به گزارش خبرنگار مهر، نه تنها قدیمی ترین بلکه بزرگترین تعزیه میدانی کشور در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی در شهر حر شوش برگزار می شود. سالانه حدود دو هزار نفر در اجرای این تعزیه نقش آفرینی می کنند و بیش از ۴۰ هزار نفر از شهرهای مختلف خوزستان و بعضا سایر استان های کشور در این مراسم شرکت می کنند.
از حله تا بیت چریم
نخستین شبیه خوانی عربی کشورمان در بیت چریم (شهر حر) شکل گرفت. مراسم شبیه واقعه کربلا و عزاداری امام حسین (ع) در این منطقه ریشه تاریخی و پيشينه اي بيش از ۲۰۰ سال دارد. بیت چریم در شمال شرق شوش و در حاشیه رودخانه دز قرار دارد. از آنجایی که اهالی آن عرب هستند. مراسم تعزیه را نیز به زبان عربی اجرا می کنند.
«شيخ غافل» از برجسته ترين شخصيت هايي بود كه اقدام به معرفي و راه اندازي آن كرد. او در سفری به همراه یکی از روحانیون منطقه بیت چریم به عراق داشت (در ۱۲۲۴ هجری قمری مصادف با ۱۱۸۱ هجری خورشیدی) آئین شبیه خوانی را در شهر «حله» دید. شیخ غافل مجذوب این مراسم شد و با دقت آن را از اول تا پایان نظاره گر بود. پس از اتمام شبیه خوانی تصمیم گرفت که همین مراسم را برای مردم دیار خودش اجرا کند. به گفته ریش سفیدان این محل، ابتدا این مراسم توسط «شیخ فرحان»، «شیخ غافل» و «شیخ فارس فرزند شیخ سالم» از قبیله آل کثیر تیره (بیت چریم) بر پا می شد.
«جبار آل کثیر» یکی از اهالی شهر حر در این باره به خبرنگار مهر می گوید: به این علت که زمان سفر شیخ غافل مصادف با ماه محرم الحرام بود، مراسم عزاداری شبیه یا تعزیه گردانی را در آن شهر دید و شیخ غافل تمایل خود را به برپایی این نوع تعزیه در منطقه به شیخ حسین ابراز کرد و از وی خواست نسبت به یادگیری و یادداشت شعرهای آن اقدام کند. گفته می شود شیخ حسین نیز تمامی دیالوگ ها را مکتوب و تصاویر و نحوه برگزاری شبیه خوانی را به خاطر سپرد. سال بعد شیخ غافل به همراهی شیخ حسین اقدام به برگزاری این مراسم در منطقه خود کردند. آوازه این عزاداری به سرعت منتشر شد و سال به سال برشهرت آن نیز افزوده می‌شد.
شبیه خوانی موروثی
در شبیه خوانی های قدیم بعضی از خانواده ها به صورت موروثی کار تعزیه خوانی را دنبال می کردند و گاه کل یک گروه تعزیه خوان از اعضای یک خانواده بودند. در شبیه خوانی شهر حر نیز چنین بود. بعد از «شیخ علی» مدیریت مراسم شبیه خوانی به فرزندش «شیخ حیدر» و پس از آن به «شیخ خلف بن حیدر آل کثیر» رسید. پس از سال ها «حمید حرمشاهی» مدیریت این شبیه خوانی را بر عهده می گیرد.
بعد از شیخ خلف بود که برگزاری مراسم شبیه خوانی از حالت موروثی خود خارج شد و به دست ستاد برگزاری شهر حر رسید، میان اعضای ستاد برگزاری شبیه خوانی این شهر اختلاف پیش آمد. گفته می شود برای جلوگیری از درگیری های احتمالی، این مراسم چهار سال پیاپی تعطیل شد.
۲۰۰ ساله ای که ثبت نشد
با اينكه قدمت شبيه خواني در بيت چريم به بيش از ۲۰۰ سال مي رسد اما شبيه خواني شهر شوش كه شايد قدمتي كمتر از چند دهه داشته ثبت ملي شده است كه اين اتفاق نبود شناخت كافي از منطقه را از سوي ميراث فرهنگي اين شهر نشان مي دهد.
«احمد صرخه» از شهروندان شهر حر در اين باره مي گويد: همه مي دانند كه شبيه خواني شهر حر داراي قدمتي طولاني است اما چرا به جای تعزیه این شهر، شبيه خواني شهر شوش كه الگو گرفته از مراسم شهر حر به ثبت رسید سئوال و گله مندی مردم را به دنبال داشته؟
وي همچنين پیگیری مسئولان را خواستار می شود و اظهار می کند: پيش از این، افراد بسیاری براي احيا و راه اندازي شبيه خواني تلاش كرده بودند. مرحوم شيخ خلف حيدر و پيش از او، شيخ علي بن غافل با تمام نقدهايي كه برخي برآنها وارد مي كنند اما احيا كننده فرهنگ حسيني هستند و روح و هويت جديدي به شهر دادند و پيشنهاد مي كنیم حداقل نام يكي از خيابان هاي شهر حر به اسم شيخ غافل نامگذاري شود.
نيازمند معرفي
هم اکنون شبیه خوانی در میدان قدیمی شهر حر و در روستای سید محمد تفاخ در زمینی به مساحت دو هکتار برپا می شود. این مراسم به صورت شبیه خوانی حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) در ظهر تاسوعا از ساعت دو ظهر تا شش عصر و شبیه خوانی شهادت امام حسین (ع) و یارانش در صبح عاشورا از ساعت شش صبح شروع می شود و تا ساعت سه ظهر ادامه دارد. چند شب جلوتر از روز عاشورا مردم خود را به محل برگزاري مراسم مي رساندند تا جايي براي خود در اين مراسم پيدا كنند و تا صبح روز عاشورا منتظر مي ماندند.
بعد از آن و شب هنگام نیز، اهالی روستای سید محمد تفاخ برای شام غریبان باز هم به میدان می روند و شمع های مرادشان را در تاریکی مطلق همچون روزنه ای رو به امید روشن می کنند. مراسم عاشورا به دليل مشاركت گسترده ای که اقشار متفاوت مردم، از گروه هايي با سرمايه هاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي متفاوت در آن دارند يكي از بهترين موقعيت ها را براي مطالعات مردم نگارانه است. به عبارتی نزديک شدن كامل و مشاركت بسيار نزديك در محيط شهري با كنشگران اجتماعي و فرآيندهاي كنش شهري به وجود مي آورد كه به ندرت می توان در نظامهاي اجتماعي به دست آورد. از اين رو يكي از بخشهاي ميراث فرهنگي بسيار پر ارزش ما اين مراسم و تكرار سالانه آنهاست كه نيازمند معرفي هرچه بيشتر اين توان فرهنگي است.
------------------------------
گزارش: قاسم منصور آل کثیر
