخش معرفی آثار تاریخی و فرهنگی استان تلاش مضاعفی انجام شود، عنوان کرد: آثار به دست آمده از تپه ها و محوطه های تاریخی استان از شهرت بالای جهانی برخوردارند و باید با معرفی این آثار یک آشتی فرهنگی میان مردم و میراث برقرار ساخت.

این مسئول با بیان اینکه آذربایجان غربی به عنوان مهد تمدنهای کهن از ظرفیت بالایی در بخش فرهنگی و تاریخی برخوردار است بر توسعه زیرساختهای گردشگری در استان تاکید دارد.

وی ادامه می دهد: هویت، اصالت و فرهنگ هر جامعه در گروه میراث فرهنگی و تاریخ آن منطقه است و برای مقابله با اقدام برخی کشورهای منطقه در سرقت فرهنگی باید فعالیتهای پژوهشی و تحقیقاتی را افزایش دهیم.

رئیس پژوهشکده باستانشناسی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی کشور هم در سفر هفته گذشته خود به استان از بررسی مسائل مربوط به ساماندهی و معرفی جهانی تپه باستانی حسنلو خبر داد.

فاضل در گفتگو با خبرنگار مهر بر لزوم احداث سایت موزه در مکان تپه حسنلو تاکید کرد و افزود: این کار مستلزم برنامه ریزی پنج ساله شامل نقشه برداری و تعیین مختصات ژئوفیزیکی منطقه است .

علی زنجانی نماینده مردم نقده و اشنویه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به وجود 47 تپه باستانی در منطقه نقده معتقد است باید رشته باستانشناسی در دانشگاه آزاد اسلامی نقده در جهت ارتقای سطح علمی منطقه راه اندازی شود.

تپه باستانی حسنلو در آذربایجان غربی، در جنوب غربی دریاچه ارومیه، در منطقه سرسبز شهرستان نقده (سرزمین تاریخی سلروز) و در ۷ کیلومتری شمال شرقی این شهرستان واقع است و به علت مجاورت با دهستان حسنلو به این نام معروف شده است.

ارتفاع این تپه از بستر رودخانه گدار که از کنار آن می گذرد، ۲۰ متر و قطر آن حدود ۲۵۰ تا ۲۸۰ متر است. چند تپه باستانی دیگر هم که ارتفاع آنها از ۱۵ متر تجاوز نمی کنند، در اطراف این تپه پراکنده اند.

شناسایی و حفاری این تپه باستانی در سال ۱۳۱۳ صورت گرفت. در طی این حفاری، تعدادی ظروف سفالی با اشکال متنوع و مختلف به دست آمد. در سال ۱۳۳۶ کاوش علمی و تخصصی تپه باستانی حسنلو را هیئت حفاری و کاوش مشترک ایرانی - آمریکایی آغاز کرد و در این حفاری و کاوش، از خرابه ها شهر، دژی از زیر خاک بیرون آمد که به عقیده باستان شناسان متعلق به قوم "ماننا" است.

دیوارهای این بناها و منازل و معابد آن با پایه های سنگی ساخته شده و در بالای آنها از آجرهای بزرگی به طول ،۴۰ عرض ۲۳ سانتیمتر و ضخامت ۱۴ سانتیمتر استفاده شده است. در قسمت حفاری شده این تپه، ویرانه های شهر یا دژی دیده می شود که از دو بخش عمده تشکیل شده است.

قسمت نخست به تالار شاهی یا معبد سلطنتی معروف است و در آن سکوهای بزرگ و کوچکی دیده می شود و در انتهای جنوب تالار تختگاه یا محراب معبد قرار دارد و در این قسمت سکوهای بزرگ و کوچک دیده می شود.

قسمت دیگر، تالار بزرگ یا معبد اصلی است که در ضلع شمالی و مجاور بناهای تالار اول قرار گرفته و کف آن فرش شده است و در آن دو قطعه سنگ بزرگ دیده می شود. باستان شناسان این دو قطعه سنگ سرخ رنگ و بزرگ را وسیله ای برای مجازات محکومان یا برای به جا آوردن قربانی به درگاه رب النوع می دانند که سر قربانیان و محکومان را روی آن می گذاشتند و از تن جدا می کردند. در انتهای این تالار، سه ستون بزرگ سنگی جای گرفته است.

پشت این ستونهای چهار متری، خانه های کوچکی با مصالح سنگی قرار دارد که به نظر باستان شناسان، محل سکنای بردگان، کنیزان یا خادمان معبد بود. در این قسمت، اسکلت ۴۰ زن نیز پیدا شده است. دور تا دور بناها را حصار و بارویی به ارتفاع ۶ متر فرا گرفته است که قسمتی از این بارو و حصار و کنگره های آن در ضلع غربی بر اثر کاوش و حفاری نمودار شده است.

تپه باستانی حسنلو یکی از مهمترین اماکن باستانی و تاریخی ایران و جهان به شمار می رود و باستان شناسان ایرانی و خارجی قدمت آن را حدود ۸۰۰ تا ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد تخمین زده اند. حدس دیگر آن است که آثار مربوط به ویرانه های تپه حسنلو در ۷۰۰ یا ۶۵۰ سال قبل از میلاد به آتش کشیده شده است.

این تپه دارای ۱۰ دوره متمایز سکونت است که آنها را از قدیم به جدید یعنی از دوره دهم تا دوره اول که آخرین دوره است، تقسیم بندی کرده اند. این دوران از دوره ابتدایی سنگی آغاز و تا دوره باستانی، مادها و دوره اسلامی ادامه می یابد.

