پیام‌نما

الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَنْ يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَ صَلَوَاتٌ وَ مَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ‌اللَّهِ كَثِيرًا وَ لَيَنْصُرَنَّ‌اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ إِنَّ‌اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ * * * همانان که به ناحق از خانه‌هایشان اخراج شدند [و گناه و جرمی نداشتند] جز اینکه می‌گفتند: پروردگار ما خداست و اگر خدا برخی از مردم را به وسیله برخی دیگر دفع نمی‌کرد، همانا صومعه‌ها و کلیساها و کنیسه‌ها و مسجدهایی که در آنها بسیار نام خدا ذکر می‌شود به شدت ویران می‌شدند؛ و قطعاً خدا به کسانی که [دین] او را یاری می‌دهند یاری می‌رساند؛ مسلماً خدا نیرومند و توانای شکست‌ناپذیر است. * * كسى كاو دهد يارى كردگار / بود ياورش نيز پروردگار

۱ مرداد ۱۳۸۶، ۱۱:۵۹

/ به مناسبت سالمرگ شاملو /

"انسان گرایی" ویژگی مشترک شعر شاملو ، لویی آراگون و ناظم حکمت

خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب: از معایب برخی منتقدان این است که وقتی تشابهی در سبک نوشتاری دو نویسنده می بینند ، به اشتباه می پندارند که یکی از دیگری تاثیر پذیرفته و یا از وی تقلید کرده است. نوشتار حاضر به بهانه سالمرگ احمد شاملو به بررسی تطبیقی و محتوایی شعر او با آثار ناظم حکمت و لویی آراگون می پردازد.

نکته قابل تامل در اینجا نهفته است که ضمیر ناخودآگاه در انسان ها مشترک است. بنابراین بسیار دیده می شود که دو انسان با دو فرهنگ متفاوت در سرزمین دور همسان و یا دست کم نزدیک به هم بیندیشند. مثلا تشابه محتوا و موضوع شعر "سارا تیزدل" شاعر آمریکایی با "فروغ فرخ زاد" و یا تشابه بسیار نزدیک آثار "سیلویا پلات" انگلیسی با "آن سکتون" آمریکایی به هیچ وجه تاثیرپذیری از یکدیگر نیست و تنها دلیل چنین قرابت فکری - که در قالب شعر بیان می شود - می تواند اشتراک ضمیر ناخودآگاه انسانی باشد.

احمد شاملو، شاعر و مترجم در قیاس با دیگر شاعران ایرانی رویکرد خاصی به شعر داشت ، به بیان دیگر شعر برایش وسیله بود در جهت بیان اندیشه های متفاوت خود. او همواره بر آن بود تا اندیشه های انقلابی ، انسان دوستانه و عاشقانه و حتی کودک درون خود را در قالب شعر بیان کند. او نه تنها شاعری انسان دوست ، بل مترجمی انسان گرا بود که وقتی به ترجمه هایش نظر می کنیم متوجه می شویم که او به دنبال آثاری بوده است که درد و رنج انسان را بیان نماید.

شکی نیست که او شاعری بود همتراز با شاعران بزرگ دنیا. او در خلق آثار از شاعران مطرح دنیا چیزی کم نداشته و تمام عمر خود را وقف نوشتن در راه انسان ، انقلاب ، آزادی و غیره کرده است.

اگر بخواهیم او را با سایر شاعران دنیا مقایسه کنیم وجه اشتراک درونمایه شعری او را می توان در آثار مایاکوفسکی ، پل الوار ، پابلو نرودا ، ناظم حکمت ، لوی آراگون و غیره جست . اما در اینجا با آوردن مصادیقی هر چند کوتاه به این وجه اشتراک می پردازیم.

حس انقلابی مشترک

نخستین ویژگی مشترک در مضمون و درونمایه اشعار شاملو ، که در واقع بیانگر اندیشه های از دل برآمده اوست ، حس انقلابی شاعر است. حس انقلابی به این مفهوم که با هر گونه ظلم و ستم ، کوته فکری و دیکتاتوری حاکمان متنفر بود و انسان های انقلابی را می ستود و این به وضوح در شعرهایش نمایان بود:

نازلی سخن نگفت
نازلی ستاره بود
یک دم در ین ظلام درخشید و رفت ...
یا
با آوازی یکدست ،
یکدست ،
دنباله چوبین دار
در قفایش
خطی سنگین و مرتعش
بر خاک می کشید
یا
مرد مصلوب
دیگر بار به خود آمد
درد
موجا موج از جریحه ی
دست و پایش به درونش می دوید

شاملو همواره از بیدادگری و خفقان جامعه گله داشت و از حاکمان خفت دهنده بیزار بود:

