زبان فارسی در افغانستان با محدودیت مواجه است / اغلب نویسندگان پیشرو افغان روزگاری در ایران اقامت داشته اند

به گزارش خبرنگار مهر، محمد حسین محمدی - نویسنده افغان و مولف کتاب « فرهنگ داستان نویسی افغانستان » ، در نشست نقد و بررسی این کتاب گفت: شکل گیری این کتاب از سال 1375 شروع شد. البته در ابتدا قصد نداشتم این مجموعه را به شکل کتاب منتشر کنم ولی با گذشت زمان این دغدغه رهایم نمی کرد که باید فرهنگ مستقلی برای داستان نویسی افغانستان تدوین کنم. بعد از مطرح شدن ایده تالیف کتاب تاریخ تحلیلی افغانستان کتاب های بیشتری از داستان نویسان افغان جمع آوری کردم و مشغول به خواندن آنها شدم و در این زمان بود که دیدم می توان فرنگ مستقلی برای داستان نویسی افغانستان منتشر کرد.

محمدحسین محمدی: زبان فارسی در افغانستان با محدودیت مواجه است

وی افزود: همان طور که در مقدمه کتاب هم به آن اشاره کرده ام در روند جمع آوری آثار داستانی افغانستان با مشکلات بسیار زیادی مواجه بودم حتی در برخی مواقع خود برخی از نویسندگان هم نسخه ای از کتابهایشان را نداشتند و من مجبور بودم با مراجعه به دست فروش ها و فروشندگان کتابهای دست دوم به مرور آثار زیادی جمع آوری کنم. اگر مجموعه این کتابها پیش روی شما هم قرار گیرد و نگاهی اجمالی به آن بیندازید شما هم اذعان می کنید که فرهنگی برای داستان نویسی در این کشور وجود داشته است.

این نویسنده افغان تصریح کرد: هم اکنون بسیاری از آثار ادبیات داستانی افغانستان از بین رفته و در آتش سوخته است. من پس از جمع آوری این آثار متوجه شدم که نقد و بررسی آنها زمان زیادی می برد و این کاری ریشه ای تر است. الان بسیاری از محققینی که قصد مطالعه در داستان نویسی افغانستان را داشته باشند هیچ شناخت نامه و منبعی در اختیار ندارند که لااقل آثار منتشر شده در افغانستان را به آنها معرفی کند و مرجعی هم برای استناد وجود ندارد. به همین خاطر به فکر تالیف این کتاب افتادم و این کار تا سال 1381 ادامه یافت.

وی درباره انتشار این فرهنگ گفت: در سال 1381 و 1382 با علی دهباشی آشنا شدم و چون مواد خام و اولیه این کار آماده بود در خلال صحبت هایمان بحث به کتاب کشیده شد و بعد از تنظیم کتاب حاضر به شکل فرهنگ که پیش از آن به شکل یک نمایه ساده بود، امکان انتشار آن فراهم شد.

محمدحسین محمدی یادآور شد: این کتاب به معرفی نویسندگان، داستان های بلند و مجموعه داستان های کشور افغانستان می پردازد. مبدا این کار انتشار «جهاد اکبر» اولین داستان واره تاریخی افغانستان است که در سال 1298 شمسی در پاورقی "معرف معارف" به قلم مولوی محمد حسین به چاپ رسید. البته کل این اثر در دسترس ما نیست. این اثر نزدیکی هایی به داستان نویسی معاصر افغانستان دارد و نویسنده سعی کرده است که از دنیای افسانه فاصله بگیرد و به جهان داستان های تاریخی نزدیک شود. درونمایه این اثر تاریخی است.

وی ادامه داد: نویسنده اولین داستان کوتاه افغانستان آموزگار تاریخ و جغرافیا در" دبیرستان حبیبیه " ( نخستین دبیرستان افغانستان) بود و با توجه به تسلطی که بر تاریخ داشت داستانش را با بهره گیری از ماجراهای تاریخی پرداخته بود. من تلاش های بسیاری کردم که این کتاب کامل باشد. کتاب معرف نویسندگان افغانی است که به زبان فارسی نوشته و می نویسند؛ چه در افغانستان ، چه در کشورهای همسایه و چه در کشورهای غربی. تا جایی که امکان دسترسی به منابع برایم وجود داشت همه را گردآوری کردم و البته احتمال می دهم کماکان جای کار داشته باشد. چون در این فرهنگ تنها نام برخی کتابها ذکر شده است و یا بسیاری از نویسندگان تنها نام شان آمده و زندگی شان را در اختیار نداریم.

مولف « فرهنگ داستان نویسی افغانستان » در پاسخ به این سوال که چرا این مجموعه فقط داستان های فارسی را در بر می گیرد ، گفت: در قانون اساسی افغانستان زبان اول پشتو است و زبان دوم فارسی ولی گویندگان زبان فارسی بسیار بیشتر از پشتو است ولی به جرات می توان گفت که 90 درصد از نویسندگان افغانستان به زبان فارسی می نویسند حتی آنهایی که زبان مادری شان ازبکی و یا پشتو است. به ندرت در سالهای گذشته کتابی به زبان پشتو منتشر شده و بیشتر در این اواخر شاعران و نویسندگان پشتو زبان ظهور کرده اند. البته زبان پشتو از بازخوردی که زبان و ادبیات فارسی دارد، برخوردار نیست. هم اکنون هیچ نویسنده شناخته شده ای در افغانستان نداریم که به زبان پشتو تلکم کند و به این زبان بنویسد. پشتو زبان ها هم تمایل بیشتری دارند که به پشتو بنویسند و به پشتو بخوانند.

