به گزارش خبرنگار مهر، نهضت ملی صنعت نفت در ایران یکی از مهمترین مقاطع تاریخی مبارزات مردمی برای دستیابی به آزادی وتوسعه اقتصادی و سیاسی است. به جهت اهمیت این برهه از تاریخ معاصر، نوشته ها و کتابهای مختلفی از طرف متفکران و علاقمندان به تاریخ معاصر ایران تدوین شده است. دکتر محمد علی همایون کاتوزیان از جمله اندیشمندانی است که کتابهای در خورد توجه ای در مورد تاریخ یکصد سال اخیر دارد.
کتاب "مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران" که توسط فرزانه طاهری به فارسی ترجمه شده از جمله آثار مهم در این زمینه است. این کتاب ضمن این که زندگینامه سیاسی دکتر محمد مصدق است ، در عین حال تاریخ توصیفی - تحلیلی نهضت ملی ایران را نیز بیان می کند. مصدق در سال 1261 در خانواده ای متمکن و با نفوذ به دنیا آمد. در سالهای 1291 -1285 در انقلاب مشروطه شرکت کرد. درجه دکترای خود را در حقوق از سوئیس گرفت و مدتی را والی ایالت فارس بود. در سال 1304 طی نطقی در مجلس به شدت با اقدام رضاخان برای تاجگذاری مخالفت کرد و تا بعد از سقوط رضاخان در شهریور 1320 مصدق به نوعی وادار به گوشه نشینی شد. اما بار دیگر به عنوان نماینده مردم تهران در مجلس چهاردهم انتخاب شد و از این زمان است که مسئله نفت با تلاشهای او و حمایتهای آیت الله کاشانی به مهمترین مسئله سیاسی کشور تبدیل می شود.با تلاشها و پیگیری وی در مجلس شانزدهم نفت ملی اعلام شد و بعد از آن نیز مصدق با حمایت مردم به نخست وزیری رسید.
از نظر دکتر کاتوزیان مهمترین هدف مصدق و نهضت ملی حکومت دموکراتیک بوده است. البته این امر مستلزم دستیابی به حاکمیت ملی و استقلال کامل بوده است. بنابراین مهمترین انگیزه نهضت ملی کردن نفت سیاسی بوده تا اقتصادی. چرا که مصدق و یارانش معتقد بودند که تا زمانی که یک شرکت بزرگ و قدرتمند خارجی مالک مهمترین صنعت مدرن کشور باشد وحکومت انگلیس برای دفاع از منافع شرکت در مسایل مملکت دخالت کند استقرار حاکمیت ملی و حکومت دموکراتیک میسر نمی شود.
تاریخ نهضت ملی در این کتاب بر اساس نظریه نویسنده در مورد تاریخ ایران یعنی نظریه استبداد مورد بحث قرار گرفته است. طبق این نظریه، پایدارترین مشخصه تاریخ طولانی ایران جدایی کامل حکومت از جامعه و طبقات اجتماعی بوده است که نتیجه ای جز از بین رفتن حکومت قانون و استبداد نداشته است.
از نظر دکتر کاتوزیان در یک نگاه اجمالی تاریخ سیکل معیوبی از دوره های طولانی استبداد -آشوب- استبداد بوده است. آشوب و هرج و مرج و استبداد همواره دو روی یک سکه بوده اند که یکدیگر را توجیه می کنند. نهضت ملی شدن صنعت نفت را هم که با کودتای 28 مرداد سرکوب شده باید در این چارچوب تحلیلی قرار داد.
به هر حال آنچه که مسلم است این است که نهضت ملی دستاوردهای ملی و بین المللی داشته است. چه بسیار نهضتهای رهایی بخش که در آسیا و آفریقا تاثیر نهضت مردم ایران بوده اند. البته مصدق و یارانش نیز همچون بسیاری دیگر مرتکب اشتباهاتی شده اند که در صورت اجتناب از آنها می توانستند دستاوردهای بیشتری را نصیبشان کند. اما نمی توان تاثیر اقدامات مبارزان این عرصه را بر تحولات بعدی از جمله انقلاب اسلامی 57 نادیده گرفت.
نظر شما