نشست بررسی تحولات عراق و تاخیر در تشکیل دولت جدید این کشور با حضور شماری از کارشناسان داخلی و خارجی در خبرگزاری مهر برگزار شد. "ناظم دباغ" نماینده اقلیم کردستان عراق در تهران، "سیامک کاکایی"، "علی اکبر اسدی" و "حسن هانی زاده" کارشناسان مسائل عراق و خاورمیانه در این نشست حضور داشتند.
راه های برون رفت از بحران عراق
ناظم دباغ با اشاره به تفکرات بعثی حاکم در فهرست العراقیه و راه های برون رفت از بحران سیاسی موجود در عراق گفت: من اصلا العراقیه را قبول ندارم زیرا اولا رئیس ندارد و ثانیا حداقل 50 درصد اعضای این فهرست دشمن پیشین کردها هستند و کسانی که در گذشته در عراق مورد ظلم و شکنجه قرار گرفتند کردها و شیعیان هستند لذا نباید بگذاریم تحت هیچ شرایطی وحدت کرد و شیعه به هم بخورد.
نماینده حکومت اقلیم کردستان عراق در تهران در ادامه گفت: دولت جدید عراق باید دولت وحدت ملی باشد و تمامی گروه های سیاسی از جمله گروه های سنی باید در آن مشارکت داشته باشند. نکته دیگر اینکه نخست وزیری باید شیعه باشد اما در عین حال خود شیعیان باید توافق کنند چه کسی نخست وزیر باشد. کردها نمی توانند قول دهند که تمامی شیعیان عراق با یکدیگر متحد شوند و بر سر یک نخست وزیر توافق کنند پس راه حل این است که 3 نامزد نخست وزیری تعیین کنیم و بر سر آن توافق شود. اول اینکه نوری المالکی نامزد نخست وزیری باشد و کردها در این رابطه خط قرمزی ندارند و اگر در مورد آن توافق نشد گزینه بعدی مورد بررسی قرار گیرد. زیرا طبق قانون اساسی عراق نمی توان 3 نامزد برای یک حزب وجود داشته باشد.
وی افزود: اگر نتوانستیم تمامی شیعیان را با یکدیگر متحد کنیم و آراء 100 درصد آنها را درباره یک نامزد جلب کنیم حداقل 60 تا 70 درصد شیعیان را در این باره متحد کنیم تا توافق کرد و شیعه حاصل شود. همچنین ما باید برنامه ای را آماده کنیم که شیعیان فراکسیون بزرگ تر عراق باشند. کردها ترجیح می دهند نخست وزیری عراق 100 درصد شیعه باشد زیرا فقط کرد و شیعه می توانند عراق جدید را رهبری کند و العراقیه به نظر من یعنی حاکمیت اقلیت تسنن و بازگشت قدرت بعثی ها بدون صدام.
دباغ با بیان این مطلب افزود: هر چه سریعتر باید بزرگترین فهرست سیاسی عراق و نامزد نخست وزیری تعیین و سپس جلسه پارلمان تشکیل شود.
وی خاطرنشان کرد که مرجعیت سیاسی برای پایان دادن به اختلافات سیاسی در عراق وجود ندارد چرا که اگر داشت اختلافات گروه های سیاسی درروند تشکیل دولت عراق حل و فصل می شد و در حال حاضر فقط جلال طالبانی است که تمامی گروه های عراقی را برای پایان بخشیدن به اختلافات بر سر یک میز جمع می کند.
نماینده اقلیم کردستان عراق در تهران اظهار داشت که حفظ وحدت شیعه و کرد، عدم بازگشت بعثی ها به عرصه سیاسی و عدم تقویت ارتش عراق به رهبری افسران ارشد بعثی سابق راه های مقابله با خطراتی است که متوجه کردها و شیعیان در عراق است.
ناظم دباغ درباره دخالت کشورهای خارجی به ویژه آمریکا در روند تشکیل دولت جدید عراق گفت: طبیعی است که آمریکا با صرف هزینه های گزاف برای اشغال عراق به دنبال منافع خود در این کشور است حضور آمریکا در منطقه یعنی حفظ منافع خود در منطقه تا ابد، اما به نظر من آمریکای امروز از روزی که عراق را اشغال کرد ضعیفتر است. نفوذ و دخالت خارجی در عراق را نمی توان نادیده گرفت اما گروه های سیاسی باید اولا منافع عراق و سپس منافع مردم را بر منافع حزبی ترجیح دهند و اگر عراقی ها با یکدیگر متحد باشند دخالت خارجی ها نیز کمتر خواهد شد.
