هویت یابی زمینه ساز مدگرایی؛ از تمایل به خودآرایی تا تقلید منفی

هویت یابی از دلایل گرایش به مد و مدگرایی به ویژه در میان جوانان و نوجوانان است. جست و جوی هویت همواره با سایه‏ای از ابهام ، نگرانی و تردید همراه است. نوجوان درصدد است تا در دنیای پراز ازدحام و به شدت متغیر دوره معاصر جایگاه خود را بیابد و هویتی از خویش به دست آورد.

نوجوانان و جوانان بر آنند تا هویت مورد نظر را آن گونه که مایل هستند به وجود آورند و به این پرسش همیشگی پاسخ دهند که ما کیستیم و برای چه زندگی می‎کنیم. شاید مد از راه‏هایی باشد که نسل نوجوان و جوان برای پاسخ گفتن به پرسش‎های خود در پی آن هستند. از این طریق، جوانان و نوجوانان تجربه می‎کنند چه کسی هستند و می‎خواهند چگونه دیده شوند؛ چون پوشاک و مد لباس برای هر فرد نوعی نقش و علامت هویتی ایفا می‎کند از آنجا که نوجوان در فرآیند رشد و تحول قرار دارند، در درجه اول، شیوه لباس پوشیدن آنهاست که تصور آنان، از خودشان را نشان می‎دهد.

افزون بر این، نوجوانان می‎آموزند شیوه لباس پوشیدن نقش مهمی در روابط اجتماعی و چگونگی ارزیابی دیگران از آنها دارد؛ از این رو شیوه و مدل لباس هم برای همسالان و هم بزرگسالان نقش مهمی به شمار می‎آید. شواهد هم نشان می‎دهد که «لباس مد» در دبیرستان حاکی از پایگاه و نشان بالای اجتماعی است و بر عکس، لباس‏هایی که کمتر مطابق مد هستند دارای پایگاه و منزلت پایین اجتماعی هستند البته نوجوانان از 14 سالگی به تأمل در وجود خویش و برای اثبات خود دست به نفی دیگران می‎زنند چون با نفی وابستگی تام به دیگران که امری طبیعی است، به تجربه شخصیت مستقل خویش پرداخته و خود را برای زندگی آینده آماده می‏سازند.

در این میان، چگونگی برخورد اطرافیان دور و نزدیک با جوان، مسئله بسیار مهمی است به این معنا که اگر اطرافیان جوان با نگرش مثبت با او برخورد کرده و هویت مورد نیازش را به وی اعطا کنند دور نفی و انکار نوجوان خیلی زود خاتمه خواهد یافت. اما اگر اطرافیان نسبت به وی پذیرش نشان ندهند و یا دست به نفی وی بزنند در این صورت جوان پرشوری که برای اثبات خودش، به لجاجت و نفی دیگران با شدت بیشتری ادامه دهد به این ترتیب به تدریج به سمت معارضه با ارزش‏های بزرگسالان اطرافش حتی جامعه سوق می‎یابد و ممکن است مرجع ارزشی نوجوان را تغییر دهد.

جوانانی که در مرحله تضاد ورزی و نفی باقی مانده‏اند به سادگی به سمت ایجاد یا پیوستی به گروه‏های معارفی با فرهنگ بزرگسالان و در نهایت جامعه روی می‎آورند.

هرچه احساس بی هویتی اجتماعی نوجوانان به نظام اجتماعی بیشتر باشد هویت یابی آنان در قالب گرایش به مدهای ناهنجار در جامعه افزایش می‎یابد. واقعیت این است که علی رغم تصور عمومی جامعه گرایش به غرب نه تنها در شکل ظاهری و تنها مختص به نوجوانان متظاهر به الگوهای غربی نیست، بلکه این مسئله پدیده مبتلا به اکثریت نوجوانان است. نتیجه اینکه میان هویت یابی جوانان و گرایش به مد و پیروی از الگوهای ناهنجار ارتباط وجود دارد.

تمایل به تقلید

حس تقلید نیز از امیال فطری و طبیعی هر انسان است ولی در میان نسل نوجوان و جوان این میل شدیدتر است. تقلید از اعمال نیکو و متعالی دیگران، امری پسندیده و ستوده است.

اما ممکن است جوانان از نوع پوشش، آرایش، یا اعمال و گفتار هنرپیشگان مبتذل غربی تقلید کنند مانند آنها راه بروند، نگاه کنند، حرف بزنند، لباس بپوشند، آرایش کنند، سیگار بکشند و حتی فراتر، مانند آنان سرقت کنند، آدم بکشند و خودکشی کنند؛ بی شک این نوع تقلید و مدگرایی ناهنجاری‎های اجتماعی و مشکلات بسیارزیادی برای افراد خانواده و جامعه ایجاد خواهد کرد.

برخی پژوهش‎های صورت گرفته در نقاطی از کشور نشان می‎دهد نسل جوان و جوان به تقلید از الگوهای غربی تمایل دارند. البته این نوع تقلیدها ممکن است به منظور ستایش از الگوها نباشد بلکه با هدف رقابت با دیگران صورت گیرد چنان که هربرت اسپنسر می‎گوید: یکی از خصایص مدگرایی همرنگی با جماعت است که سعی می‎کند مردم را با یکدیگر هم‎رنگ کند زیرا مد بر عکس تشریفات موجب شباهت به اشخاص طبقه بالاتر می‎شود درواقع، نوعی تقلید ناشی از رقابت است در برابر تقلید ناشی از پسند و ستایش.

تمایل به خود آرایی

میل به خودآرایی در میان همه انسانها وجود دارد ولی در میان جوانان و نوجوانان بیشتر است. یکی از دلایل گرایش نوجوان و جوان به مد و مدگرایی نیز ارضای این میل است. در حقیقت میل به دیده شدن و جلب توجه دیگران در تمام انسانها به نسبت‏های گوناگون وجود دارد.

همه ما زیبایی و اراستگی را دوست داریم آن را تحسین می‎کنیم و از دیدن یک انسان مرتب و پاکیزه لذت می‎بریم. حتی گاه خود نیز دقایقی از وقت خود را روبه روی آینه صرف خود آرایی می‏کنیم تا نزد دیگران محبوب باشیم چون خود ارایی از اخلاق مؤمنان است ولی این میل در جوانان و نوجوانان بیشتر است.

پژوهش‏های صورت گرفته نیز این مهم را تأیید می‎کند و پژوهش در میان نوجوانان و جوانان هدف از پوشیدن لباس‏های مد را جلب توجه دیگران و کسب اعتماد به نفس بیان کرده‏اند. با توجه به آنچه بیان شده می‎توان گفت خودآرایی نوجوانان و جوانان برای جلب نظر دیگران، در حد معمول ، طبیعی و پذیرفته است ولی مهم آن است که این خود آرایی، از حالت تعادل خارج نشود و چهره‏ای متضاد و مغایر با هنجارهای عرف اجتماع پیدا نکنند به تعبیر دیگر خود ارایی به خود نمایی تبدیل نشود. دکتر بیلیاد جامعه شناس معتقد است: جوان در پی زیبایی و نشان دادن خود است و به دنبال مد می‎رود اگر این روند به پرشدن خلأهای روحی – روانی او نینجامد به بحران و معضل تبدیل می‎گردد.