مستند پرتره لزوما بیوگرافی یک شخص نیست/کم‌کاری کرده‌ایم

به گزارش خبرنگار مهر، مستند "پرتره" یکی از انواع تاثیرگذار سینمای مستند است که در تفکر عامه به معنای شرح حال و بیوگرافی یک هنرمند و یا فعال سیاسی و اجتماعی قلمداد می‌شود و درست به همین دلیل تا اندازه‌ای از سوی فیلمسازان و یا تهیه‌کنندگان به دست فراموشی سپرده شده‌است.

در برخی موارد حتی این نوع از مستند در جشنواره‌های موضوعی کمتر دیده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌است. در ششمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت اما مستند پرتره در بخش مجزایی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این گزارش کم و کیف این حضور در گفتگو با مستندسازان و داوران بخش پرتره این جشنواره مورد بررسی قرار گرفته است.

وفاداری به سوژه ویژگی اصلی مستند پرتره است

مصطفی آل‌احمد که سال گذشته با مستند پرتره "نویسنده بودن" (با موضوع زندگی جلال آل‌احمد) موفق به کسب جایزه نخست بخش پرتره جشنواره سینماحقیقت شد، درباره اهمیت این گونه سینمایی به خبرنگار مهر گفت: مستند پرتره بسیار مهم است؛ چراکه نشانگر ویژگی‌های مهم شخصیت‌های علمی‏، فرهنگی، هنری، سیاسی و... است. به‌علاوه اینکه به شناخت صحیح از این افراد و شناخت تاریخی مردم از آنها هم کمک می‌کند.

وی ادامه داد: متاسفانه در کشور ما به این حوزه مهم سینمای مستند، کمتر توجه شده و این کم کاری به خصوص در تلویزیون نمود بیشتری داشته است؛ چرا که باید از هر شخصیت‌ بزرگ جامعه، ده‌ها فیلم تولید شده باشد.

این فیلمساز درخصوص ویژگی‌های مستند پرتره گفت: مهمترین ویژگی مستند پرتره این است که بدون نگاه شخصی ساخته شود. در مستند‌های اجتماعی تا حدودی شاهد دیدگاه شخصی فیلمساز هستیم اما در مستند پرتره به هیچ وجه نمی‌توانیم سلیقه و دیدگاه شخصی خود را در کار دخیل کنیم. همه چیز باید از زاویه دید شخصیت فیلم بیان شود و فیلمساز باید با حذف سلیقه شخصی خود، به سوژه و شخصیت فیملش کاملا وفادار باشد تا بتواند فیلمی صادقانه را به تصویر بکشد.

 مستند پرتره را نباید ساده‌انگارانه فرض کرد

ناهید حسن‌زاده دیگر مستندسازی که در جشنواره ششم سینما حقیقت به عنوان عضو هیات انتخاب و داوری بخش مستند پرتره حضور دارد، درباره اهمیت این دست از مستند‌ها معتقد است: گونه پرتره در سینمای مستند می‌تواند ما را به لایه‌های درونی یک شخصیت نزدیک کند و حتی با محور قرار دادن زندگی یک فرد تاثیرگذار، بتوانیم به مرور دوره‌های مختلف تاریخی نیز بپردازیم.

این مستندساز افزود: مستند پرتره این اجازه را به ما می‌دهد که به فراز و نشیب‌های تاریخی و اجتماعی دوران‌های مختلف در همراهی با یک شخص بپردازیم و از آنجائی که در این گونه سینمای مستند می‌توان به بیان بسیاری از مسایل پرداخت، این حوزه جایی برای نگاه ساده‌انگارانه به موضوعات مختلف ندارد.

حسن‌زاده درباره مهمترین ویژگی مستند پرتره نیز گفت: وقتی از مستند پرتره صحبت می‌کنیم، در خصوص مجموعه‌ای از خصوصیت‌ها حرف می‌زنیم که یکی از آنها نزدیک شدن به لایه‌های درونی شخصیت مورد نظرمان است؛ از سوی دیگر به واسطه پرداختن به جنبه‌های مختلف زندگی یک شخص، با افراد مختلفی آشنا می‌شنویم و از این طریق می‌توان به بسیاری از مسایل و مشکلات جامعه نقب زد.

