قلعه های تاریخی و سحرانگیز خراسان دروازه ورود به پایتخت تمدن/ میراثی که خاستگاه معماری اسلامی است

به گزارش خبرنگار مهر در مشهد، قلعه های تاریخی سرزمین خراسان هر یک نماد و قطعه ای از تاریخ این دیار کهن و الهام بخش هنرمندانی است که به قصد صفای دل و تسلی درون به این مکان ها قدم می گذارند، در حال حاضر گذر گردشگران و تماشای این قلعه ها، چشمان آنان را مسحور ساخته و قلبشان را به پیشینه تمدن اسلامی و ایرانی گره می زند.

قلعه هایی که شاهکار معماری است

این قلعه های زیبا و ارزشمند که هریک خود یک شاهکار معماری بوده در گوشه و کنار این سرزمین پهناور سایه گسترانیده اند و چشمان مشتاق گردشگران و مسافران را خیره ساخته است.

اکنون به اعتقاد بسیاری از باستان شناسان و تاریخ نگاران؛ بزنگان، تپه شور قلعه، آقا باشتین و دختر خوشاب از مهمترین قلعه های خراسان رضوی است.

قلعه تاریخی بزنگان از آثار تاریخی  دوره افشاریه است

آرش رفیع که یکی از کارشناسان گردشگری و ابنیه های تاریخی است به خبرنگار مهر گفت: قلعه تاریخی بزنگان یکی از مجموعه های تاریخی و گردشگری سرخس است که در حقیقت نمادی از هویت و میراث سرزمین خراسان است.

وی ادامه داد: این قلعه نقش بسزایی در تاریخ خراسانی ها دارد و کمتر کسی است که قلعه بزنگان را نشناسد طوری که هر ساله جمعیت گسترده ای با هجوم به این نقطه، از معماری و نحوه ساخت این قلعه ها لذت می برند و درونشان آرام و آسوده می شود.

وی در توضیح این قلعه اظهار کرد: قلعه تاریخی بزنگان از قلاع  مهم و ارزشمند  و باستانی ایران و از آثار تاریخی  دوره افشاریه است که در سرخس و روستایی به همین نام یعنی بزنگان قرار دارد؛ بزنگان در مغرب سرخس در کانون تعدادی ابادی بنام کلاته عوض و کلاته مهدی آباد و چشمه سنگی و قر قره و زلو قال و آب دراز واقع است.

قلعه ای که نشان از قدمت شهرستان سرخس دارد

این کارشناس گردشگری افزود: قلعه تاريخى بزنگان نشان از قدمت شهرستان سرخس دارد و در کنار این قلعه  دو مسجد به نام‌هاى محلهٔ‌ بالا و محلهٔ پايين و زيارتگاهى به نام کل‌بى‌بى قرار گرفته است.

رفیع یادآور شد: این قلعه باشکوه و عظیم در تاریخ 23 فروردین سال 1346 با شماره 658 در فهرست آثار ملی ثبت شده و امروز بسیاری از گردشگران خاک این قلعه را سرمه راه می کنند زیرا اعتقاد دارند این اثر بسیار ارزشمند و جز آثار مهم تاریخی است.

قلعه دختر خوشاب با حدود 700 سال قدمت

وی با اشاره به قلعه دختر خوشاب نیز بیان کرد: قلعه دختر خوشاب با حدود 700 سال قدمت مربوط به سدهٔ ۶ تا ۸ ه.ق است و در شهرستان بردسکن، بخش مرکزی، دهستان گوهپایه، ۶کیلومتری شرق روستای خوشابواقع شده  است.

و از ثبت ملی این اثر تاریخی در ۳ خرداد ۱۳۸۶ با شماره ۱۹۱۱۹خبر داد و افزود: این قلعه در ضلع جنوب غربی روستا در بالای روستا در بالای کوهی نسبتا مرتفع قرار گرفته و مصالحی که در ساخت این قلعه به کار رفته از جنس سنگ است.

وی تصریح کرد: این قلعه در روی قسمت سنگلاخی ساخته شده و به این دلیل در بالای کوه وقسمت سنگ لاخی بنا شده تا ساکنان قلعه از گزند دشمنان در امان بمانند.

تپه شور قلعه، اثری با اهمیت در نقشه جغرافیایی خراسان

یکی دیگر از باستان شناسان در گفتگو با مهر اظهار کرد: جدایی از قدمت و اهمیت قلعه بزنگان و دختر خوشاب باید از تپه شور قلعه نیز به عنوان اثری تاثیرگذار و با اهمیت در نقشه جغرافیایی خراسان نام برد.

رضا مقیمی افزود: تپه شور قلعه مربوط به سده‌های ۵ تا۹ ه.قاست و در شهرستان سرخس، بخش مرزداران، دهستان پل خاتون، ۳۰۰ متری جنوب شرق روستای کلاته صاحبدار واقع شده و بنابر شواهد، این قلعه از سده دوم تا پنجم هجری مورد استفاده قرار گرفته‌است.

وی تاکید کرد: این اثر در تاریخ ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۲۲۸۹به‌عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است.

قلعه گبر حصار

این کارشناس باستان شناسی با اشاره به قلعه گبر حصار، عنوان کرد: ویرانه‌های موسوم به قلعه گبر حصار در شمال شرق روستای خضر بیک بخش کوهسرخ در حدود ۲۷ کیلومتری شمال غرب ریوش واقع شده و از جمله مناطقی است که از دیرباز مسکن و ماوای اسلاف اهالی کاشمر بوده‌است.

مقیمی ادامه داد: این قلعه نیز نماد قطعه ای از تاریخ خراسان است و نقش موثری در هویت بخشی به میراث این سرزمین پهناور داشته است.

وی تاکید کرد: در حال کمتر کسی قلعه گبر حصار را می شناسد و در این مسیر متولیان فرهنگی باید نقش آفرینی کرده و اقدامات لازم را برای شناساندن این آثار انجام دهند. 

قلعه آقا باشتین مربوط به  دوره ایلخانی

وی سپس قلعه آقا باشتین را نهایت قلعه های بزرگ و با سبقه تاریخی دانست و گفت: قلعه آقا باشتین مربوط به  دوره ایلخانی تا دوره صفوی–دوره قاجار است و در شهرستان سبزوار، بخش داورزن، دهستان باشتین، مرکز روستای باشتین واقع شده است.

این کارشناس باستان شناسی افزود: این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت۲۶۱۹۹به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در حال حاضر بر اثر بی توجهی و عدم آشنایی با اهمیت آثار باستانی باقی مانده از دوران گذشته سرزمینمان متأسفانه دیوار شمالی این بنای قدیمی تخریب شده است.

به گفته وی قلعه آقا؛ بنایی که تمام از گل و خشت خام ساخته شده و به دلیل اینکه در این مکان خانواده های محترم سادات سکونت داشته اند، به قلعه آقا معروف شده است.

بی تردید هر یک از این قلعه ها میراث و خاستگاه معماری اسلامی است و باید بیش از این ها در جهت اعتلا و حفظ این بناهای تاریخی کوشید.

..........................

گزارش: مرضیه صاحبی