عراق نیازمند رهبر کاریزماتیک
کاکایی در مورد راه های برون رفت از بحران سیاسی موجود در عراق گفت اولا عراق در وضع کنونی نیاز به یک هدایتگر دارد شخصی که قدرت کاریزمایی داشته باشد و این روند را هدایت کند و من فکر می کنم با توجه به اینکه بیشترین مشکل الان بین گروه های شیعه و در درون ائتلاف اتحاد ملی است یعنی به رغم اینکه اتحاد ملی تشکیل دادند اما جریان صدر و مجلس اعلای اسلامی با نخست وزیری نوری مالکی مخالفند و مالکی نیز در دولت قانون بر نخست وزیری خود اصرار دارد مگر اینکه در شرایطی که مشخص شود یک نفر جایگزین باشد. از طرف دیگر فهرست العراقیه نیز حاضر نیست از پست نخست وزیری کناره گیری کند اگر خود ایاد علاوی هم بخواهد انعطاف مقطعی داشته باشد اشخاصی هستند مثل "طارق الهاشمی" و برخی طرف های خارجی که نمی خواهند العراقیه از سمت نخست وزیری چشم پوشی کند.
نقش بارز مرجعیت شیعه در حل بحران ها
وی افزود: رهبران گروه های سیاسی باید بتوانند با هم جلسه تشکیل دهند و اگر توانستند تشکیل دهند نشانه هایی از گشایش در وضع کنونی عراق پدیدار خواهد شد. نکته دوم اینکه ما همواره گفته ایم مرجعیت شیعه در روند تحولات سیاسی و اجتماعی کشور نقش بارز داشته اند برمی گردیم به 1920 و انقلابی که ایجاد شد و بعد از آن قیام هایی که شد تا 1932زمانی که عراق به استقلال رسید تا در دوره رژیم بعث بعد از آن شرایطی که ایجاد شد تا در دوران حزب بعث و مبارزاتی که گروه های سیاسی عراق داشتند و در انتخابات قبلی این نزدیکی که گروه ها با یکدیگر داشتند همفکری که بوده فکر می کنم نیاز است در این مرحله بحرانی مرجعیت به طور جدی دخالت کند.
این کارشناس مسائل عراق خاطرنشان کرد: دوره اخیر با انتخابات قبلی یک تفاوتی دارد به طوری که مرجعیت در انتخابات قبلی صریحا اعلام کرد که از ائتلاف عراق یکپارچه حمایت می کند و آن فهرست نخست وزیری را انتخاب کرد اما مرجعیت به طور کلی در دوره کنونی از طیف خاصی حمایت نکرد و تنها از مردم خواست که در انتخابات مشارکت گسترده ای داشته باشند و از خود نفس انتخابات حمایت کرد.
وی تصریح کرد: الان گره ای که ایجاد شده نیاز است که رایزنی هایی برای ایجاد تفاهم بین گروه های شیعه صورت گیرد. مسئله سوم این است که گروه های سیاسی در تقسیم پست های مهم حکومتی و وزراتی باید وزن سیاسی شان در نظر گرفته شود یعنی سیستم باید مشارکتی باشد به رغم اینکه نظام پارلمانی است حزب پیروز حزبی است که نخست وزیر را تعیین می کند و کابینه را باید تشکیل دهد ولی عراق همچون ترکیه نیست که حزب حاکم خود به تنهایی دولت را تشکیل دهد. بلکه مثلا اگر العراقیه بخواهد دولت را تشکیل دهد در کابینه اش باید از تمامی گروه ها استفاده کند و پست ها را میان تمامی احزاب تقسیم کند نمی تواند تمامی اعضای کابینه را از فهرست العراقیه انتخاب کند و حتما هم باید توافقی باشد و تقسیم پست ها بر اساس وزن سیاسی گروه های عراقی صورت گیرد.
