ماه رمضان و آیین های آن در قرقیزستان

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از بخش پژوهش‌های رایزنی فرهنگی ایران در قرقیزستان، قرقیزستان کشوری سرسبز؛ با طبیعت زیبای کوهستانی و تمدنی غنی در آسیای مرکزی است. این کشور با کشورهای چین، تاجیکستان، قزاقستان و ازبکستان همسایه است و زبان آن از شاخه‌های زبان ترکی است. بیش از ۸۰ درصد مردم کشور قرقیزستان، مسلمان هستند و در ماه مبارک رمضان روزه می‌گیرند. بیشتر مردم از اهل تسنن و حنفی مذهب هستند.

اسلام در قرقیزستان پس از دوره کمونیستی شوروی مجدداً در میان قرقیزها گسترش یافت. در این دوره رمضان و آئین روزه‌داری در قرقیزستان نیز احیا شد؛ البته ناگفته نماند در دوره نظام الحادی سوسیالیستی نیز خصوصاً در نواحی جنوبی این کشور استان‌های جلال آباد، باتکن و اوش قبل از تاریخ ذکر شده و در گذشته دورتر، رمضان و سنت‌های این ماه مبارک وجود داشت و مردم این مناطق این ماه را گرامی می‌داشتند؛ بی تردید همجواری، داد و ستدهای فرهنگی و تشابهات فرهنگی فراوان میان سه استان ذکر شده با ساکنین مرزی جمهوری‌های ازبکستان و تاجیکستان که از ریشه‌های عمیق مذهبی برخوردارند را باید عامل مهمی در گرایشات دینی مردم مناطق جنوبی قرقیزستان به شمار آورد.

در قرقیزستان با افزایش گرایشات اسلامی آداب و رسوم دینی جدید گسترش یافت که بعضی از آنها مانند خواندن قرآن در مراسم عزاداری، ماه رمضان، عید فطر، عید قربان و قربانی کردن حیوانات و غیره مرسوم شد. بیشتر ساکنین قرقیزستان مسلمان و اهل فرقه تسنن هستند. اکنون مردم قرقیزی و به ویژه جوانان علاقمند به تعالیم اسلامی هستند و سال به سال روحیات و گرایشهای اسلامی چه در ظاهر (افزایش تعداد بانوان محجبه و آقایان ریش دار و با لباس‌های روحانی بیشتر به سبک پاکستانی در کشور) و چه در تعداد نمازگزاران در مساجد و روزه داران قرقیز) رشد می‌کند. قرقیزستان بعد از کسب استقلال آزادی بیشتری در آشنایی با تعالیم اسلامی و کسب معارف آن به دست آورد. طبق آمار موجود هم اکنون در قرقیزستان یک دانشگاه و ۸ انستیتوی اسلام شناسی، بیش از ۱۰۰ مدرسه حوزوی و مرکز آموزش دینی، حدود ۲۸۰۰ مسجد فعالیت دارند. برای مقایسه، تعداد مساجد قرقیزستان در سال ۱۹۹۰ به ۳۹ مسجد می‌رسید. بالای ۶۰۰ نفر از دانشجویان قرقیزی در کشورهای خارجی مانند عربستان، پاکستان، مصر، اردن، کویت، امارات و ترکیه در حوزه علوم اسلامی مشغول به تحصیل هستند.

ماه رمضان در قرقیزستان به عنوان ماه دوستی، محبت، عشق، صفا و کمک به همنوعان مرسوم است. حضور پرشور در مساجد، بخشش ناراحتی‌ها و کدورت‌های یکدیگر، آشتی کردن از ویژگی‌های حسنه این ماه نزد قرقیزهاست. موعد دقیق روزه و فرا رسیدن ماه رمضان را مفتیات قرقیزستان تعیین می‌کند. بر این اساس روز جمعه ۵ اردیبهشت ۹۹ در قرقیزستان اولین روز ماه مبارک رمضان اعلام شده است. نماز تراویح معمولاً هر شب و در طول ماه رمضان در مساجد اقامه می‌شود (ولی امسال بعلت شیوع کرونا و تدابیر محدود کننده دولت و قرنطینه برگزاری مراسم‌های فرهنگی و دینی تعطیل شده است). علاوه بر این؛ همزمان با خواندن نماز تراویح در اثنای آن قرآن کریم را نیز ختم می‌کنند و به این ترتیب مسلمانان روزه دار با ثواب تلاوت قرآن نیز همراه با برگزاری این نماز پر فضیلت دست می‌یابند. برای قرقیزها عیادت از افراد بیمار و بازمانده و دادن صدقه فطر به خانواده‌های نیازمند و فقیر، از سنت‌های حسنه در ماه رمضان است. برای روزه‌داران انواع غذاهای مختلف آماده می‌کنند و کسانی که با دلیل سلامتی یا مشکلات دیگر نمی‌توانند روزه بگیرند باید هر روز به روزه‌داران افطار بدهد یا یک بار برای سی نفر روزه‌دار افطار بدهد. مردم قرقیزی قبل از افطار در مساجد قرآن کریم تلاوت می‌کنند و بعد از اقامه نماز مغرب سر سفره‌های ضیافت افطار می‌روند.

