چالش‌های پس از توافق ادلب/ سرانجام تروریستها چه خواهد شد؟

خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان روسای جمهوری روسیه و ترکیه در جریان نشستی در سوچی در ۱۷ سپتامبر گذشته به توافقی درباره ادلب دست یافتند.

مفاد این توافق که در رسانه ها منتشر شده عبارت است از؛

-منطقه کاهش تنش ادلب حفظ خواهد شد و پست‌های دیده‌بانی ترکیه تقویت شده و به فعالیت خود ادامه خواهند داد.

- فدراسیون روسیه تمامی تدابیر لازم را انجام خواهد داد تا اطمینان یابد از حملات و عملیات‌های نظامی در ادلب جلوگیری و وضعیت فعلی حفظ خواهد شد.

- یک منطقه غیرنظامی به عمق بین ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر در منطقه کاهش تنش تشکیل خواهد شد.

- مرزبندی‌های مربوط به خطوط دقیق منطقه غیرنظامی از طریق رایزنی‌های بیشتر مشخص خواهد شد.

- تمام گروه‌های افراطی تروریستی تا ۱۵ اکتبر از منطقه غیرنظامی خارج خواهند شد.

- تمامی تانک‌ها، سیستم‌های راکت‌انداز چندگانه، توپخانه‌ها و خمپاره‌اندازهای متعلق به طرف‌های درگیر تا ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸ از مناطق غیرنظامی خارج خواهند شد.

- نیروهای مسلح ترکیه و پلیس نظامی نیروهای مسلح فدراسیون روسیه در طول مرزهای منطقه غیرنظامی مأموریت‌های گشت‌زنی‌ هماهنگ با پهپاد خواهند داشت.

- حمل و نقل جاده‌ای در مسیرهای M۴ (حلب-لاذقیه) و M۵ (حلب-حماه) تا پایان سال ۲۰۱۸ احیا خواهد شد.

- تدابیر موثری برای تضمین نظام‌های ماندگار آتش‌بس در داخل منطقه کاهش تنش ادلب اتخاذ خواهند شد. در این زمینه، فعالیت‌های مرکز هماهنگی مشترک ایران، روسیه و ترکیه تقویت خواهند شد.

- دو طرف بار دیگر بر عزم خود برای مبارزه با تروریسم در تمامی قالب‌ها و اشکال در سوریه تأکید می‌کنند.

با گذشت چندی پس از توافق روسیه و ترکیه درباره ادلب نگاهها متوجه سرنوشت جبهه النصره و دیگر گروههای مسلح و خارجی است. برخی کارشناسان بر این باورند که احتمال خروج جبهه النصره و دیگر بقایای داعش و نیز افراد خارجی در ادلب در چارچوبی که ترکیه برای آنها تعیین می کند، وجود دارد و بعید به نظر می رسد که اوضاع به سلامت به پایان برسد.

دیدگاه کارشناسان

«سامح عید» پژوهشگر مصری امور گروههای تروریستی در این باره به اسپوتنیک گفت: « ترکیه ابزارهای ارتباطی با سرکرده های جبهه النصره و داعش و گروههای معارض دارد. روابط محرمانه با این گروهها همچنان پابرجاست هرچند که این روابط برای دنیا آشکار شده است. ترکیه ممکن است که گذرگاههای امن برای عناصر خارجی برای انتقال آنها به برخی کشورهای دیگر یا بازگشت به کشورهایشان ایجاد کندترکیه ممکن است که گذرگاههای امن برای عناصر خارجی برای انتقال آنها به برخی کشورهای دیگر یا بازگشت به کشورهایشان ایجاد کند.  گزینه ها در برابر جبهه النصره و بازمانده های داعش محدود است به ویژه که سه ارتش روسیه، سوریه و ترکیه در مسیر راه هستند و برای پایان دادن بحران این تروریستها اتفاق نظر دارند».

سرتیپ «محمد عیسی» کارشناس نظامی نیز به اسپوتنیک گفت:« نظام ترکیه مسئولیت گروههای مسلح را برعهده دارد به ویژه که ترکیه حامی این گروههاست و طی سالهای گذشته آنها را مورد حمایت قرار داده است. ترکیه گزینه های محدودی در اختیار دارد و آن جنگیدن با این گروهها یا بازگردانیدن آنها به کشورهایشان یا استفاده از آنها در برخی مناطق دیگر از جمله لیبی طبق توافقات با ایالات متحده آمریکاست. این توافق برای سوریه و متحدانش نتایج مثبتی به دنبال داشته است و گروههایی که با این توافق مخالفت کنند سرانجامشان رویارویی نظامی با طرفهای توافق است».