کاکایی اظهار داشت: اگر این وضعیت کنونی ادامه داشته باشد یا دولت شکننده ای تشکیل شود یکسری تهدیدهایی احساس خواهد شد که یکی ایجاد ائتلاف های جدید از درون فهرست ها و احزاب است که این تجربه از سال 2009 شروع شد. در بین گروه های کرد در انتخابات قبلی فقط یکسری احزاب اسلامی بودند به اضافه ائتلاف کردستان عراق اما در انتخابات پارلمانی کردستان عراق لیست "گوران" یا "تغییر" ایجاد شد. احزاب اسلامی نیز که خودشان بودند ائتلاف کردستان نیز بود در انتخابات پارلمانی این ترکیب حفظ شد یعنی به همین شکل اینها مشارکت کردند و به نسبت هم رای آوردند پس این احتمال وجود دارد اگر وضعیت سیاسی موجود به ثبات نرسد ایجاد انشعاب می شود انشعاب در درون گروه ها هرچند در انتخابات آتی نیز این یک شرایط جدید خواهد بود.
وی گفت: مسئله دیگر اینکه اگر این وضعیت ادامه داشته باشد وضعیت کردها هم در ابهام قرار می گیرد از این جهت که کردها در وضعیت کنونی احساس می کنند اوضاعشان شاید همچون دوره قبل نباشد یعنی از گروه تاثیرگذار به یک گروه مشارکت تبدیل شده باشند و اختلافاتی که بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی بغداد است مثل ماده 140 قانون اساسی، قانون نفت، پیشمرگ ها و بودجه اختلافات بسیار بارزی است که جدای از اینکه دولت تشکیل شود در آینده گره ای است که ذهن دولت آتی را به خود مشغول خواهد کرد مسئله آخر اینکه اگر دولتی تشکیل شود متشکل از دو یا سه ائتلاف مثلا اگر العراقیه در دولت آتی شرکت نکند ما در پارلمان شاهد یک اپوزیسیون قوی خواهیم بود که می تواند روند تصمیم گیری های پارلمان را تحت الشعاع خود قرار دهد.
راه حل عراقی تنها راه پایان بحران
به طور کلی راه های برون رفت از بحران موجود این است که گروه های سیاسی عراق واقعا به این درک برسند که مصلحت ملی و جمعی عراق بالاتر از ائتلاف حزبی آنها است و بازگشت به این نقطه که در درون مشکل را حل کنند بدون نیاز به خارج اگرچه در خارج منافع وجود دارد اما اگر این مشکل، عراقی حل شود چاره ساز خواهد بود حل اختلافات در درون چاره ساز است و هرچقدر مسئله به بیرون عراق سرایت کند اوضاع پیچیده تر خواهد شد و عراق بی ثبات تر خواهد شد و اگر بحث دخالت سازمان ملل و آمریکا پیش بیاید بی اعتمادی در بین مردم به وجود خواهد آمد و این امر بر انتخابات آتی و ایجاد انشعاب های جدید در وضعیت سیاسی و اجتماعی عراق تاثیرگذار خواهد بود بنابراین اجماع گروه ها و نظر مرجعیت تعیین کننده خواهد بود.
نگاه عاطفی ایران به عراق
حسن هانی زاده دیگر کارشناس مسائل خاورمیانه نیز درباره نگاه جمهوی اسلامی ایران به تحولات عراق و ادعای دخالت در این کشور اظهار داشت: نگاه ایران به عراق یک نگاه عاطفی است دوطیف کرد و شیعه در گذشته در عراق طی 80 سال مورد ظلم مضاعف قرار گرفتند الان بعد از سال 2003 وضعیت دگرگون شده است و شرایطی فراهم شد که این دو طیف در عرصه سیاسی عراق مشارکت داشته باشند اما اکنون رویکردهایی در منطقه وجود دارد. هیچ شکی نیست که ایران یک قدرت منطقه ای است که می تواند نقش تاثیرگذار بر منطقه داشته باشد همچنین عربستان سعودی رقیب ایران است که تلاش می کند نقش ایران را در منطقه به ویژه در لبنان و عراق کاهش دهد و عراق را به اوضاع قبل از 2003 بازگرداند.
وی افزود: در حال حاضر گزارش ها حاکی از آن است که وضعیت کنونی عراق و خلاء سیاسی در این کشور به نفع عربستان و بعثی ها است که در ارتش و نیروهای مسلح خود را سازماندهی می کنند که در صورت ادامه این خلاء سیاسی و نوعی ناراحتی که در قشرهای مختلف عراقی از و وضعیت سیاسی و اقتصادی موجود وجود دارد ممکن است دست به اقداماتی بزنند که با حمایت برخی کشورهای عربی اوضاع عراق را به نفع خود قبل از 2003 برگردانند.