در سفره افطاری قرقیزها حتماً خرما، نان، سالاد، آب و نوشابه‌های سنتی مانند چایی و چالاپ، خوراکی‌هایی مانند پلو، شورپا، مانتی و انواع سوپ‌ها و غذاها یافته می‌شود. در این میان شب قدر در بین مسلمانان قرقیزستان از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است و همه قرقیزها در طول ماه رمضان برای رسیدن این شب لحظه شماری می‌کنند و باور دارند که در این شب قدر همه گناه‌های آنها توسط خدا بخشیده می‌شود و تا صبح نخوابیده برای بخشایش گناهان خود و خانواده یا دوستان دعا می‌کنند. همچنین در شب قدر حدیث، سوره‌های قرآن کریم خوانده می‌شود و راجع به دین اسلام، تاریخ اسلام، اصول عقاید بیان می‌شود. عده‌ای هم در آستانه این شب قدر مبارک منازل خود را برای پذیرایی از مهمانان خدا آماده می‌کنند تا در شب قدر میزبان جمعی از خویشان خود باشند. قرقیزها شب قدر را که در قرقیزستان شب ۲۷ ماه مبارک رمضان است بسیار گرامی می‌دارند. در این زمان برای رضایت و آرامش کسانی که از دنیا رفته اند خیرات می‌کنند. مردم مسلمان قرقیزستان تلاش می‌کنند حتماً به مسجد مرکز شهر بروند و این شب را با دعا و نیایش سپری کنند.

یکی از سنت‌های مردم قرقیزستان در ماه رمضان «جار رمضان» است که کودکان یا جوانان چند روز پس از آغاز ماه رمضان عصرها شروع با قرائت شعر فرا رسیدن ماه رمضان خبر می‌دهند. جاررمضان از عبارت «جار سالو» در زبان قرقیزی و زبان‌های ترکی به معنی «ندا کردن و آگاهی رساندن» است.

معمولاً خواندن جار رمضان از پانزدهمین روز ماه رمضان وقت عصر بعد از افطار شروع می‌شود. بر اساس گفته‌های محققان و تاریخدانان، جار رمضان از طریق فقیران خوانده می‌شود ولی اکنون جار رمضان توسط گروه‌های چند نفره کودکان یا جوانان بصورت شعری مخصوص جار رمضان دم در خانه‌های مردم خوانده می‌شود. صاحب خانه با میل خود خوراکی یا مبلغی به آنان به عنوان مژده می‌دهد.

به گفته قرقیزهای نسل قدیم در گذشته صاحب خانه هر چه داشت می‌توانست بدهد. مثلاً نان، شیر، ماست، گوشت، پول، پوشاک و حتی گوسفند هم می‌دادند.

در روز عید فطر مردم قرقیزستان عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند، لباس نو می‌پوشند، نان سنتی یعنی بارسوق می پزند که خمیر آن را به شکل گرد یا متوازی الاضلاع آماده کرده در روغن سرخ می‌کنند. ترکیبات بارسوق عبارت است از آرد، مایع خمیر، شیر، روغن، نمک و شکر. غیر از بارسوق بیشتر خانواده‌ها غذای بش بارماق یا پلو درست می‌کنند. بش بارماق یکی از مهمترین غذاهای سنتی قرقیزستان است. در زبان قرقیزی به معنای "پنج انگشت" است، برای تهیه این غذا ابتدا تکه‌های گوشت گوسفند یا اسب یا گاو را در دیگ قرار داده تا با حرارت کم در آب بپزد پس از پختن گوشت با تخم مرغ، آب، نمک و آرد خمیر "بش بارماق" را آماده می‌کنند. سپس خمیر را پهن می‌کنند و آن را به شکل رشته در می‌آورند. همزمان پیازهای خرد شده را با نمک، فلفل و سبزی آماده می‌کنند. علاوه بر بارسوق و بش بارمباق در سفره قیرقیزها انواع شیرینی‌ها، سالاد، نوشابه، انواع مربا، عسل و غیره باید باشد. در قرقیزستان مرسوم است که به هفت خانه حتماً سر بزنند و عید را تبریک بگویند. دادن فطریه قبل از اقامه نماز انجام می‌شود که مبلغ آن را شورای علمای قرقیزستان تعیین می‌کند.

