خبرگزاری مهر-- گروه استانها: ایران با داشتن شهرهایی با تمدن چندین هزار ساله دیدنی های تاریخی زیادی را درخود جای داده است. قلعه الموت یکی از این دیدنی های تاریخی بشمار می رود که نام آن با اسماعیلیه پیوند خورده است.
گفته می شود در دوران گذشته از این قلعه به عنوان زندان استفاده می شده اما تحقیقات نشان می دهدا لموت در گذشته فقط زندان نبوده بلکه در آن افرادی هم زندگی می کرده اند، افرادی نه از طبقه مردم عادی بلکه افرادی که جایگاه اجتماعی خاصی داشته اند.
قلعهٔ الموت یا دژ الموت مقرّ حسن صباح یکی از قلاع تاریخی ایران است. دژ الموت در منطقه الموت قزوین شمال شرقی روستای گازرخان (قصر خان) قرار دارد.
بگفته حمدالله مستوفی مورخ بنام، این بنا توسط «داعی الی الحق حسن بن زید» بنا شده است. حسن صباح درسال۴۸۳ هجری قمری این قلعه را تصرف کرد واکنون به نام دژ حسن صباح نیز نامیده می‌شود. عمده شهرت دژ به علت فعالیت‌های نظامی، امنیتی حسن صباح در آن بوده است.
موقعیت قلعه بر فراز صخره‌ای به ارتفاع ۲۱۶۳ متر از سطح دریا قرار دارد که بلندی صخره از زمین‌های پیرامون خود ۲۰۰ متر و گستره دژ ۲۰۰۰۰ متر مربع است، این کوهستان از نرمه گردن شروع شده و به طرف غرب ادامه پیدا کرده است.
صخره‌های پیرامون قلعه که رنگ سرخ و خاکستری دارند، در جهت شمال شرقی به جنوب غربی کشیده شده‌اند.
موقعیت قلعه الموت
پیرامون دژ از هر چهار سو پرتگاه وجود دارد و تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی قرار دارد که کوه هودکان با فاصله‌ای نسبتاً زیاد بر آن مشرف است.
این قلعه یکی از جاذبه‌های گردشگری الموت محسوب می‌شود که به عنوان پایگاه مرکزی فعالیت حسن صباح بنیانگذار حکومت نزاریه اسماعیلیان (حشاشین) و دیگر رهبران آن‌ها به شمار می‌رفت.
به دلیل شرایط سخت جغرافیایی، این دژ از دسترسی خلفای بغداد و سپاهیانش به دور و دستیابی بر آن بسیار سخت بود. امروزه بخش بزرگی از برج و باروی این بنای سترگ ویران شده است.
قلعهٔ الموت از دو بخش غربی و شرقی تشکیل شده و قسمت باختری که دارای ارتفاع بیش‌تری است به نام جورقلا (یعنی قلعه بالا) و پیلاقلا (یعنی قلعه بزرگ) خوانده می‌شود.
طول قلعه حدود ۱۲۰ متر و عرض آن در نقاط مختلف بین ۱۰ تا سی ۳۵ متر متغیر است. دیوار شرقی قلعه بالا یا قلعهٔ بزرگ که از سنگ و ملاط گچ ساخته شده کمتر از سایر قسمت‌ها آسیب دیده و طول آن حدود ۱۰ متر و ارتفاع آن بین ۴ تا ۵ متر است که در طرف جنوب، در داخل صخره اتاقی کنده شده که محل نگهبانی بوده است.
در جانب شرقی این اتاق، دیواری به ارتفاع ۲ متر وجود دارد که پی آن در سنگ کنده شده و پشت کار آن نیز از سنگ گچ بنا شده و نمای آن از آجر است، در جانب شمال غربی قلعه بالا نیز دو اتاق در داخل سنگ کوه کنده‌اند.
در اتاق اول، چاله آب کوچکی قرار دارد که اگر آب آن را کاملاً تخلیه کنند، دوباره پرآب می‌شود. احتمال می‌دهند که این چاله با حوض جنوبی ارتباط داشته باشد. در پای این اتاق، دیوار شمالی قلعه به طول ۱۲ متر و پهنای ۱ متر قرار دارد که از سطح قلعه پایین‌تر واقع شده است و پرتگاه مخوفی نیز دارد.
