خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ- سید محمد طباطبایی: هر سال که هفته کتاب می‌رسد جدولی از برنامه‌ها ارائه می‌شود؛ پُر و پیمان و بلند بالا. هر نهادی و ارگانی، هر صنفی و تشکلی، با هماهنگی و بدون هماهنگی ستاد برگزاری هفته کتاب برنامه‌های خود را برای این هفته اعلام می‌کنند؛ با ربط و بی‌ربط به کتاب، چنان که در بعضی از آن‌ها فقط تلاش شده تا کلمه «کتاب» در عنوان برنامه جا داده شود؛ مصادیقش زیاد است، اگر مخاطب جدی یا کنشگر حوزه کتاب باشید بسیاری از آن‌ها را سراغ دارید. امسال در شرایط خاصی که با آن مواجه هستیم بیست و هشتمین دوره هفته کتاب در حال برگزاری است؛ از بیست و چهارم تا سی‌اُم آبان ماه. در این چند سطر قرار است کلمات چنان کنار هم چیده شوند تا ساختار و محتوای هفته کتاب را به طور کلی، نه فقط خاص این دوره مرور کنند. بر این اساس نگارنده تمایل دارد تاکید کند آنچه در این نوشتار می‌آید به طور مشخص بیست و هشتمین دوره هفته کتاب را مورد توجه نداشته است. حتی نگارنده معتقد است خود نیز به دلیل مسئولیت در حوزه نشر و کتاب در یک بازه زمانی مشخص، در تیررس نقدها و سوالات این یادداشت قرار دارد.
هدف چه بوده و چیست؟
هدف از برگزاری هفته کتاب در نخستین دوره را مؤسسان آن بهتر از هر کسی می‌توانند بیان کنند اما چنان که از گفته‌ها و نوشته‌ها برمی‌آید توجه ویژه به کتاب در یک هفته در راستای ترویج کتابخوانی اصلی‌ترین هدف برگزاری هفته کتاب بوده است؛ هدفی که همچنان بر آن تاکید می‌شود. اینکه این هدف محقق شده یا نه بررسی دقیق و پژوهشی اصولی را می‌طلبد؛ مقوله‌ای که که هرگز مورد توجه نبوده است. در تمام این سال‌ها هیچ وقت پژوهشی علمی در راستای سنجش میزان اثرگذاری هفته کتاب در ترویج کتابخوانی انجام نشده است. شاید نهادی یا ارگانی در پاسخ به این ادعا بگوید چنین سخنی صحت ندارد و فلان پژوهش در فلان سال برگزار شده است، پاسخ این است بسیار خوب، چرا نتیجه آن اعلام نشده است. شاید پاسخ داده شود نتیجه آن هم اعلام شده است، پاسخ این است بسیار خوب، چرا در تصمیم گیری برای برنامه ریزی در برگزاری دوره‌های بعدی هفته کتاب اثر نداشته است، شاید پاسخ داده شود در تصمیم گیری‌ها اثر داشته است، پاسخ اما باز این است پس چطور هیچ تغییری در برگزاری هفته کتاب در دوره‌های گوناگون مشاهده نشده و هر سال مثل هر سال و حتی دریغ از سال گذشته برگزار شده است.
نگاهی به ساختار هفته کتاب
در ساختار هفته کتاب هر سال چند ماه یا چند هفته قبل از آغاز آن، شورایی به عنوان شورای سیاستگذاری این رویداد معرفی می‌شود؛ با چهره‌هایی تقریباً ثابت و غیر قابل تغییر. شورایی که شاید حداکثر دو بار تشکیل جلسه داده و اعضای آن حرف‌های کلی درباره هفته کتاب با هم رد و بدل کنند و در آخر شعار و پوستر و رویکرد هفته کتاب را تصویب کنند. در کنار این شورا، ستادی هم به عنوان ستاد هماهنگی هفته کتاب فعالیت می‌کند که نمایندگان نهادهای فعال در برگزاری هفته کتاب اعضای آن را تشکیل می‌دهند؛ چیزی حدود ۷۰ نهاد. در ذیل این‌ها دبیر هفته کتاب و اعضای دبیرخانه فعالیت می‌کنند. نگارنده به تجربه معتقد است بی‌دفاع‌ترین فرد در ساختار هفته کتاب دبیر این رویداد است، کسی که همه نگاه‌ها متوجه اوست و او باید پاسخگوی همه اشتباهات و کمبودها باشد در حالی که توان، منابع و اختیارش محدود است.
