خبرگزاری مهر، گروه استانها- ونوس بهنود: پیش از این در گزارشی تحت عنوان «آئین‌های باستانی استقبال از بهار/آداب‌وسنتی که دلهارا پیوند می‌زد» اشاره ضمنی به برخی مراسمات استقبال بهار در اردبیل داشتیم.
اینکه بر خلاف روند متداول فعلی، اردبیلی‌ها با نام‌گذاری چهارشنبه‌های اسفندماه برای هر یک از آن ها مراسماتی برگزار می‌کردند. سو چرشنبه سی، اوت چرشنبه سی، یل چرشنبه سی، ترپاق چرشنبه سی که منطبق بر عناصر چهارگانه آب، آتش، باد و خاک برگزار می‌شد.
بر اساس تقسیم‌بندی‌ها چهارشنبه‌سوری یا به اصطلاح چهارشنبه‌ای که آتشی روشن می‌شد و اهالی خانه از روی آن می‌پریدند به دومین چهارشنبه اسفندماه اختصاص داشت؛ بر خلاف امروز که به آخرین چهارشنبه اختصاص یافته است. اما در این نام‌گذاری و مراسمات معانی نهفته است که به نظر می‌رسد نسلی که صرفاً بمب و ترقه را از چهارشنبه‌سوری در ذهن دارند، اطلاعی از فلسفه آن نداشته باشند.
اجاق خانه پدری روشن نگه داشته شود
به اعتقاد پژوهشگر آداب‌ورسوم اردبیل دومین چهارشنبه سال برخلاف رسم امروزی مردم بر روی تپه بزرگی آتش روشن می‌کردند و از روی آن می‌پریدند و چهارشنبه آتش را جشن می‌گرفتند.
اصغر تقایی در خصوص این رسم تصریح کرد: از گذشته آتش به دلیل تأثیری که در حیات آدمی داشته مقدس بوده و به مناطقی که آتش برپا می‌شد به اصطلاح «اوجاق» می‌گفتند.
وی افزود: در واقع اصطلاح «گویمیاخ دده اوجاقی سونه» یا نگذاریم اجاق خانه پدری خاموش شود با همین مضمون ارزش و جایگاه آتش است.
به تعبیری آتش مظهر زندگی و گرمی و روشنی بوده و با هر پرش از آتش افراد خانواده با خواندن اشعاری تمامی مشکلات و تلخی‌های زندگی خود را به آتش سپرده و در مقابل گرمی و شادی را مطالبه می‌کردند.
بایرام پایی برای تازه‌عروس‌ها
به گفته موسی اصغر زاده پژوهشگر فرهنگ اردبیل از جمله اشعاری که در هنگام پریدن از روی آتش خوانده می‌شد این بود که «آغیرلیغیم، بغیرلیغیم بیرداقال» یعنی سنگینی ام، تنبلی‌ام اینجا بمان.
وی افزود: یا اینکه می‌گفتند «تزه لر گلسین، کوهنه لر گئدسین» که به معنی این است که تازه ها بیایند و کهنه ها بروند.
به گفته اصغر زاده یکی از رسوم چهارشنبه‌سوری نیز بایرام پایی بوده و معمولاً در روز چهارشنبه‌سوری برای دختری که به خانه بخت رفته چون از اجاق خانه پدر و مادر دور است سهم یا عیدی می‌بردند.
وی تأکید کرد: حتی اگر بعدها صاحب فرزند می‌شدند نیز برای فرزندان دولکه و سوبلبلی و تنک خریداری می‌شد و تنک که همان ظرف کوزه مانند سفالی است را با قارشیغ پر می‌کردند.
وی افزود: در عیدی دختری که به خانه بخت می‌رفت شمع رنگین و ماهی‌دودی نیز قرار می‌دادند و با حمال به خانه دختر ارسال می‌شد.
قارشیغ بهانه جمع شدن اعضای خانواده بود
چنانکه ذکر آن رفت اردبیلی‌ها در عید نوروز دو نوع آجیل دارند که آجیل با مخلوط خشکبار شیرین در چهارشنبه‌سوری و نوع دیگر در عید صرف می‌شد.
کهنسال اردبیلی معتقد است قارشیغ بهانه جمع شدن خانواده‌ها بود و ایده، نخود، سبزه، اولی گولاغی، قیصی، نقل و انجیر از جمله محتویات قارشیغ است.
پوراندخت سپاسی تصریح کرد: اغلب بعد از روشن کردن آتش خانواده‌ها به خانه بزرگ‌ترها مهمان می‌شدند و یا اگر در خانواده‌ای عزیزی از دست رفته یا کهنسالی هست، چهارشنبه‌سوری را با او برگزار می‌کردند تا غم و ناراحتی از آن خانه برود.
وی تأکید کرد: تا چهارشنبه‌سوری همه ظروف امانتی به صاحبان خود بازمی‌گشت و معمولاً خانواده‌ها به فراخور وسع خود شام مناسبی تدارک می‌دیدند.
به اعتقاد سپاسی یکی از رفتارهای مضموم در چهارشنبه‌سوری ترک خانه بود و باید چراغ خانه‌ها روشن می‌ماند؛ به همین دلیل دیدار بزرگ‌ترها نیز یا در طول روز و تا غروب آفتاب و یا بعد از مراسم چهارشنبه‌سوری انجام می‌شد و برخی در تمامی اتاق ها چراغ یا شمع روشن می کردند.
حرف خوب بزنید همسایه می‌شنود
تمامی رسوم چهارشنبه‌سوری به شکلی تدارک دیده شده که بین آدم‌ها عشق و محبت ایجاد کرده و دل‌های از هم دور شده را به هم برساند.