در قسمت جنوب غربی این قسمت قلعه، حوضی به طول ۸ متر و عرض ۵ متر در سنگ کنده‌اند که هنوز هم بر اثر بارندگی‌های زمستان و بهار پر از آب می‌شود. در گوشه جنوب غربی این حوض، درخت تاک کهن‌سالی که هم‌چنان سبز و شاداب است، جلب توجه می‌کند.
این قسمت از قلعه، به احتمال زیاد، همان محلی است که حسن صباح مدت ۳۵ سال در آن اقامت داشته و پیروان خود را رهبری می کرده و در جانب شرقی قلعه، پاسداران قلعه و افراد خانواده‌های آن‌ها ساکن بوده‌اند در حال حاضر، آثار کمی از دیوار جنوبی این قسمت باقی مانده و در جانب شمال این دیواره، تعداد ۱۰ آخور برای چارپایان، در داخل سنگ کوه کنده شده است.
گذشته از آثار دیوار جنوبی، دیوار غربی این قسمت به ارتفاع ۲ متر هم چنان پابرجاست؛ ولی از دیوار شرقی اثری دیده نمی‌شود. در این سمت، سه آب انبار کوچک در دل سنگ کنده‌اند و چند اتاق نیز در سنگ ساخته شده که در حال حاضر ویران شده‌اند. بین دو قسمت قلعه؛ یعنی قلعه بالا و پایین، میدانگاهی قرار دارد که بر گرداگرد آن، دیواری محوطه قلعه را به دو قسمت تقسیم کرده است.
در حال حاضر، در میان میدان آثار فراوانی به صورت توده‌های سنگ و خاک مشاهده می‌شود که بی‌شک باقی‌مانده بناها و ساختمان‌های فراوانی است که در این محل وجود داشته که اکنون ویران گشته‌اند.
قلعه‌الموت که دو قلعه بالا و پایین را در بر می‌گیرد، به صورت بنای سترگی بر فراز صخره‌ای سنگی بنا شده و دیوارهای چهارگانه آن به تبعیت از شکل و وضع صخره‌ها ساخته شده‌اند؛ از این‌رو عرض آن به‌خصوص در قسمت‌های مختلف فرق می‌کند. از برج‌های قلعه، سه برج گوشه‌های شمالی و جنوبی و شرقی هم‌چنان برپا هستند و برج گوشه شرقی آن سالم‌تر است.
دروازه و تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال‌شرقی قرار دارد. مدخل راه منتهی به دروازه، از پای برج شرقی است و چند متر پایین‌تر از آن واقع شده است. در این محل، تونلی به موازات ضلع جنوب شرقی قلعه به طول ۶ متر و عرض ۲ متر و ارتفاع ۲ متر در دل‌سنگ‌ها کنده شده و با گذشتن از این تونل، برج جنوبی قلعه و دیوار جنوب‌غربی آن، که روی شیب تخته سنگ ساخته شده‌است، نمایان می شود.
در پای کوه‌الموت، در گوشهٔ شمال‌شرقی، غار کوچکی که از آب روی مجراهای قلعه بوده، دیده می‌شود. آب قلعه از چشمه کلدر که در دامنهٔ کوه شمال قلعه قرار دارد، تأمین می شده است.
مصالح قسمت‌های مختلف قلعه، سنگ، ملات‌گچ، آجر، کاشی و تن پوشه‌های سفالی به قطر ۱۰ سانتی‌متر است. آجرهای بنا که مربع شکل و به ضلع ۲۱ سانتی‌متر و ضخامت ۵ سانتی مترند، در روکار بنا به کار برده شده‌اند.
در ساختمان دیوارها، برای نگهداری دیوارها و متصل کردن قسمت‌های جلو برج‌ها به قسمت‌های عقب، در داخل کار، کلاف‌های چوبی به‌طور افقی به کار برده‌اند. از جمله قطعات کوچک کاشی که در ویرانه های قلعه به دست آمده، قطعه‌ای است به رنگ آبی‌آسمانی با نقش صورت آدمی که قسمتی از چشم و ابرو و بینی آن کاملاً واضح است.
امروزه در دامنهٔ جنوبی کوه هودکان که در شمال کوه قلعه‌الموت واقع شده‌است، خرابه‌های بسیاری دیده می‌شود که نشان می‌دهد روزگاری بر جای این خرابه‌ها، ساختمان‌های بسیاری وجود داشته است.
