خبرگزاری مهر، گروه استانها- مریم گمشاد: امروزه صنعت گردشگری در بسیاری از کشورهای دنیا موتور محرکی برای پویایی و رشد همه جانبه در تمام سطوح اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است به طوری که گردشگری یکی از پربازده ترین فعالیت‌های اقتصادی است و به باور کارشناسان نخستین دلیل توسعه صنعت گردشگری رونق اقتصادی آن است از سویی نباید نقش ابعاد فرهنگی و اجتماعی این رویداد را نیز نادیده گرفت.
از سویی دیگر فرهنگ منبع مهم و حیاتی برای توسعه گردشگری است و نیز عاملی در تسهیل روابط و افزایش سطح احترام بین گردشگر و جامعه میزبان است به طوری که گردشگری نقش مهمی در ارتقای فرهنگی هر جامعه‌ای دارد و «گردشگری موسیقی» یکی از انواع گردشگری است که در حوزه گردشگری فرهنگ جای دارد به طوری که این نوع از گردشگری نقش بسزایی در حفظ و پویایی موسیقی محلی سیستان بلوچستان دارد، از سویی باتوجه به قدمت و اصالت کهن این خطه از کشور، موسیقی‌های متنوع، بکر و دست نخورده، پرورش هنرمندان یگانه و بی نظیر بخشی از قابلیت‌های موسیقی آن است به طوری که پیوند گردشگری و موسیقی می‌تواند نقش مهمی در احیا و سرزندگی موسیقی سیستان و بلوچستان ایفا کند و نیز عاملی برای توسعه فرهنگی و افزایش درآمد زایی برای این منطقه کم برخوردار باشد.
طراحی و تداوم جشنواره‌های موسیقی، کنسرت‌های محلی در سطح ملی و بین المللی و ارائه و گنجاندن برخی فعالیت‌های قابل استفاده در بسته‌های گردشگری موسیقی به گردشگران نقش مهمی در پویایی، احیا و سرزندگی موسیقی سیستان و بلوچستان دارد.
پیوند ناگسستنی موسیقی و گردشگری
بیانیه مانیل که در سال ۱۹۸۰ در اجلاس مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری مطرح شد، ضمن برشمردن آثار مثبت فرهنگی و اجتماعی ناشی از گردشگری داخلی و بین المللی، از دولت‌ها خواست که در حفظ منابع فرهنگی کوشا باشند به نحوی که استفاده مستمر باعث از بین رفتن آنها نشود و از آنجایی که به نظر کارشناسان فرهنگ و موسیقی در هم تنیده اند، قطعاً موسیقی یکی از عوامل و عناصر فرهنگ ساز و فرهنگی به شمار می‌آید.
محسن کلانتری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در یکی از مقالات خود می‌نویسد: افزایش گردشگری فرهنگی، گردشگری‌های متنوعی را در زیر مجموعه خود توسعه داد و گردشگری موسیقی یکی از مهمترین دستاوردهای گردشگری فرهنگی بوده است. گردشگری موسیقی سفری است که هدف از آن شرکت در فستیوال موسیقی یا یک کنسرت موسیقی یا شرکت در هر نوع برنامه موسیقیایی باشد. تفاوتی نمی‌کند مقصد گردشگران یک شهر بزرگ یا یک روستای کوچک باشد، نغمه‌ها و آواها گردشگران را با خود به هر سو می‌برند.
کارشناسان قابلیت‌هایی که در احیا یک موسیقی با نقش گردشگری مؤثر تلقی می‌کنند، شامل موارد زیر می‌دانند: دیدار گردشگران با خوانندگان و آهنگ سازان خاص و گروه‌های موسیقی، شرکت در کنسرت‌ها، بازدید از مکان‌های ساخت ساز، دیدار از زادگاه، محل زندگی و مقبره موسیقی دانان، بازدید از موزه‌های موسیقی و خانه موسیقی دانان قدیمی، آشنایی با موسیقی محلی و کسب مهارت‌های جدید در نواختن موسیقی بومی یا مشارکت در حرکات موزون گروهی و نیز ایجاد جشواره های دائمی و فصلی موسیقی در سطوح ملی و بین المللی.
موسیقی و گردشگری در کنار هم می‌توانند نقش مهمی در افزایش نشاط و شادی و همچنین توسعه اقتصادی منطقه داشته باشند از این رو به کارگیری این قابلیت‌ها در بسته‌های گردشگری موسیقی سیستان و بلوچستان نقش مهمی در احیا موسیقی این منطقه دارد به طوری که موسیقی و گردشگری در کنار هم می‌توانند نقش مهمی در افزایش نشاط و شادی و همچنین توسعه اقتصادی منطقه داشته باشند.