قدمت دوره ابتدایی و سنگی تپه حسنلو به عقیده دکتر رابرت دایسون، باستان شناس آمریکایی و سرپرست هیئت حفاری تپه حسنلو، به ۶ هزار سال قبل از میلاد برمی گردد. تاریخ تقریبی سکونت اول به حدود هزاره ششم قبل از میلاد می رسد و دورانی را شامل می شود که تپه حسنلو زیاد مورد توجه نبود. در این دوره ها به بناهای خشتی گلی و سنگی برخورد شده است.

از دوره چهارم سکونت در تپه حسنلو، یعنی در هنگام آتش سوزی بزرگ تا دوره هفتم سکونت، آثار ساختمانی به دست آمده است که دلالت بر سکونت در این تپه دارد. دوره چهارم حسنلو مهمترین دوره فرهنگی این دوره است. در میان بناهای سمت شرقی حیاط مرکزی، بقایای چند انبار و اصطبل قابل تشخیص است که از این انبارها مقدار زیادی خمره کشف شده است که به گمانی به درد ذخیره آب دژ می خورد و به گمانی دیگر مخصوص نگهداری مشروبات بوده است.

در جانب ورودی حیاط، مجموعه ای از بناهایی مانند تالار بزرگ یا پرستشگاه و تعدادی اتاق های متصل و مربوط به هم قرار داشته است. در این میان، پرستشگاه بیش از دیگر بناها قابل توجه است. این پرستشگاه دارای سقف و ستونهای چوبی بوده و ۲۴/۳۰ متر طول و ۱۸/۵ متر عرض داشته است.

در دژ حسنلو، اتاق هایی نیز به انبار و آشپزخانه و اسلحه خانه اختصاص داشته است، از اسلحه خانه که معلوم نشده کارگاه اسلحه سازی یا محل نگهداری جنگ افزار بود، مقدار زیادی شمشیر و سه نیزه آهنی کشف شده است.

در اطراف غربی حیاط، حدود ۱۵ باب اتاق بزرگ و کوچک وجود داشته و جام زرین حسنلو در یکی از اتاقهای همین قسمت کشف شده است.

بناهای شمالی حیاط مرکزی گویای جایگاه مخصوص زنان و کنیزان بوده است چون در این قسمت مقدار زیادی جعبه های مخصوص نگهداری وسایل آرایشی چون سرمه دان و وسمه دان استخوانی یافت شده است.

از تپه باستانی حسنلو در سال های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵8طی حفاری های باستان شناسان ایرانی و آمریکایی انواع و اقسام ابزار و ادوات جنگی مانند شمشیر، خنجر، نیزه، سرنیزه هایی از جنس مفرغ و آهن به همراه هزاران ظروف سفالی و اشیای استخوانی سنگی سفالی، شیشه ای و فلزی گوناگون که هر یک دارای ارزش تاریخی، باستانی و هنری هستند، کشف شده است که در موزه ها ایران باستان، آذربایجان، آمریکا، فرانسه و دیگر کشورهای جهان نگهداری می شود.

مهمترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه ای در جهان و باستان شناسی دارد، جام طلایی حسنلو است.

وزن این جام ۹۵۰ گرم، بلندای آن ۲۱ سانتیمتر، قطر آن ۲۵ سانتیمتر و محیط لبه آن ۶۱ سانتیمتر است و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود.

این جام اثر کاملاً خیره کننده ای است؛ زیرا بیش از حد ظریف کاری داشته و فاقد ترکیب مجلل است. قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو در حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است.

بر روی بدنه این جام معروف، نقش های بسیاری حک شده است که احتمالا داستان حماسی را روایت می کنند.

در ردیف بالایی، ایزدی بالدار سوار بر گردونه ای که یک گاو نر آن را می کشد به سوی کاهنی در حرکت است که جامی در دست دارد و در این حال از دهان گاو، رودی جاری است که احتمالا نماد حیات و باروری محسوب می شود.

در ردیف پایینی و زیر گردونه حیات، پهلوانی در حال نبرد با موجودی نیمه انسان و نیمه اژدها است.

از تصاویر قلمزنی شده آن سوی جام می توان به ایزدهای شاخدار سوار بر ارابه، کاهنانی که در حال حمل قوچ های قربانی هستند، پهلوانی که گرز و کمان در دست دارد، مردی که در حال رام کردن شیر است و پدر و مادری که در حال بازی با کودک خردسالشان هستند، اشاره کرد.

واقعیت این است که نه تنها تپه حسنلو بلکه صدها اثر باستانی و تاریخی در آذربایجان غربی، این منطقه را در زمره مناطق دیدنی و دارای استعداد و امکانات بی نظیر گردشگری قرار داده است که این امر تلاش بیش از پیش مسئولان را می طلبد تا این استان به جایگاه واقعی خود در این زمینه دست یابد.

زدودن گرد غبار از این تپه و سایر آثار باستانی ضرورتی است که بخشی از آن بر عهده رسانه هاست زیرا اثری که معروفیت جهانی دارد باید در داخل کشور به اندازه سایر بناهای باستانی شناخته شده باشد که در مورد این تپه چنین نیست و امید است با تدابیر مسئولان به زودی این تپه همچون سایر بناهای باستانی و تاریخی ایران منجر به افتخار و مباهات ایرانیان شود.