برای نگارنده به طور جدی سوال است که اعضای شورای سیاستگذاری هفته کتاب به طور مشخص چه نقشی در برنامه ریزی و برگزاری این رویداد دارند؟ اینکه مرداد ماه معرفی شوند یا مهر ماه فرقی نمی‌کند، وقتی نقشی چنان که باید ایفا نمی‌کنند. بیش از ۷۰ نهاد عضو ستاد برگزاری هفته کتاب هستند، کم نیست، ۷۰ نهاد. یعنی هفتاد نهاد گرد هم آمده‌اند تا برای یک هفته کتاب را در سرلوحه برنامه‌های خود قرار دهند و کمک کنند به ترویج کتابخوانی. اما آیا این اتفاق می‌افتد؟ بسیاری از این نهادها، تاکید می‌شود بسیاری ازاین نهادها به جز حضور در جلسه ستاد هماهنگی هفته کتاب هیچ نقش دیگری در برگزاری این رویداد ندارند. بر این اساس نگارنده، باز به تجربه معتقد است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مظلوم‌ترین نهاد در برگزاری هفته کتاب است چه اینکه همه، این ارگان را مسئول هفته کتاب می‌دانند و همه سوال‌ها درباره اشتباهات و کمبودهای این رویداد را از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌پرسند حال آنکه بسیاری از ارگان‌ها، از صدا و سیما گرفته تا شهرداری تهران عضو این ستاد هستند. به عنوان مثال شهرداری تهران در سال‌های اخیر حتی از درج آرم ستاد برگزاری هفته کتاب در تبلیغات شهری برای این رویداد خودداری کرده است. این بی‌توجهی البته خاص تبلیغات شهری نبوده و تا آنجاست که موجب تذکر احمد مسجد جامعی؛ عضو شورای اسلامی شهر تهران به شهرداری شده است. رسانه ملی بگوید برای هفته کتاب چه برنامه‌ریزی داشته است، اگر دغدغه و پیگیری خبرنگاران حوزه کتاب در صداو سیما نبود شاید هیچ نشانی از این هفته در رادیو و تلویزیون دیده نمی‌شد. در این میان البته باید بعضی همکاری‌ها را در سال‌های اخیر در شبکه خبر و رادیو فرهنگ مجزا کرد.
خلاقیت کجاست؟
یک سوال ساده این است که در ۱۵ دوره اخیر هفته کتاب، چند برنامه و طرح خلاقانه و کاربردی به این رویداد اضافه شده است؟ اینکه ما هر سال در هفته کتاب تعداد زیادی نشست تحلیلی بررسی وضعیت نشر و کتاب و تعداد قابل توجهی جلسه‌های نقد کتاب را در کنار اختتامیه جشنواره‌های کتاب محور برگزار کنیم خیلی هم خوب است اما آیا کافی است؟ با هم صادق باشیم؛ کدام ایده و طرح خلاقانه در هفته کتاب موجب همراهی مردم با این هفته شده است؟ چرا خبری از بعضی از طرح‌های خوب گذشته نیست و فقط یک یا چند دوره برگزار شدند؟ شاید اگر همت کنیم بتوانیم ۵ طرح را به عنوان حاصل خلاقیت در برنامه‌های هفته کتاب در ۱۰ و حتی ۱۵ دوره اخیر فهرست کنیم. بی‌تعارف اگر باشیم هفته کتاب به رویدادی تکراری و به دور از خلاقیت تبدیل شده است؛ مثل خیلی از هفته‌های تقویمی دیگر.
هفته کتاب کرونایی
بیست و هشتمین دوره هفته کتاب مثل خیلی از رویدادهای دیگر متأثر از شیوع ویروس کروناست. این موضوعی است که از ماه‌ها قبل از آن مطلع بودیم، رویکرد و تمهیدات مشخص برای برگزاری هفته کتاب در دوران کرونا چه بوده است؟ مسلم است که دبیرخانه و ستاد اجرایی هفته کتاب به این موضوع توجه داشته اند؛ مصداقش برگزاری نشست‌های هفته کتاب به صورت مجازی است اما آیا این کافی است؟ نگارنده معتقد است شاید حتی کرونا می‌توانست به کمک هفته کتاب بیاید و موجب شود ظرفیت‌های فضای مجازی بیش از پیش برای حوزه کتاب شناسایی شده و مورد استفاده قرار بگیرد. البته تاکید می‌شود ستاد برگزاری هفته کتاب این مهم را مورد توجه داشته‌اند اما بی‌تردید آنچه انجام می‌شود اصلاً کافی نیست.
حرف اول، بخش آخر
می‌گویند حرف آخر را اول بگو، گاهی اما باید کلمات را جا به جا کرد. حرف اول در این یادداشت شاید باید درباره شعار هفته کتاب باشد اما از آنجا که درباره شعار در رویدادها بسیار گفته شده و شنیده نشده است نگارنده شایسته‌تر آن دید که در آخر فقط پیشنهاد کند شاید بهتر باشد هیچ شعاری برای رویدادهای‌مان نداشته باشیم.
حرف آخر اینکه آنچه گفته شد بخشی ار نقدها و سوالات درباره هفته کتاب است و بار دیگر تاکید می‌شود خاص این دوره نیست و به طور کلی رویدادی به نام هفته کتاب را مورد توجه قرار داده است. همین، والسلام.
نظر شما