موسیقی بومی سیستان و بلوچستان از فرهنگ و هویت کهن مردم نشأت گرفته و در تمام شئونات زندگی مردمان این منطقه رد پایی از موسیقی وجود دارد قطعاً موسیقی و گردشگری از پیوند ناگسستنی برخوردار بوده و احیا و شناسایی موسیقی این خطه در قالب گسترش جشنواره‌های ملی و بین المللی، ارائه بسته‌های گردشگری موسیقی به گردشگران به منظورآشنایی با موسیقی این منطقه و نوازندگان صاحب نام موسیقی این خطه از کشور نقش حائز اهمیتی در توسعه گردشگری فرهنگی دارد.
موسیقی بلوچ همچون فرهنگ بلوچ غنی و پر بار است
سوگل خجسته، پژوهشگر موسیقی، و فارغ التحصیل نوازندگی موسیقی ایرانی (نی) از دانشگاه هنر تهران و نوازنده نی کشورمان درباره ویژگی‌های موسیقی سیستان و بلوچستان به خبرنگار مهر، می‌گوید: نواحی دور افتاده به لحاظ جغرافیایی مثل سیستان و بلوچستان که از مناطق مرکزی ایران فاصله دارند دارای موسیقی بکر تر و خالص‌تری هستند زیرا سفر به این مناطق به دلیل مسافت زیاد آسان نیست در نتیجه نواحی که کمتر توریست یا مهاجر دارد فرهنگ آن بکر تر باقی می‌ماند.
وی خاطر نشان می‌کند: از آنجا که موسیقی از فرهنگ جدا نیست، موسیقی این منطقه مانند فرهنگ آن بکر مانده است و خوشبختانه این بکر بودن به نفع این موسیقی و فرهنگ شده زیرا در بسیاری از مواقع یک موسیقی یا یک فرهنگ که شهرت زیادی در بین عوام دارد گاهی دستخوش تغییراتی می‌شود که چندان دلچسب نیست. به بیان دیگر هر کسی با دانش ناکافی در مورد یک موسیقی یا یک فرهنگ بیانیه‌ای می‌دهد و یا اثر هنری خلق می‌کند و بر عنوان موسیقی آن منطقه تأثیر می‌گذارد.
وی ادامه می‌دهد: در اینجا چون آگاهی و معرفتی در خور آن موسیقی وجود ندارد به اصالت موسیقی آن منطقه لطمه وارد می‌شود و انتشار این گونه آثار و استمرار آنها در بازار فرهنگی لطمه سنگینی به شناخت مردم از یک فرهنگ وارد می‌کنند.
وی اظهار می‌کند: موسیقی بلوچ مهجور نمانده بهتر است بگوییم بکر مانده و خواص آن را بیشتر می‌شناسند تا عوام.
وی می‌افزاید: موسیقی هر قوم هویت آن قوم است به طوری که وقتی موسیقی را از فرهنگی حذف کنید یعنی هویت آنها را گرفته اید. موسیقی از فرهنگ و هویت انسان‌ها جدا نیست بلکه همچون تارو پود در هم تنیده است و جدایی ناپذیر. موسیقی بلوچ همچون فرهنگ بلوچ غنی و پر بار است سخاوتمندی و دست و دلبازی در فرهنگ و موسیقی آنها وجود دارد، سخاوتی که در تحریرها و چهچه های آواز خوانان بلوچ موج می‌زند و تحریرها با فراوانی و بدون ترس از تمام شدن تقدیم به شنوندگان این موسیقی می‌شود.
سیال بودن بداهه گونه بودن و بافت موزاییکی خصوصیات بارز موسیقی بلوچ است
این پژوهشگر و نوازنده کشورمان ادامه می‌دهد: اگر ملودی را یکی از ارکان اصلی تشکیل دهنده هر نوع موسیقی است مورد بررسی قرار دهیم به این نتیجه می رسیم که ملودی در موسیقی بلوچستان قابلیت تغییر پذیری دارد یعنی در فضای بداهه گونه و سیال همراه با تغییرات موزاییکی و جزئی در حرکت است به بیان دیگر موسیقی بلوچ توسط نوازندگان و خوانندگان این موسیقی که آشنایی کامل به چارچوب ملودی و ریتم این موسیقی دارند با یک طرح مشخص اجرا می‌شود اما در اجرا از ارکان تکرار همراه با تغییرات موزائیکی، سیال و بداهه گونه استفاده می‌شود.
وی می‌افزاید: سیال بودن بداهه گونه بودن و بافت موزاییکی و تکرار جملات از خصوصیات بارز این نوع از موسیقی است.
