جشن هایی برگرفته از فرهنگ و آیین های تبری

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: جشن های آیینی تیرگان در مازندران همزمان با مردادماه و آغاز سال تبری کلید می خورد و همه ساله از دوم مردادماه شمسی، سال باستانی تبری یا مازندرانی آغاز می شود، مردمان کوهستان، جنگل و جلگه های مازندران ۱۲ ماه سال را زمینی و ماههای قمری را آسمانی نامگذاری کردند  و در کنار برگزاری آئین های ملی و باستانی، فرایض دینی و اسلامی را انجام می دادند.

در تقویم باستانی تبری، بهار سرد ۵۰ روز، بهار گرم ۵۰ روز، تابستان ۸۵ روز، پائیز گرم ۵۰ روز، پائیز سرد ۵۰ روز، زمستان ۸۰ روز، پتک ۵ روز، و شیشک روز کبیسه است، ۵ روز پتک یا ۶ روز در سال کبیسه، جزو روزهای سرد بهار به شمار می رود.

فرق سال باستانی مازندرانی با سال شمسی در این است که این سال ۱۲۵ روز پس از بهار شمسی آغاز می شود، نخستین روز باستانی مازندرانی یعنی آغاز سال نو، از اول فردینه ماه که مصادف با دوم مردادماه شمسی آغاز می شود و امسال سال ۱۵۲۷ تبری است.

ماههای باستانی مازندرانی عبارتند از فردینه ماه، کرچه ماه، هر ماه، تیر ماه، مردال ماه، شروینه ماه، میر ماه، اونه ماه، ارکه ماه، دماه، وهمنه ماه و نوروز ماه. در گاهنامه گالشی، ۱۵ مرداد ماه شمسی مصادف با  اول نوروز گالشی است و ۱۳ تیرماه گالشی مصادف با ۱۳ آبان شمسی است که جشن تیرگان در این روز برگزار می شود و امیری خوانی یکی از آیتم های مهم این مراسم آیینی است که با خواندن دوبیتی امیری منتسب به امیر پازورانی  شاعر مذهبی سرای مازندرانی، تعبیری یا همان فال یکسال فردی که انگشتر یا نشانش از داخل آب پاک درون مشرفه " ظرف مسی "  بیرون می آید را می گوید.

.
 

باستان شناسان و پژوهشگران بر این عقیده هستند که برای جشن تیرگان سه روایت وجود دارد که نخست مشخص کردن مرز ایران و توران توسط آرش کمانگیر قهرمان اساطیری مازندران است، دیگر اینکه  بنا بر مستندات مذهبی این روز در گاهنامه گالشی با میلاد مولا علی (ع) مصادف می شد و روایت سوم هم حاکی از آن است که در این روز ضحاک ظالم به دست کاوه ظآهنگر به هلاکت می رسد و مردم این روز را جشن می گرفتند.

میثم نواییان یک پژوهشگر تاریخ و فرهنگ مازندران در این زمینه به خبرنگار مهر می گوید: فرهنگ هر قوم و ملتی دارای شاخصه ها و آیین های خاصی است که بهترین این شاخصه ها همانا تقویم آن ملت بوده که وضعیت تاریخی و هویت آن را مشخص می کند و مراسم تیرگان، نشان دهنده  تاریخ غنی و دارای قدمت منطقه البرز نشین است که برای خود یک گاهنامه گالشی دارد.

همچنین گاه شماری کهن تبری آخرین بازمانده گاه شماری کهن ایرانی است که همچنان در میان برخی از مردم این سامان کاربرد دارد و مبداء این گاه شماری بر اساس سال شماری و محاسبات کنونی از سال ۴۸۹ م است که همزمان با شاهنشاهی قباد ساسانی است.

در این سامانه گاه شماری سال ۳۶۵ روز است که از ۱۲ ماه سی روزه و پنج روز اندرگاه تشکیل شده است و برای ثابت نگه داشتن سال تبری هر چهار سال یک روز را به انتهای اندرگاه می افزایند که این کبیسه شیشک است. آیین ها و جشن های وابسته به گاهشماری هنوز برگزار می شود.

جشن ها و آیین های وابسته به گاه شماری تبری قدمتی کهن دارد، آخرین بازمانده جشن های ایران باستان است که در هر منطقه تبرستان با آداب و رسوم آن اجرا می شود و دلاو بزرگ مدیرکل میراث فرهنگی مازندران در گفتگو با خبرنگار مهر معتقد است: پس از ورود دین مبین اسلام متناسب با آن تغییر یافته است و مهمترین جشن های بازمانده در تبرستان شامل نورزما برابر با ۲۸ تیرماه گاه شمار کنونی و تیرماه سیزه برابر با ۱۲ آبان کنونی است.

وی اظهار داشت: این دو جشن هنوز در گوشه و کنار تبرستان برگزار می شود و بی تردید گستردگی بحث و بررسی جشن ها و آیین های وابسته به گاه شماری به گونه ای است که باید بیشتر روی آن پژوهش شود.

با نگاهی به گاه شماری های قومی و محلی ایران می توان دریافت که تعدادی از آنها بازماندگان گاه شماری های کهن ایرانی هستند و برخی دیگر نیز گاه شماریهای دینی است.

نتایج بررسیها نشان می دهد که تبرستان از مناطقی است که در آن نوع گاه شماری همانند گاه شماری های ایرانی ۳۶۵ روزه است و با توجه به محاسبات انجام شده محققان مازندران و شواهد نگاهداشت سال از سوی مردم، مبداء این گاه شماری سال ۴۸۹ م است.

کبیسه گیری در این گاه شماری همانند گاه شماری خراجی دوره ساسانیان است، به روز کبیسه، شیشک می گویند که پیش از پتک هر چهار سال یکبار اعمال می شود و این گاه شماری جشن ها و آیین های خاص خود را دارد که بیس شش عیدماه، تیرماه سیزده شو و مادرمه بازماندگان آیین های وابسته به گاه شماری هستند.

در همین زمینه نیز یازدهمین جشن تیرگان با برپایی غرفه‌های زیست محیطی، صنایع دستی، میزگردهای علمی زیست محیطی برنامه‌های سالنی و نقاشی کودکان در رینه آمل برگزار شد و محور اصلی آن میزگرد علمی زیست محیطی شامل "ثبت جهانی دماوند کوه" بوده است، موسیقی اقوام، تئاتر حماسی، معرفی شخصیت‌های برجسته زیست محیطی در سال ۹۳ از دیگر برنامه های این روز بوده است.