علل هجرت حضرت معصومه (س) به قم

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر یادداشتی از حجت الاسلام کامران اویسی، پژوهشگر حوزه تفسیر تطبیقی و مدرس حوزه و دانشگاه است که در ادامه می خوانید؛

پس از دوران پیامبر اعظم (ص) و قضیه غصب خلافت امام علی(ع) و شهادت امام حسن و امام حسین (ع) و شروع دوران خفقان و حصر شیعه در بیشتر اعصار، به ویژه برای ائمه معصومین (ع) و فرزندانشان به عنوان امامزادگان، دوران سختی ایجاد شد.

یعنی غالباً آنها از شیوه زندگی ظاهراً غیر سیاسی و گاهی پنهانی و نیز مهاجرت استفاده می کردند. در این روش ها زنان نیز همپای مردان مشارکت داشتند. حضرت معصومه (س) نیز این قضیه استثنا نیست. ایشان از جمله بانوانی است که در زمان مأمون ملعون در پی کوچ اجباری امام رضا (ع) به ایران ظاهراً برای ملاقات با ایشان مهاجرت نمود.

به نظر می رسد مهمترین دلیل شروع مهاجرت امام زادگان به ایران، اعتماد به ولایت عهدی اجباری مأمون برای امام رضا (ع) است. البته بعید و حتی غیر ممکن است که با توجه به بصیرتی که از حضرت معصومه (س) سراغ داریم، ایشان نیز مانند برخی دیگر از سادات، فریب این مسأله را بخورند.

شاید هم استفاده از موقعیت سادات بودن خود برای نشر معارف تشیع بین اهالی حق پذیر ایران باشد که زمینه را در زمان مأمون با توجه به پذیرش اجباری ولایتعهدی، آماده دیدند. این احتمال برای شخصیتی مانند حضرت معصومه (س) قوت می گیرد زیرا او پارسا، محدث، مفسر و فقیه بود.

شواهد دیگری مانند عشق و علاقه زیاد بین این خواهر و برادر نیز می تواند به میل حضرت معصومه بر هجرت به کنار برادر بیافزاید. نیز همراهی پنج برادر دیگر خود در سفر دیدار با امام رضا (ع) از مؤیدات این بحث است.

همچنین تأثیر سیاسی حرکت حضرت معصومه (س) از مدینه به قم با توجه به اینکه ایشان از بزرگان بنی هاشم و خاندان های شیعی و علوی و سادات بودند و به فاطمه کبری معروف بودند، بر همه جای سؤال می شد که چرا ایشان عزم سفر کرده است و به گونه ای اعتراض به وضع موجود در مدینه و احساس خطر برای جان امام رضا (ع) نشان داده می شد که در کنار مأمون ملعون قرار داشت.

در برخی نقل های تاریخی حرکت حضرت معصومه (س) بعد از دریافت نامه امام رضا (ع9 به ایشان که از مرو فرستاده شده بود، انجام گرفت. بعید نیست که خداوند متعال خواسته خود را در اراده امام رضا (ع) در تقاضای مسافرت خواهر متجلی کرده باشد.

برخی نوشته اند که شهادت امام رضا (ع) هجرت فرار گونه سادات را به ایران و عراق البته دور از حکومت مأمون را رقم زد. البته ممکن است در ابتدا با حسن ظن آنها به اقداات مأمون این مهاجرت ها انجام می شده اما در اواسط راه فهمیده اند که مأمون دغل بازی می کرده است و فرار کرده اند به کوه ها و بیابان ها و ابادی های ایران که خیلی نیز در این راه دستگیر و شهید شدند. اما با توجه به اینکه برخی تواریخ، نقل کرده اند که کاروان حضرت معصومه در ساوه جنگیده اند، این مورد را علت مهاجرت ایشان نمی توان دانست.

برخی محققان نیز این هجرت را مأموریتی الهی می دانند که خدا بدین وسیله آینده شهر مقدس قم را برای دروازه علم دین بودن قرار داده است.

امید است چنان که در زیارت نامه این بانو نوشته شده است، ما را شفاعت کند. آمین.