نمی خواستم نام چنگیز را بدانم
نمی خواستم نام نادر را بدانم
نام شاهان را
محمد خواجه و تیمور لنگ
نام خفت دهندگان را نمی خواستم
و خفت چشندگان را

همین احساس درونی و انقلابی بودن این شاعر در وجود ناظم حکمت و لویی آراگون هم دیده می شود. ناظم حکمت یکی از شاعران انقلابی ترک بود که سال ها به خاطر اعتراض به ظلم و ستم حاکمیت ترکیه در زندان به سر برد. از شعرهای مشابه او با شعر شاملو می توان شعری را مثال زد که در رثای شیخ بدرالدین، صوفی انقلابی ترک سروده است:

می بارد نم نم
چنان که پاهای خائنان ، عریان و سپید
می دود بر خاک سیاه و خیس پنداری
می بارد نم نم
و در بازار سر رز
برابر دکه آهنگری پیکر بدر الدین آویخته بر درختی
یا
تلگراف شب ( گئجه گلن تلگراف )
تلگرافی که شب به دستم رسید
چهار هجا داشت
" او از دنیا رفت "
امضایی نداشت
اما همین چهار هجا هم خیلی بود

لویی آراگون از شاعران برجسته و انقلابی فرانسه بود که سال ها به دلیل خلق آثار انقلابی در گریز و تبعید به سر برد .او همیشه از دیکتاتوری و ظلم نازی های آلمان و جنایت های آنان بیزار بود:

در آسمان خاکستری فرشتگان سفالین
در آسمان خاکستری هق هق های در گلو مانده
در باریکه راه ها می بینی
سربازی را که به ضرب چاقو کشته شده
می بینی این جنایت ها را که صلح می خوانند

یا

از طوفان و سرنوشت گذشتیم
جهنم در زمین است و آسمان شادی می کند
اما اینجاست که بعد از هر غروبی وحشت طلوع می کند

حس انسانی مشترک

اما ویژگی برجسته اشعار شاملو و ناظم حکمت در این است که هر دو شعر برای انسان سروده اند. به بیانی دیگر انسان دوستی و انسان گرایی از شاخصه های اصلی درونمایه این دو شاعر بود. شاملو حتی شعر را حربه خلق می دانست:

امروز شعر حربه خلق است
زیرا که شاعران
خود شاخه ای ز جنگل خلق اند
نه یاسمین و سنبل گل خانه فلان
بیگانه نیست
شاعر امروز
با دردهای مشترک خلق
او با لبان مردم لبخند می زند
درد وامید مردم را
با استخوان خویش پیوند می زند

همین است که دغدغه رنج و درد انسان در شعرهایش متجلی می شود و " انسان با نخستین در آغاز می شود " و " آستینش از اشک تر " می شود و " انسان دشواری وظیفه " می گردد. همین دغدغه در شعرهای ناظم حکمت هم به وضوح دیده می شود و حتی رمان حماسی می نویسد و نام آن را " سیمای انسانی در کشور من " می گذارد . او انسان ها را " نیمه های سیب " می داند و در وجود انسان به یک " انسانیت بزرگ " باور دارد:

در خاک انسانیت بزرگ سایه ای نیست
در کوچه اش چراغ
در پنجره اش شیشه
اما در انسانیت بزرگ امید هست
و بی امید نمی توان زندگی کرد

یا

گفت : برایم شعری بخوان
درباره خورشید و دریا

درباره نیروگاه اتمی ، موشک
درباره سترگی انسان (ناظم حکمت)

یا

پس زندگی روی پاشنه های شیشه ای می چرخد
سرنوشت انسان با خشونت رقم خورد
ما به دنیای خشونت سفر کردیم
ما کله پا شدیم
بغض های در گلو مانده با زایدات ترکیب شد (لویی آراگون)

اما یکی دیگر از وجوه مشترک اشعار شاملو با ناظم حکمت و به خصوص لویی آراگون بیان اندیشه های انقلابی و انسان دوستانه در قالب شعرهای عاشقانه بود . سنگ صبور این سه شاعر همسرانشان بود که با خطاب قرار دادن آنها بسیاری از اندیشه های والای خود را در قالب ابیات عاشقانه بیان می کردند.

" آیدا در آینه "، " آیدا : درخت و خنجر و خاطره " در شعر شاملو ، " السا به سوی آینه "، " چشمان السا "، " دستان السا " در شعر لویی آراگون و بسیاری از اشعار ناظم حکمت با عنوان های " نامه به همسرم " ، " نامه از همسرم " و... گویای این وجه اشتراک هستند.

--------------

احسان لامع

کد خبر 522534