افتتاح رصدخانه ملی بدون آینه تلسکوپ/ رونمایی یا نمایش سیاسی!

به گزارش خبرنگار مهر، رصدخانه ملی ایران به عنوان یکی از طرح‌های کلان ملی در سال ۱۳۷۷ در شورای پژوهش‌های علمی مطرح و به تصویب رسید و یک سال بعد از آن، مرحله مکان‌یابی آن در قالب یک طرح پژوهشی دانشگاهی آغاز شد.

اعضای تیم طراح رصدخانه بعد از یک مکان یابی ۶ ساله، نهایتاً ۳۳ کیلومتری جنوب‌غرب کاشان و ۱۲ کیلومتری غرب قمصر، ۷ کیلومتری شمال‌شرق شهر کامو و چوگان و در قله ٔ۳۶۰۰ متری گرگش از قلل مرتفع رشته کوه کرکس را برای ساخت و راه اندازی این رصدخانه انتخاب کردند.

همزمان با پروسه مکان یابی، طرح رصدخانه ملی ایران به عنوان یک طرح علمی با بودجه مستقل در هیات دولت تصویب شد ولی به دلایل مختلف، بودجه‌ای در سال بعد به آن اختصاص نیافت و در دولت نهم این طرح متوقف شد تا اینکه با دستور مقام معظم رهبری و تخصیص اعتبار در سال ۱۳۸۸ کار طراحی و ساخت‌وساز رصدخانه در عمل آغاز شد.

از زمان مطرح شدن ساخت رصدخانه تاکنون بیش از دو دهه پر فراز و نشیب می‌گذرد و طی آن بارها انتقاداتی به طولانی شدن پروسه طراحی و ساخت تجهیزات رصدخانه عنوان شده بود. در نهایت روز گذشته و در واپسین روزهای پایانی دولت دوازدهم این پروژه به مرحله افتتاح و رونمایی رسید اما این پایان راه ساخت و بهره برداری از رصدخانه نبود، چراکه افتتاح آن از شب گذشته موجی از انتقادات را در فضای مجازی به همراه داشته است.

به اذعان منتقدان و پژوهشگران عرصه نجوم، این افتتاح با توجه به تکمیل نبودن پروژه و نداشتن آینه بیشتر افتتاحی نمایشی است!

منتقدان ضمن ابراز نگرانی برای آینده این پروژه بر این باورند که افتتاح زودهنگام رصدخانه برای ثبت رکورد این پروژه به اسم دولت یازدهم و دوازدهم صورت گرفته است.

پاسخ مدیر پروژه به منتقدان

دکتر حبیب خسروشاهی، مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران در پاسخ به این ابهامات و انتقادات به خبرنگار مهر گفت: رصد خانه ملی ایران مجموعه‌ای متشکل از زیرساخت‌های نرم افزاری و سخت افزاری است تاکنون یک سابقه ذهنی در مورد رصدخانه‌ها وجود داشته و آن هم وجود تلسکوپ است؛ در واقع بعضی‌ها رصد خانه را در یک تلسکوپ خلاصه می‌کنند در صورتیکه اینگونه نیست.

وی با بیان اینکه اجرای چنین پروژه‌ای اولین تجربه در کشور بوده و سابقه ذهنی در مشابه سازی آن با سایر پروژه‌های ساده‌تر وجود داشته، گفت: در تعریف پروژه رصدخانه، ساخت تلسکوپ ۳.۴ متری یکی از اهداف اصلی بوده که از روز گذشته در مراسمی که برگزار شد راه اندازی آن کلید خورد و تا پایان سال ۱۴۰۱ بهره برداری علمی از این تلسکوپ آغاز خواهد شد.

خسروشاهی با تاکید بر اینکه تلسکوپ‌های تحقیقاتی محصولی نیستند که در بازار قابل تامین باشند، خاطر نشان کرد: هر تلسکوپ تحقیقاتی به طور سفارشی ساخته می‌شود و مرحله راه اندازی آن یکی از مراحل مهم هدف نهایی یعنی بهره برداری علمی از تلسکوپ به شمار می‌رود.

تست تلسکوپ بدون آینه با فرآیندهای اپتیکی جایگزین

خسروشاهی ادامه داد: بهره برداری علمی از یک تلسکوپ مقدماتی دارد به این صورت که پس از نصب و راه اندازی تلسکوپ در کارخانه، نورگیری مهندسی انجام می‌شود که در آن بر اساس تصمیم مدیریتی از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود؛ این تلسکوپ را دی ماه ۹۹ آماده کردیم اما به دلیل اینکه از آماده شدن تلسکوپ تا راه اندازی ۹ ماه زمان نیاز است، درصدد برآمدیم تا تست‌های آن را در رصد خانه با تلسکوپ‌های دیگر و با کمک اپتیک جایگزین انجام بدهیم؛ در غیر این صورت انتقال تلسکوپ به قله در بهار سال ۱۴۰۱ به انجام می‌رسید. از سوی دیگر نورگیری مهندسی در سایت رصدخانه به لحاظ محیطی و عملیاتی مطلوب است.