«سام هیلیر» تحلیلگر امور گروه بین المللی بحران نیز در این باره گفت: « منافع ترکیه در ادلب به گونه ای است که ترکیه را در معرض خطر ویژه ای قرار داده است. ترکیه نگران تبعات ادلب و سرازیر شدن مجدد آوارگان به داخل ترکیه و ایجاد مشکلات اجتماعی و سیاسی در داخل ترکیه است».

به هر حال روزهای آتی در این باره بسیار مهم خواهد بود که آیا منطقه عاری از سلاح محقق خواهد شد و تروریستهای هیئت تحریرالشام خارج خواهند شد یا خیر.

اما جدای از آن واکنش گروههای مسلح و تروریستی به این توافق است که سربه مخالفت با آن برداشته اند. گروه موسوم به حراس الدین با توافق روسی-ترکی مخالفت کرد. همچنین برخی از سرکرده های هیئت تحریر الشام نیز به مخالفت با این توافق برخاستند. در بیانیه حراس الدین آمده است: ما به عنوان حراس الدین با بیانیه و نشست ها درباره ادلب مخالفیم و درباره آن هشدار می دهیم.

همزمان با بیانیه حراس الدین برخی سرکرده های هیئت تحریر الشام از جمله ابوالیقظان المصری و ابوالفتح الفرغلی نیز با توافق روسیه-ترکیه درباره ادلب مخالفت و بر ادامه جنگ تاکید کردند.

حراس الدین شامل برخی سرکرده های القاعده است که با شکستن بیعت با ایمن الظواهری سرکرده القاعده مخالفت کردند و برخی تشکلات نظامی دیگر نیز به آن ملحق شدند و نفوذ این گروه اخیرا افزایش یافته است.

جبهه ملی برای آزادی وابسته به ارتش آزاد سوریه است در عین حال که از همکاری با تلاش های آنکارا خبر داده است اما اعلام کرده که سلاح های خود را تحویل نمی دهد و از مناطق تحت کنترلش طبق توافق سوچی میان پوتین و اردوغان خارج نمی شود.

علاوه بر این مخالفتها و به چالش کشیدن ترکیه آنگونه که رسانه ها گزارش داده اند؛ برخی دیگر از گروههای کوچک همانند انصارالفرقان و انصار التوحید با آتش زدن پرچم ترکیه یا تیراندازی به مواضع نظامی ترکیه به نوعی مخالفت خود را با این توافق اعلام کرده اند. هر چند که دو گروه مذکور فقط این اقدامات را با هدف جلب توجه انجام داده اند اما حراس الدین به سرکردگی ابوهمام الشامی و انصارالدین به سرکردگی ابوعبدالله الشامی دو گروه بزرگ هستند.

اما از آنجا که مهمترین بند توافق میان روسیه و ترکیه پایان دادن به حیات گروههای تروریستی که با توافق مخالفت کنند به ویژه بندهای مربوط به منطقه عاری از سلاح و تحویل سلاح های سنگینی که در اختیار دارند، اوضاع به ویژه برای ترکیه بغرنج می شود. ترکیه شاید در بهترین حالت در کوتاه مدت مشکلی نداشته باشد اما در میان مدت و دراز مدت با چالشهای بزرگ و تهدیدات واقعی روبرو خواهد شدترکیه شاید در بهترین حالت در کوتاه مدت مشکلی نداشته باشد اما در میان مدت و دراز مدت با چالشهای بزرگ و تهدیدات واقعی روبرو خواهد شد.

اما در این صورت سرانجام تروریستها در ادلب چه خواهد شد و آنها به کجا خواهند رفت؟ در جزییات توافق روسیه و ترکیه در سوچی به این موضوع یعنی سرنوشت گروههای تروریستی اشاره ای نشده است.