در حال حاضر، اهالی محل خرابه‌های این محوطه را دیلمان‌ده، اغوزبن، خرازرو و زهیرکلفی می‌نامند. همچنین در سمت غرب قلعه، قبرستانی قدیمی معروف به اسبه کله چال وجود دارد که در بالای تپهٔ مجاور آن، بقایای چند کورهٔ آجرپزی نمایان است. در قلهٔ کوه‌هودکان نیز پیه‌سوزهای سفالین کهن به دست آمده‌است. سال بنای قلعه‌الموت در کتاب نزهه‌القلوب حمدالله مستوفی، دویست و چهل و شش هجری قمری ذکر شده که هم‌زمان با خلافت المتوکل خلیفهٔ عباسی است.
تنها راه ورود به قلعهٔ الموت در انتهای ضلع شمال شرقی، چند متر پایین‌تر از برج شرقی دژ واقع شده که کوه‌هودکان با فاصلهٔ نسبتاً زیاد بر آن مشرف است. در این محل تونلی در تخته سنگ بریده شده که دارای ۶ متر طول، ۲ متر عرض و ۲ متر ارتفاع است.
در دامنهٔ جنوبی کوه قلعه، خندقی به طول تقریبی ۵۰ متر و ۲ متر عرض کنده و آن را از آبی که از داخل قلعه می‌آمده پر می‌کرده‌اند تا هیچ راه نفوذی از آن جبهه متصور نباشد. بر روی دامنه‌های دیگر نیز هرجا بیم بالا رفتن مهاجمان می‌رفته خندق‌هایی کنده شده و دیوار بالایی آن‌ها را مورب برآورده‌اند تا امکان هر عبوری را محدود کند.
این قلعه در شوال ۶۵۴ هجری قمری به‌دستور هلاکوخان‌مغول به آتش کشیده و ویران شد و از آن پس به‌عنوان تبعیدگاه و زندان مورد استفاده قرار گرفت. همچنین از سال ۹۳۰ هجری قمری وابتدای حکومت شاه تهماسب صفوی تا سال ۱۰۰۶ هجری قمری این قلعه کالبدی سالم داشته اما متأسفانه حفاری‌هایی که در دورهٔ قاجار برای یافتن گنج در قلعهٔ الموت انجام شده، سبب ویرانی آن شده‌است.
در اطراف این قلعه صخره های قرمز رنگی وجود دارد و منظره ای که از این قلعه به پرتگاه های اطراف وجود دارد واقعا دیدنی است. همان طور که گفته شد در این قلعه افراد خاصی زندگی می کرده اند و به همین دلیل طبیعتا نیاز به دسترسی به آب داشته اند و به همین دلیل در این قلعه آب انبارهایی ساخته شده که به هنرمندانه ترین شکل ممکن طراحی شده است.
در دل سنگ و صخره ها هم آبراه هایی کنده شده که آب را داخل این آب انبارها جاری می کرده و آب را از چشمه ای به نام کلدر به این قلعه مستحکم می رسانده اند.
راه دسترسی به قلعه الموت
قلعه الموت یکی از دیدنی ترین و تاریخی ترین جاذبه های گردشگری ایران است که گردشگران زیادی دارد. برای بازدید از این قلعه باید به استان قزوین سفر کنید. این قلعه از شهر قزوین حدود ۱۰۸ کیلومتر فاصله دارد که برای رسیدن به آن حدود ۲ تا ۳ ساعته زملان لازم است. دلیل طولانی شدن این زمان با توجه به مسافتی که دارد، راه و مسیر پر پییچ و خم آن و باریک بودن جاده در بعضی از قسمت ها است. البته در طول مسیر مناظر زیبا و چشم نوازی وجود دارد و به همین دلیل مسیر آن خسته کننده نخواهد بود، علاوه بر این در طول مسیر استراحت گاه ها و محل هایی برای پذیرایی هم وجود دارد که در صورت تمایل می توان در آن ها مدتی را سپری کرد.
قلعه الموت به عنوان یکی از آثار پر ارزش تاریخ ایران در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
قلعه زیبای حسن صباح که یادآور تاریخ گذشته این مرز و بوم است می تواند در ایام نوروز سعات خوش و توام با خاطراتی بیادماندنی را برای میهمانان نوروزی رقم بزند و شما می توانید در مرحله دوم تعطیلات نوروزی با سفر به این خطه از میهن اسلامی برگی از تقویم نوروز خود را نیز به زیبایی ثبت و ضبط کنید.
نظر شما