هانی زاده تصریح کرد: الان مشکل عراق کردها نیستند آنها یکدست هستند وحدت خود را حفظ کردند و خواهان تشکیل دولت وحدت ملی با مشارکت تمامی گروه های عراقی هستند بلکه مشکل الان اختلاف شیعه - شیعه است. طبیعی است که دو جریان در شیعه وجود دارد یکی ملی گرایان و پان عربیسم که خیلی نگاهی به ایران ندارند و به اعراب گرایش دارند و نگاهی فراشیعی دارند و دیگری شیعیانی هستند که وامدار ایران هستند و تلاش می کنند تا برنامه های ایران را در عراق اجرایی کنند بنابراین ایران در حال حاضر تلاش می کند میان کردها و شیعیان ائتلاف برقرار شود و یک پارلمان قدرتمند در عراق شکل بگیرد البته ایران در مورد علاوی احتیاط دارد و روی برخی دیگر شخصیت ها مثل نوری المالکی و عادل عبدالمهدی خیلی حساس نیست آمریکایی ها، سعودی ها، عرب ها و حتی سوری ها نگاه آنها به عراق مذهبی نیست بلکه پان عربیسمی است و تلاش می کنند علاوی نخست وزیر شود حتی سوریه در این مورد با ایران اختلاف دارد. بنابراین ایران در درجه نخست ثبات عراق برایش اهمیت دارد و ثانیا در عراق دولتی باشد که اکثریت شیعه و کرد در آن مشارکت داشته باشند. بالاخره ایران منافعی دارد که در آینده منافع خود را از این رهگذر تامین کند.
تلاش ایران برای خروج عراق از یک کشور تهدیدزا
علی اکبر اسدی دیگر کارشناس عراق نیز درباره نقش ایران در عراق اظهار داشت: موضع ایران در قبال تحولات عراق این است که عراق از یک کشور تهدید زا به یک کشور دوست یا حداقل کشوری که تهدیدی برایش نباشد تبدیل شود. ایران در این رابطه خط قرمزهایی دارد و اینکه بعثی ها بار دیگر در عراق به قدرت نرسند و بر این اساس ائتلاف شیعی- کردی در عراق به وجود آید. در بحث انتخابات اخیر ایران قصد داشت شیعیان و کردها ائتلاف تشکیل دهند و الان نیز تلاش می کند یک دولت مشارکت ملی تشکیل شود و سنی هایی که برای ایران تهدید به شمار نمی روند نیز در آن حضور داشته باشند.
سیامک کاکایی نیز خاطرنشان کرد: رهبران گروه های سیاسی عراق در کل به صحبت کردن نیاز دارند و این گروه ها باید طی نشست صمیمانه ای با یکدیگر گفتگو کنند کاری که در این 5 ماه نتوانستند انجام دهند.
گروه های مخالف ایران
کاکایی خاطرنشان کرد: در عراق 3 گروه مخالف ایران هستند: 1- بعثی ها و برخی گروه های اهل سنت و ملی گرای تندرو 2- تمامی کشورهای همسایه عراق از جمله ترکیه 3- آمریکا اما جمع بندی این موضوع این است که نفوذ ایران در عراق حکومتی و سیاسی نیست بلکه به لحاظ پیوندهای تاریخی و فرهنگی است به خصوص میان شیعیان و کردها که این ویژگی منحصر به فردی است که ایران دارد و کشورهای دیگر همچون ترکیه و کشورهای عربی این ویژگی را ندارند و این نفوذ را نمی توان تحت تاثیر مسائل سیاسی از بین برد و این نقطه اتکا و پیوند ایران در ارتباط با عراق است.
پیامدهای تداوم تاخیر در تشکیل دولت
ناظم دباغ و سیامک کاکایی درباره پیامدهای عدم تشکیل دولت جدید عراق اظهار داشتند که اگر گروه های سیاسی عراق به زودی درباره تشکیل دولت به توافق نرسند تمامی دستاوردهای عراق حداقل طی 5 سال اخیر از بین خواهد رفت و تمامی گروه های سیاسی ضرر خواهند کرد و زیر یوغ اشغالگری قرار خواهند گرفت و از سوی دیگر گروه های تروریستی در عراق تقویت خواهند شد.
------------------------------------------
گزارش: سمیه خمارباقی
نظر شما