زمینه های پیدایش انقلاب صنعتی/ تغییر نگرش غرب به عالم هستی

به گزارش خبرگزاری مهر، «معنای زندگی» در بیست و هفتمین برنامه سری جدید خود، یکشنبه ۱۲ خرداد، با اجرا و کارشناسی سیدمحمدتقی موحد ابطحی میزبان حجت الاسلام پیروزمند بود تا به موضوع «فناوری» بپردازد.

حجت الاسلام پیروزمند در تعریف ساده ای از فناوری آن را به عبارتی ساده، ابزار تولید تعریف کرد، تولیدی که در جهت رفع نیاز انسان باشد و به گفته ایشان این ابزار تولید می‌تواند ابزار تولید سخت مانند کارخانه تولید محصولات فیزیکی باشد و یا ابزار تولید نرم که این دسته تا تولید منطق‌های جدید پیش می‌روند. که شایع‌ترین تعریف فناوری همان ابزار تولید سخت است.

وی در پاسخ به این سوال که چه زمینه‌های بینشی، تاریخی، اجتماعی، و دینی موجب انقلاب صنعتی در تاریخ بشریت و ایجاد گرایش شدیدی به ساخت ابزارها و نظام تولید جدید گردید؟ ادامه داد: غرب از طریق تنوع بخشی و کارآمد نشان دادن محصولاتی که به دنیا ارائه می‌کند، جوامع دیگر را مفتون خود می‌سازد و موجب ایجاد تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی هرچند ناپیدا و با فاصله زمانی در آنها می‌گردد.

وی افزود: فناوری‌های نوین دنیای غرب هم خاستگاه فرهنگی دارند که این فرهنگ، فرهنگی مادی است و هم سازنده فرهنگ مادی است. تحول انقلاب فرهنگی نتیجه تحولی است که از آن به عنوان عصر روشنگری یاد کرده‌اند که در این عصر یک تغییر نگرش نسبت به هستی و انسان رخ داد. در مبحث معنای زندگی همیشه وجود خدا نقش مهمی داشته است. و بسیاری از فیلسوفان و دانشمندان بزرگ درباره خدا سخن گفته اند. کدامیک جهش ایمان بزرگ‌تری است؟ خدا و یا جهان‌های متکثر و یا همان جهان‌های موازی؟ چطور جهان به این نقطه رسید و هر نوعی از حیات امکان پذیر شد؟ کسانی که ایمان دینی دارند برای این سوال یک جواب دارند؛ خدا. برای آنها این طرح و نظم برای زندگی انسان از یک طراح حکایت می‌کند.

پیروزمند ادامه داد: اما از دیدگاه علمی محض منتقدان با یک مشکل بزرگ روبرو هستند آنها نمی‌توانند برهان قطعی و انکار ناپذیری برای این اعتقاد پیدا کنند. آنها در غیاب یک خالق چگونه وجود عالم، سیاره زمین و آگاهی انسان را توضیح می‌دهند؟ پاسخشان جهان‌های موازی است. دانشمندان استدلال می‌کنند که جهان‌های بسیاری وجود دارند. میلیون‌ها سال پیش با انفجاری بزرگ جهان به وجود آمده است بعد به صورت تورمی رشد یافته و جهان‌های حبابی از آن متصاعد شده اند و جهان‌های موازی قارچ وار تولید می‌شوند. در نظر آنها جهان ما صرفاً یک اتفاق بود.