در این ماه پر خیر و برکت حلقه‌های قرآنی در مساجد برگزار می‌شود و مؤمنین به قرائت قرآن می‌پردازند، علما به بیان احکام روزه‌داری مطابق با فقه حنفی مبادرت می‌کنند و در مساجد به مؤمنین و روزه داران افطاری داده می‌شود، چنانکه تقریباً در همه مساجد بیشکک که تعدادشان به ۶۰ مسجد می‌رسد سنت افطاری دادن تا پایان ماه مبارک انجام می‌شود و اگر مثلاً در هفت یا هشت سال قبل این سفره‌های افطاری به دلیل فقر مردم قرقیزستان با کمک مالی کشورهای مسلمان صورت می‌گرفت اما اکنون عمده این اقدام خدا پسندانه توسط خود مردم قرقیزستان انجام می‌شود.

طی سال‌های اخیر خصوصاً پرداخت فطریه بسیار رایج شده است چنان‌که در بیشکک سالیانه بالغ بر ۵/۳ میلیون صوم فطریه جمع آوری می‌شود.

ماه مبارک رمضان در میان مردم قرقیزستان به عنوان ماه خیرات و صدقه و کمک به یکدیگر شناخته می‌شود؛ نباید از نظر دور داشت که قرقیزستان بعد از تاجیکستان دومین کشور فقیر آسیای مرکزی به شمار می‌آید؛ با این حال مردم عادی نیز همواره تلاش می‌کنند تا در این ماه صدقه بیشتری بدهند و حداقل در حد توان خود آشنایان و فامیل را به افطار دعوت کنند. تلاش می‌شود در این ماه به یتیم خانه‌ها حتی در قالب پوشاک دست دوم کمک شود. شرکت‌های بزرگ مانند شرکت‌هایی که ارائه کننده خدمات مخابراتی هستند در این ماه فعالیت‌های خیرخواهانه خود را افزایش می‌دهند. البته کشورهایی مثل ترکیه و برخی کشورهای عربی با اهداف خاص خود فعالیت‌های خیرخواهانه در سطح وسیعی را به انجام می‌رسانند.

از سال ۲۰۱۶ گروهی از جوانان مسلمان اهل علم و فرهنگ و مبتکر به ریاست قادر ملک اف اسلام شناس برجسته و همسرش الیانا مریم ستاروا سردبیر نشریه اسلامی «امت» برنامه فرهنگی-مذهبی تحت عنوان «چادر رمضان» بصورت پیوسته در شهرهای بیشکک و اوش با حضور نهادهای خصوصی و سفارتخانه‌ها و مراکز فرهنگی برگزار می‌کنند که هر روز یک نهاد یا کشور علاوه بر تدارک سفره افطاری برنامه‌های فرهنگی جانبی همسو با موضوع ماه مبارک برگزار می‌کنند که بیشتر اقشار کم بضاعت بویژه معلولین، ایتام و سالمندان به آن دعوت می‌شوند. این برنامه تا پایان ماه رمضان ادامه دارد. ایران نیز همه ساله در این برنامه عمومی شرکت کرده است.

عید فطر با نماز عید در میدان مرکزی شهر آغاز می‌شود که در این مراسم ابتدا مفتی اعظم و سپس تعدادی از مقامات دولتی، نمایندگان مجلس و سفرای کشورهای مسلمان سخنرانی می‌کنند. نمازگزاران پس از نماز عید به خانه‌های خود بر گشته بر سر سفره عید قرآن می‌خوانند و پذیرایی می‌شوند. در میان مردم قرقیزستان رسم است در روز عید به هفت خانه سر بزنند و عید را تبریک گفته برای شادی روح اموات آن خانه‌ها قرآن بخوانند. روز عید فطر در قرقیزستان تعطیل رسمی است اما مراسم‌ها و دید و بازدیدها تا سه روز ادامه دارند.

گفتنی است در جمهوری قرقیزستان روز جمعه ۵ ادیبهشت برابر با ۲۴ آوریل ۲۰۲۰ اولین روز ماه رمضان اعلام شده است. اداره مفتیات قرقیزستان اعلام کرده انتخاب روز آغاز این ماه مبارک براساس داده‌ها و گزارش‌های مراکز مهم بین المللی نجوم و مشاوره و تبادل نظر با مفتیات ازبکستان و قزاقستان صورت گرفته است.

مقصد بیک تکتوموشوف مفتی قرقیزستان پیشتر درتاریخ ۱۵ آوریل طی مصاحبه‌ای اعلام نموده بود که بدلیل کرونا و قرنطینه؛ فریضه نماز درماه مبارک رمضان امسال نه در مساجد بلکه در خانه‌ها برگزار خواهد شد.

از تاریخ ۱۷ مارس بدلیل شیوع کرونا ویروس؛ اقامه نمازهای جمعه و جماعات درمساجد قرقیزستان بطور موقت تعطیل شده است.

اداره دینی مسلمانان قرقیزستان همچنین مبلغ فطریه امسال را نیز تعیین و اعلام نموده است هر کس خود انتخاب می‌کند که چه چیزی و به چه مقدار فطریه پرداخت می‌کند همچنین توصیه شده است با توجه به بی ثباتی‌ها قیمت‌ها به مقدار فطریه؛ نه به قیمت آن توجه شود.