انواع ملودی‌ها در موسیقی بلوچ
وی با بیان اینکه ملودی‌ها در موسیقی بلوچی به چند دسته تقسیم می‌شوند، خاطر نشان می‌کند: این ملودی‌ها عبارتند از لیکو و زهیروک (موسیقی فراق).
وی ادامه می‌دهد: «موتک» نوعی مریثه یا مویه است. این آواز به صورت گروهی توسط زنان بدون ساز اجرا می‌شود و ابیات و ترجیح بندهایش بین خوانندگان و گروه تعویض می‌شوند.
خجسته با بیان اینکه «کردی» نوع دیگری از موسیقی منطقه بلوچستان است، خاطر نشان کرد: این نوع از موسیقی بیشتر در ایرانشهر و بمپور رواج دارد این موسیقی در آغاز شکل گیری اش توسط زنان بلوچ موقع آرد کردن گندم با دستازهای سنگی قدیمی خوانده می‌شد.
وی اظهار می‌کند: لیکو، زهیروک و کردی هر سه دارای متر آزاد هستند و هر سه برای فراق عزیزان خوانده می‌شود.
وی می‌افزاید: اشعار تاریخی (جنید خان، دادشاه بلوچ)، اشعار عشقی (عزت و میرک، شیخ مرید و هانی)، اشعار اجتماعی (میر سپند خان، مرادخان)، اشعار حماسی مثل اشعار چاکر، گوهرام، میر قنبر، موسیقی صاحبان (موسیقی دراویش) نیز از انواع دیگر ملودهای بلوچی است.
موسیقی حماسی
وی خاطر نشان می‌کند: در این نوع از موسیقی اشعار حماسی، عشقی، اجتماعی و پند و اندرز اجرا می‌شوند، مجری این موسیقی شاعر و پهلوان نام دارد که اشعار را با ساز و آواز اجرا می‌کند واژه «پهلوان» به معنای خواننده یا ارائه دهنده شجاعت‌ها و دلاوری‌ها است در واقع این پهلوانان همان راویان و نقالان هستند که روایت‌های حماسی، تاریخی، عشقی و … را نقل و روایت می‌کنند.
این پژوهشگر موسیقی بیان می‌کند: آنها این روایت‌ها را سینه به سینه فرا گرفته اند و به همین شکل حفظ می‌کنند آنها حتی قادرند مسیر رویدادهای تاریخی را عوض کنند، از استادان مسلم این نوع از موسیقی استاد «کمال خان هوت» بود که زمانی که دار فانی را وداع گفت استاد شجریان گفتند ما بزرگترین خواننده ایران را از دست دادیم.
وی می‌افزاید: در این موسیقی استایل خواننده هنگام اجرا به صورت خاصی است بدین گونه که در ابتدای روایت روی دو زانو می‌نشینند و با ساز «تنبورگ» می‌نوازند و آواز می‌خوانند و گاهی یکی از دست‌هایش را پشت گوش می‌گذارد و آواز می‌خواند رفته رفته با رسیدن به نقطه اوج داستان به صورت نیم خیز با سینه‌ای فراخ می‌خواند تا تاثیر بیشتری روی مخاطبان بگذارد، اجرای موسیقی حماسی نیازمند مهارت فراوان است و یکی از دشوارترین سبک‌های موسیقی بلوچستان است.
موسیقی عرفانی
وی با بیان اینکه موسیقی عرفانی از دو بخش تشکیل شده ادامه می‌دهد: یک بخش موسیقی «گواتی» است که ذکرهای، خدا، رسول و غوث اعظم در آن اجرا می‌شود و بخش دیگر موسیقی دراویش صاحبان سراوان است که از اشعار شمس تبریزی، حافظ، جامی، سعدی و غیره استفاده می‌کنند.
وی می‌افزاید: در محافل دراویش که گاهی تمام شب به درازا می‌کشد، موسیقی عمده ترین وظیفه را دارا است و به صورت آوازی اجرا می‌شود و تنها ساز همراهی کننده رباب است به طوری که نواختن سایر سازها را در این محافل جایز نمی‌دانند.