هیچ خانواده داغداری در این شب تنها نمی‌ماند و هیچ کهنسالی و کودکی غمگین نبود. دختران ازدواج کرده از اوجاق خانه پدر سهم دارند و چراغ خانه‌شان نیز روشن است.
اما یکی از قابل‌تأمل ترین رسوم، فالگوش ایستادن است که هر چند در ظاهر خرافی به نظر می‌رسد اما در تمامی کتب تاریخی به این رسم اشاره شده است و به نوعی تداعی فرهنگ پندار نیک در بین مردم است.
پژوهشگران تاریخ و فرهنگ اردبیل معتقدند به حدی مراسم چهارشنبه‌سوری در اردبیل بی‌تکلف و کم‌هزینه بوده که در اصل شادی مردم اولویت داشته استبابا صفری در کتاب اردبیل در گذرگاه تاریخ اشاره دارد که در این رسم بعد از روشن کردن آتش اعضای خانواده فالگوش ایستاده و صحبت‌های همسایه را به عنوان روند زندگی خود در سال آینده تعبیر و تفسیر می‌کردند.
در عین حال اصغر زاده پژوهشگر فرهنگ اردبیل نیز معتقد است این رسم هنوز هم پابرجاست و برخی نیت کرده و پشت درخانه همسایه می‌رفتند و اولین جمله‌ای که می‌شنیدند درباره خود تعبیر می‌کردند.
وی افزود: در واقع این رسم آموزش غیرمستقیم برای ترغیب افراد خانواده جهت صحبت از خوبی و شادی‌ها بوده و اینکه در این روز دعوا و کدورتی نباشد.
شال سالاماخ برای پسران عاشق
رسم دیگری که در چهارشنبه‌سوری به آن اشاره شده، شال سالاماخ است. اصغر زاده در این خصوص تصریح کرد: دختران در هنگام پریدن از آتش این شعر را می خواندند که «آتیل ماتیل چرشنبه، آینا تکین بختیم آچیل چرشنبه» و به معنی این است که آتیل ماتیل، چهارشنبه مانند آینه بختم باز شود چهارشنبه
وی ادامه داد: همچنین شب چهارشنبه آخر سال جوانانی که در آرزوی ازدواج با دختر خاصی بودند شالی به خانه دختر آویزان می‌کردند و هر چیزی که به شال گره زده می‌شد تعبیر پاسخ دختر بود.
وی افزود: در برخی مواقع کودکان نیز شالی را از پشت‌بام خانه‌ها آویزان می‌کردند تا نقل و شیرینی و تخم‌مرغ هدیه بگیرند.
این رسم امروز با زندگی‌های آپارتمان‌نشینی منسوخ شده است اما بیانگر سخاوت و دوستی در روز چهارشنبه‌سوری بوده است.
پژوهشگران تاریخ و فرهنگ اردبیل معتقدند به حدی مراسم چهارشنبه‌سوری در اردبیل بی‌تکلف و کم‌هزینه بوده که در اصل شادی مردم اولویت داشته است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اردبیل معتقد است این استان قابلیت کم‌نظیری در گردشگری فرهنگی دارد و باید رسوم این منطقه به عنوان یکی از زمینه‌های جذب گردشگر مورد توجه قرار گیرد.
کریم حاجی‌زاده تأکید کرد: متأسفانه برخی از این رسوم به فراموشی سپرده شده است اما مطالعه علل شکل‌گیری این رسوم نشان می‌دهد باید برای نسل‌های آینده معرفی جدی داشته باشیم.
چهارشنبه سوزی را جایگزین لذت و شادی کردیم
امروز در مقابل تمامی زیبایی که مراسمات چهارشنبه‌سوری داشته شاهد وقوع حوادث متعدد در این روز هستیم و حتی به دلیل ترکاندن بمب و ترقه تردد نیز برای شهروندان در معابر به سختی انجام می‌شود.
در چهار سال اخیر حوادث چهارشنبه‌سوری در اردبیل ۳۱۱ مصدوم داشته و سال گذشته نیز هشت نفر جان خود را بر اثر انفجار مواد محترقه خطرناک از دست دادندبمب‌های دست سازی که آرامش شب و ساکنان خانه‌ها را در هم می‌شکند جایگزین تخم‌مرغ‌های رنگین مادربزرگ‌ها شده است.
مطابق اظهارات اورژانس اردبیل در چهار سال اخیر حوادث چهارشنبه‌سوری در اردبیل ۳۱۱ مصدوم داشته و سال گذشته نیز هشت نفر جان خود را بر اثر انفجار مواد محترقه خطرناک از دست دادند.
به عقیده سرپرست مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی استان اردبیل ما ضعف عمده در آموزش کودکان خود داریم و اغلب والدین توجهی به خطرات آتش‌بازی با بمب و ترقه ندارند.
فرهاد غیبتی با بیان اینکه صدمات ترقه‌بازی گاها بی‌برگشت است، ادامه داد: متأسفانه امسال نیز به دلیل بازی با مواد محترقه انگشتان یک کودک ۱۳ ساله قطع شد.
مطابق اظهارات این مقام مسئول ما با ضعف آموزش‌های فرهنگی مواجه هستیم و متأسفانه عقب‌گرد فرهنگی داشته‌ایم.
در حالی که غنای فرهنگی مراسم چهارشنبه‌سوری اردبیل حتی معرفی نمی‌شود، کودکان بی‌اطلاع ما چهارشنبه سوزی را جایگزین این مراسمات ساخته‌اند. بیایید امسال هوشیارتر باشیم.
نظر شما