«علی الحسینی» سخنگوی حشد شعبی عراق در محور شمال نسبت به تلاش آمریکا برای سوق دادن تروریست های داعشی از ادلب سوریه به سوی خاک عراق هشدار داد و تاکید کرد:  مناطق محور شمال به صورت کامل امن هستند اما مرز عراق و سوریه نیازمند تدابیر امنیتی بیشتر هستند و همچنین باید در این مناطق از موانع فلزی استفاده کرد تا مانع ورود داعشی ها از خاک سوریه به عراق شد.

وی از وزارت خارجه عراق خواست در این زمینه دخالت کند و افزود: هواپیماهای شناسایی  شده عراقی باید بدون محدودیت، امکان پرواز در آسمان کشور را داشته باشند و حتی بتوانند در نزدیکی پایگاه های آمریکایی پرواز کنند اما متأسفانه با توجه به ضعف دولت تا کنون چنین امکانی فراهم نشده است».

سناریوی احتمالی خروج تروریستها از ادلب و نگرانی اروپا و برخی کشورهای منطقه

«فاتح حسون» افسر سوری جدا شده از ارتش سوریه که خود را فرمانده کل گروه موسوم به جنیش آزادی بخش ملی می داند به الحیات گفت: «ممکن است که فرماندهان رده اول و دوم هیئت تحریر الشام از ادلب خارج شوند و به مناطق بحرانی دیگر در منطقه و خارج آن منتقل شوند. بحث مهم توافق دستگاههای اطلاعاتی منطقه ای و بین المللی درباره سرنوشت سه هزار جنگجوی خارجی است که هنوز در قید حیات هستند و می جنگند. اما درباره بحث خروج آنها از سوریه این جامعه بین المللی است که باید راهکارها و ضوابطی تعیین کند به ویژه پس از آنکه کشورهایی آنها را به سوی سوریه سوق دادند».

این موضوعی است که نگرانی هایی را به دنبال داشته است علاوه بر کشورهای اروپایی و دیگر کشورهایی که این تروریستها از آنجا به سوریه رفته اند، سامح شکری وزیر خارجه مصر نیز درباره خروج تروریستها از طریق گذرگاههای امن به دیگر کشورها هشدار داد و اعلام کرد که نباید به تروریستها اجازه داده شود که از ادلب به مناطق و کشورهای دیگر بروند.

شاید علت نگرانی مصر به خروج این تروریستها و رفتن آنها به لیبی در مجاورت مصر و یا صحرای سینا در مصر که هم اکنون نیز ارتش مصر دردسرهای فراوانی به خاطر گروههای مسلحی که هر ازگاهی ارتش مصر را نشانه می روند، دارد.

در این میان رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه گفت که این آنکارا و مسکو هستند که مشخص می کنند چه کسانی از ادلب خارج شود.

اما واقعیتی که نباید از نظر دور نگاه داشت برقراری ثبات و ایجاد منطقه عاری از سلاح با توجه به تروریستهایی است که طرفی در توافق نیستند به ویژه که این تروریستها تا سرحد مرگ می جنگند.

گروههایی که در ادلب هستند اعم از احرار الشام و صقور الشام تا جیش المجاهدین و هیئت تحریر الشام، لواء الحق و جند الاقصی منشق شده از داعش بعید است که بپذیرند که چنگالهای آنها یعنی سلاحشان کشیده شود از این رو منطقه عاری از سلاح فقط در اطراف ادلب ممکن است رخ دهد و سلاح ها به مخفیگاهها در خانه ها وارد می شود.

برخی در این میان از طرحهای پنهان برای انتخاب مکانی برای این تروریستها خارج از سوریه یعنی در لیبی با توجه به اینکه کشوری بی ثبات از زمان حمله ناتو به آن است، خبر داده اند.

نکته قابل توجه این است که آیا ترکیه اجازه عبور تروریستها از سوریه به خارج از آن را خواهد داد؟ آیا ترکیه از تجمع تروریستها به ویژه تروریستهای خارجی در ادلب به عنوان اهرم فشاری ضد اتحادیه اروپا استفاده خواهد کرد تا شرایط ملحق شدن ترکیه به اتحادیه اروپا را تسهیل کند و به عبارت به باج گیری سیاسی روی خواهد آورد؟ آیا کشورهای اروپایی که به شدت از بازگشت اتباع خود در کنار تروریستها در سوریه هستند به دنبال طرحهای پنهان برای راحت شدن از شر آنها برخواهند آمد؟

پاسخ این سئوالات و دیگر سئوالات بیشمار را گذر زمان خواهد داد.