انواع سازهای بلوچی
این پژوهشگر موسیقی و نوازنده کشورمان سازهای بلوچی را شامل موارد زیر معرفی کرد:
ممبرانوفون: (پوست صدا) دهلک (کوبه ای)
کوردوفون: (زه صدا) تنبورک، رباب، بنجو (مضرابی)، قیچک (آرشه ای و کششی)
آئروفون: (هواصدا) دونلی، نل، سورنا
ایدئوفون: (خود صدا) طشت و کوزه
کلاویه‌ای و بادی: هارمونیم یا هارمونی یا باجه
کنجری: همان دایره زنگی است (کوبه ای)
نقش بارز موسیقی بلوچستان در رونق گردشگری
این پژوهشگر و نوازنده کشورمان خاطر نشان می‌کند: برگزاری جشنواره‌ها اصولاً اتفاق خوشایندی است زیرا در شناساندن فرهنگ موسیقیایی یک قوم تاثیر بسزایی دارد جشنواره‌ها می‌توانند عامل توسعه گردشگری هم باشند، اما مورد مهم در خصوص جشنواره‌ها برخورداری آنها از کیفیت در سطح بین المللی است بدین معنا که انتخاب داوران و شرکت کنندگان و عنوان جشنواره کاملاً حرفه‌ای و بدون هیچ گونه مافیایی صورت گیرد و از استانداردهای جهانی برخوردار باشد البته رسیدن به این استاندارد زمان می‌برد اما کاملاً قابل اجرا است با ممارست و همدلی هنردوستان و هنرمندان.
وضعیت بد معیشتی موزیسین‌های سیستان و بلوچستان
یکی از نوازندگان موسیقی بلوچی در گفت و گو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: هنرمندان این منطقه برای تامین امرار معاش خود به اجبار منحصراً در مراسم‌های عروسی اجرا می‌کنند به طوری که این هنرمندان از بیماری‌های زیادی به واسطه نوازندگی رنج می‌برند و هیچ بیمه‌ای هم به آنها تعلق نمی‌گیرد.
وی خاطر نشان کرد: بسیاری از اساتید مشهور این منطقه پابه سن گذاشته و تعداد شاگردان شان بسیار اندک است و طبیعتاً وقتی هنرمندان در فقر مطلق به سر می‌برند میزان علاقه مندی به یادگیری موسیقی نیز کاهش پیدا کرده است.
وی افزود: درباره آموزش و ترویج موسیقی این منطقه سازمان‌های وابسته حمایت همه جانبه از هنرمندان نمی‌کنند.
وی بابیان اینکه در بسیاری از کشورهای اروپایی موسیقی بلوچی شناخته شده تر است، خاطر نشان کرد: نوازندگان این منطقه در بسیاری از جشنواره‌های بین المللی شرکت کرده و بسیاری از این موسیقی دان‌ها دکترای افتخاری از کشورهای اروپایی دارند به طور مثال «شیر محمد اسپنداز» نوازنده «دونلی» که دارای دکترای افتخاری از کشور فرانسه است در حال حاضر در وضعیت بد معیشتی به سر می‌برد و انگشتانش دیگر قدرت نواختن ندارد.
استاد «اسپندار»، نوازنده «دونلی» پیشنهاد حمایت «ژاک شیراک»، رئیس جمهور وقت فرانسه را رد کرد وی اظهار می‌کند: استاد «اسپندار»، نوازنده «دونلی» پیشنهاد «ژاک شیراک»، رئیس جمهور وقت فرانسه را مبنی بر اینکه اگر در اروپا این هنر را ترویج دهد از وی به صورت عالی تقدیر و حمایت می‌شود را رد کرده و در پاسخ به «شیراک» گفته یک وجب خاک بلوچستان را با فرانسه عوض نخواهد کرد.
در مجموع آن چیزی که واضح است این است که موسیقی سیستان و بلوچستان که بخشی از هویت فرهنگی این منطقه است از پتانسل های منحصر به فردی برخوردار است که امروزه متاسفانه به دلیل بی توجهی به آموزش این هنر در معرض فراموشی است زیرا بسیاری از اساتید برجسته این هنر در دوران سالخوردگی به سر می‌برند و بی توجهی به ترویج این هنر خطر بزرگی برای موسیقی بومی این منطقه است و به طور قطع توجه به موسیقی این منطقه که تداعی فرهنگ غنی این خطه است موجب تقویت هویت فرهنگی و سبب افزایش اعتماد به نفس و روحیه محلی برای مردمان این خطه از کشور می‌شود.
علاوه بر این گسترش جشنواره‌های موسیقی، ارائه بسته‌های گردشگری موسیقی با محوریت جذابیت‌های موسیقیای و حمایت از هنرمندان این عرصه قطعاً در احیای موسیقی این خطه از کشور کمک بسزایی می‌کند و در رونق اقتصادی این منطقه کم برخوردار نیز نقش موثری خواهد داشت که متاسفانه مسئولان امر از جمله مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان هیچ برنامه‌ای در این خصوص ندارند و حتی پاسخگوی عملکرد خود نیز نیستند.
نظر شما