در ادامه حجت الاسلام پیروزمند درباره علل پیدایش انقلاب صنعتی اظهار کرد: آنچه که باعث ایجاد انقلاب صنعتی در قرن ۱۸ گردید تغییر نوع نگرش جهان غرب و انسان غربی به عالم هستی بوده است. بین آنچه که انسان قصد می‌کند و آنچه که رخ می‌دهد لزوماً برابری وجود ندارد. دانشمندان در آغاز انقلاب صنعتی دنبال ترویج الحاد نبوده اند اما نوع تلقی که از علم و فناوری و تحولات صنعتی ارائه کردند به سنگ بنایی تبدیل گردید که بعدها پست مدرن از آن بیرون آمد.و در آن به معنایی انسان به خدای عالم تبدیل شد. این دانشمندان خود منکر وجود خدا نبودند اما رفته رفته باعث کمرنگ شدن نقش وحی و دین و انبیا در زندگی انسان شدند؛ و گفتند که باید زندگی اجتماعی بشر منهای دین اتفاق بیافتد و دین باید به حوزه خصوصی زندگی انسان معطوف گردد. با حذف دین از زندگی اجتماعی بخش وسیعی از زندگی انسان بی سرپناه ماند و ناچار به بخشی وانهاده شد که تا پیش از این کمرنگ‌تر بود و آن خود انسان و عقل انسان بود. و در این میدان که زندگی اجتماعی، ساختارهای اجتماعی، محصولات اجتماعی، روابط اجتماعی، آداب حکمرانی، معماری شهری و … را در دل خود دارد، همگی اینها به محصول عقل انسان تبدیل گردیدند. که این عقل هم که در سنت گذشته مسیحیت عقل نظری و عقل استدلالی و عقل فلسفی بود به سرعت به عقل ابزاری تبدیل شد. و آنچه که اهمیت پیدا کرد عقل ابزارساز شد. این عقل کم کم خود را از حیطه اجتماعی خارج کرد و به زندگی فردی افراد نیز رسوخ کرد و دیگر خود را پاسخ گوی مطلق نیاز انسانی دانست و کاملاً انسان را از تربیت دینی و کلیسا جدا کرد. این خود بسندگی انسان به پاشنه آشیلی برای نهادینه شدن اندیشه مادی گرایی در متن زندگی بشر تبدیل گردید. یعنی زندگی اجتماعی بدون حضور خدا. زمانیکه انسان تابع خدا باشد معیاری برای خوبی و بدی وجود خواهد داشت اما زمانی که ارتباطش با خدا قطع گردید و ملاک خود انسان شد ارجحیت از میان رفته و ملاک قدرت و ثروت می‌گردد.

وی ادامه داد: اولین جریان‌های اومانیزمی که در غرب شکل می‌گیرند اومانیزم دینی هستند. ا ین جریان‌ها اعتقاد دارند همانطور که انسان مخلوق خداست نیازهایی هم دارد که باید در همین دنیا به نیازهای آن پاسخ داده شود. اما در مقطع زمانی انقلاب صنعتی این اومانیزم به سکولار تبدیل می‌شود و این اتفاق ناخواسته بود است. تحولاتی که در قرن ۱۷ و ۱۸ رخ داد را باید یک پروسه دانست و یک پروژه زیرا در تحلیل وضعیت کنونی بسیار تأثیر گذار می‌باشند.

حجت الاسلام پیروزمند در ادامه افزود: فناوری محصول خاص اراده جمعی است که این اراده جمعی بر اساس اهدافی شکل گرفته و نگرش انسان و معیار زندگی او را تغییر داده است و بر همین اساس تسخیر طبیعت برای ارضای نیاز حداکثری مادی برای آن اصل شد و عقل جمعی و عقل ابزاری جمعی برای میل به چنین هدفی برای انسان یک پشتوانه اصلی قرار گرفت و از داخل آن انقلاب صنعتی درآمد. در عصر روشنگری عقل گرایی شکل گرفت. براساس آن آزادی خواهی و آزادی فردی موضوعیت پیدا کرد و در کنار این دو علم تبدیل به ابزار سلطه گردید. این فرهنگ مادی نظام سرمایه داری را شکل داد، و این نظام سرمایه داری نبض تحولات صنعتی را در دست داشت و مدیریت دانش و فناوری را به دست گرفت. از طریق تسلط بر مدیریت دانش و فناوری توانست مصرف دائم افزا را به یک فرهنگ عمومی تبدیل کند و برای این منظور دو کار کرد: ایجاد نیاز کاذب و ایجاد عطش تنوع طلبی.

وی تاکید کرد: برای آنکه بشر بتواند به این نیاز کاذب و عطش تنوع طلبی پاسخ دهد این تغییر و تحولات وارد لایه عمیق‌تری گردید نظیر تغییر در روابط خانوادگی، روابط اجتماعی و روابط مردم و دولت؛ و برای رسیدن به آنها انسان را به یک حیوان ابزار ساز تبدیل کرد. این حیوان ابزار ساز برای ارضای نیاز مادی خود به هیچ چیز رحم نمی‌کند، نه به طبیعت، نه به انسان‌های دیگر، نه به هویت فرهنگی سایر ملل؛ فقط توسعه مادی را می‌شناسد و آن را به گونه‌ای تعریف می‌کند که بقیه را همراه خود کند. البته همه اینها به این معنا نیست که نباید از این فناوری استفاده نشود، بلکه مهم آن است که برخوردی هوشمندانه و هدفمند نسبت به آن داشته باشیم و سرنوشت خود را پیروی از این فناوری ندانیم و تا آنجا که می‌شود در جهت بندگی خداوند از آن بهره ببریم.

برنامه «معنای زندگی» به تهیه کنندگی محسن کرمی، محصولی از گروه فرهنگ و اندیشه شبکه ۴ سیماست که در ماه رمضان هر روز ساعت ۱۹ راهی آنتن این شبکه می‌شود.