وی افزود: در واقع شرایط جوی حاکم بر قله گرگش باعث شد که زودتر تلسکوپ را بدون آینه انتقال دهیم و با تلسکوپ‌های دیگر تست‌های فنی آن را انجام دهیم. این کار شامل بررسی و انجام تنظیمات نهایی مربوط به دقت حرکت تلسکوپ با استفاده از ستاره‌های هدف است که با استفاده از اپتیک کمکی برای صحت سنجی نهایی عملکرد کلیه نرم افزارهای توسعه یافته برای تلسکوپ انجام می‌شود.

لایه نشانی آینه تلسکوپ ۳.۴ متری رصدخانه در حال انجام است

وی در خصوص آینه تلسکوپی که به آن نقد شده گفت: تا سال ۱۳۹۵ تمهیدی در خصوص لایه نشانی و تبدیل شیشه‌ها به آینه اندیشیده نشده بود. آینه تلسکوپ در واقع شیشه صیغل داده شده است که باید با فرایند لایه نشانی به آینه تلسکوپ تبدیل شود.

اولین نورگیری در پاییز ۱۴۰۰

خسروشاهی با بیان اینکه اولین نور با آینه در حال لایه نشانی تلسکوپ رصدخانه ملی ایرانی نیز در پاییز سال ۱۴۰۰ انجام می‌شود گفت: البته زمان دقیق آن در محدوده ذکر شده وابسته به شرایط پیشرفت مرحله راه اندازی و شرایط محیطی است.

وی ادامه داد: استفاده بهره برداری کامل علمی از ظرفیت‌های بالقوه این تلسکوپ، وابسته به سرمایه‌گذاری روی توسعه تجهیزات رصدی خواهد بود که حتماً مورد توجه رصدخانه ملی است.

مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران خاطر نشان کرد: سرمایه گذاری روی رصدخانه ملی ایران هرگز پایان نخواهد یافت و پس از پایان مرحله راه اندازی، مرحله به مرحله فعالیت‌های تامین، تولید و ارتقاء ابزارهای رصدی و تجهیزات نصب شده در آن مانند همه رصدخانه‌های فعال جهان ادامه خواهد یافت.

راه اندازی سازه‌های تلسکوپ و اجزای آن

خسروشاهی با اشاره به تجهیزاتی که در رصد خانه راه اندازی شده، عنوان کرد: سازه تلسکوپ، حرکات دو محور آن و سیستم کنترل تلسکوپ شامل نرم افزار و سخت افزار، سازه و پوسته گنبد و پنجره‌های هواشویی به همراه دریچه رصد نصب و راه اندازی شده‌اند. چرخاننده میدان که به عنوان محور سوم چرخش تلسکوپ است ساخته شده است.

وی با بیان اینکه نگهدارنده آینه اصلی ساخته شده است، گفت: آدپتور ابزارگان به عنوان مرکز عصبی تلسکوپ که رهگیری خودکار تلسکوپ و کنترل کننده آینه‌ها است در حال مونتاژ است؛ همچنین تمام بخش‌های ساختمانی و تجهیزات آن به اتمام رسیده و سالن لایه نشانی و تجهیزات جانبی آن از جمله جرثقیل سقفی آماده است.

به گفته مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران، تمام تجهیزات جانبی گنبد مانند سپر باد و سپر ماه و دریچه انتقال آینه نصب و راه اندازی شده است. اتاق کنترل تجهیزات و منجمان آماده بهره برداری است. اجزاء سامانه لایه نشانی ساخته و تامین شده است و مونتاژ آن از ۱۵ تیرماه آغاز می‌شود.

وی ادامه داد: تامین برق در سایت به همراه سامانه صائقه گیر نصب و راه اندازی شده‌اند. سیستم ایمنی و جلوگیری از مخاطرات (ILS) تلسکوپ نصب و راه اندازی شده است.

خسروشاهی خاطر نشان کرد: فعالیت‌های مرتبط با مونتاژ سامانه لایه نشانی به انجام می‌رسد. این سامانه شامل محفظه خلا به حجم تقریبی ۴۰ متر مکعب است که خلا از مرتبه یک ده هزارم میلی بار را برای آغاز لایه نشانی با روش «کَند و پاش» فراهم می‌کند. ضخامت لایه آلومینیوم خالص ۸۰ نانومتر و یکنواختی آن ۵ درصد خواهد بود.

به گزارش مهر، توضیحات مدیر پروژه رصدخانه ملی ایران درباره جزئیات بخشهای تولید و تأمین شده رصدخانه ملی و بخشهای ناتمام پروژه شاهدی است بر نقدهایی که افتتاح پروژه را نمایشی و زودهنگام می‌دانند؛ آن‌هم برای ثبت در پرونده کاری دولت دوازدهم!