مستند پرتره لزوما بیوگرافی یک شخص نیست

فرشاد اکتسابی نیز که امسال با دو فیلم مستند "سفر به سرزمین شگفتی‌ها" و "مجنونی از اسکاندیناوی" در بخش پرتره جشنواره حضور دارد هم معتقد است: وقتی اسم مستند پرتره می‌آید عده‌ای تصور می‌کنند که یک فیلمساز دوربینش را روبروی فردی گذاشته و سوژه هم در مورد خودش صحبت‌می‌کند، در حالیکه مستند پرتره لزوما بیوگرافی یک شخص نیست.

وی افزود: مستند پرتره تعریف بسیار وسیع‌تری دارد و حتی می‌توان به واسطه نزدیک شدن به یک شخص در مستند پرتره، سیر تاریخی یک کشور را نیز ورق زد؛ در واقع می‌توان اینگونه هم نگاه کرد که آن شخص بیشتر بهانه‌ای است برای پرداختن به نکاتی که مردم کمتر از آن اطلاع دارند.

این مستندساز تصریح کرد: برخی از مستند پرتره این انتظار را دارند که صرفا به معرفی یک شخص بپردازد، در حالیکه من معتقدم هدف مستند پرتره، صرفا معرفی افراد نیست. بلکه افراد بستری هستند برای نشان دادن تاثیرگذاری بر جامعه در این مواقع تاثیر فرد بر محیط و یا بالعکس بسیار مهمتر از ویژگی‌های شخصیتی اوست.

اکتسابی همچنین درباره اهمیت پرداختن به مستند پرتره گفت: در دنیای امروز همه چیز اهمیت خودش را دارد. همان‌قدر که فیلم داستانی اهمیت دارد، سینمای مستند نیز برای آگاه شدن مردم یک جامعه ضروری است. از آنجائی که در مستند پرتره سعی بر این است که با نزدیک شدن به ویژگی‌های یک شخص، به کنکاش در خصوص حقایق دوران‌های مختلف بپردازیم، "پرتره" گونه بسیار مهمی در سینمای مستند به حساب می‌آید و خوشحالم که جشنواره سینماحقیقت هم توجه ویژه‌ای به آن دارد.

مخاطب باید در مستند پرتره با سوژه اثر همذات‌پنداری کند

محمدرضا معصوم‌زادگان یکی از داوران بخش مستند پرتره جشنواره هم در خصوص اهمیت این گونه سینمایی می‌گوید: مهمترین ویژگی یک مستند پرتره این است که مخاطب با دیدن اثر، با سوژه همذات‌پنداری کرده و بگوید "ای کاش من جای سوژه بودم" و یا اینکه آرزو کند هیچگاه در چنین موقعیتی نباشد. بنابراین هرچقدر سازنده اثر صادق‌تر و سوژه دست یافتنی‌تر باشد،‏ مستند پرتره موفق‌تری را شاهد خواهیم بود.

وی افزود: تفاوت اصلی مستند پرتره با سایر مستندها در این است که می‌تواند منجر به داشتن یک آرشیو غنی از چهره‌های مطرح و تاثیرگذاری شود که کمتر در جامعه شناخته شده هستند. حتی راش‌های این مستند‌ها نیز در سال‌های بعد همچنان کاربرد خاص خود را خواهند داشت.

معصوم‌زادگان همچنین در خصوص کیفیت فیلم‌های این بخش از جشنواره هم گفت: آثار چند ویژگی داشتند که تنوع در سوژه‌ها و حتی مدت زمان فیلم‌ها قابل توجه بود و برخی از آثار به لحاظ فنی در سطح قابل قبولی قرار داشتند.

ششمین جشنواره بین‌المللی "سینماحقیقت"، طی روزهای 13 تا 20 آبان‌ماه در سینما فلسطین، سینما عصرجدید و سالن سینما حقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برگزار خواهد شد.