محمدی اضافه کرد: در قانون اساسی جدید افغانستان یک بندی اضافه کرده اند که استفاده از کلمات قدیم را اجباری می کند و ما مثلا باید به جای کلماتی مانند دانشگاه یا دبیرخانه که واژه های فارسی است معادل های انگلیسی آنها یا برساخته های آن را به کار ببریم و اگر کسی در مجامع از واژه های فاری جدید استفاده کند به شدت با او مخالفت می کنند. همینطور سربرگ های رسمی و دولتی همه به زبان پشتو است ولی متن مکاتبات به فارسی انجام می شود. به هرشکل تلاش های بسیاری صورت می گیرد تا زبان فارسی محدود شود هرچند ترکیب جمعیتی افغانستان بیشتر فارسی زبان هستند.

محمدصادق دهقان: اغلب نویسندگان پیشرو افغان روزگاری در ایران اقامت داشته اند

"محمدصادق دهقان" شاعر و منتقد افغان نیز گفت: بخشی از ادبیات افغانستان در 30 سال گذشته در تبعید و خارج از کشور رشد کرده است و ایران نیز بستر مناسبی را برای رشد این استعدادها فراهم کرد.

این منتقد ادبی ادامه داد: یکی از ویژگی های ادبیات فارسی افغانستان این است که پس از جنگ رشد جهشی یافته و نقطه عطف آن هم رویداد 11 سپتامبر است. صاحب نظران اعتقاد دارند از این پس نویسندگان با نقش آفرینی فعال خود آنچه بر مردم رفته را بازگو خواهند کرد. داستان نویسی انتقادی و یا روایی صرف دو شیوه بازگو کردن آن چیزی است که رخ داده و در افغانستان هم شاهد رشد چنین جریانی هستیم.

وی افزود: هم اکنون فکر می کنم ادبیات افغانستان به آثار ضد جنگ میل بیشتری داشته و بیشتر مضامینی که در داستان ها مطرح می شود همین مساله است و نگاه تیره و انتقادی به جنگ هم اکنون به چشم می آید. رویدادهای زمان حضور طالبان و حتی پیش از آن در زمان اشغال شوروی ها بیشترین مضمون داستان ها را تشکیل می دهد. اغلب کارهایی که منتشر می شود به همین مساله می پردازد و تکرار این داستان ها شاید به نوعی باعث جلب توجه افکار عمومی نیز به ادبیات شده باشد.

این شاعر و منتقد با اشاره به تاثیر و نقش رسانه های ایران و افغانستان در معرفی و شناساندن ادبیات داستانی معاصر این کشور، تصریح کرد: رسانه های داخلی و حتی جهانی ادبیات ضد جنگ را به شدت گسترش داده اند و در کنار آن می توان از توجه صنعت سینما هم به این مقوله یاد کرد. سینما در حقیقت بسیار به ادبیات داستانی ما کمک کرده است. بخشی از ادبیات افغانستان در 30 سال گذشته در تبعید و خارج از این کشور رشد کرده است که نمی توان از کنار این بخش به سادگی گذشت. ایران هم خوشبختانه بستر خوبی را فراهم کرد تا این استعدادها رشد کنند. من می توانم از نویسندگان بسیاری یاد کنم که هم اکنون ادبیات داستانی کشورم را به پیش می برند و روزگاری در ایران اقامت داشته اند.

وی ادامه داد: در دوره اشغال شوروی ها شعر افغانستان با درونمایه پایداری بسیار مشهور و تاثیرگذار بود و بعد از 11 سپتامبر داستان نویسی افغانستان رشد یکباره پیدا کرد. هم اکنون حتی تاثیر ادبیات داستانی از شعر آن دوران هم بیشتر است و بازتاب بیشتری نسبت به شعر دارد.

دهقان خاطرنشان کرد: در دوره جدید ما از شعر عبور کرده ایم و یکی از خوبی های پایان جنگ همین بود که فرهنگ داستان نویسی ما به ویژه در میان جوانان مهاجر افغان به یک تکانه ای رسید. این تکانه هیچ وقت ایجاد نمی شد و ما همیشه معتقد بودیم که نویسندگان باید همان رکودی را که وجود دارد تحمل کنند ولی این دگرگونی سیاسی در کشور بر داستان نویسان ما اثر گذاشت. هم اکنون ناشران زیادی آثار جوانان داستان نویس افغان را در دست انتشار دارند.

علی دهباشی: "فرهنگ داستان نویسی افغانستان" اثری مرجع برای کتابخانه هاست

"علی دهباشی" ناشر کتاب فرهنگ داستان نویسی افغانستان گفت: متاسفانه ناشران ایرانی برای انتشار چنین آثاری تلاش نمی کنند. کتابهایی چون "فرهنگ داستان نویسی ..." جزو گروه کتابهای مرجع است و فروش آن به مرور صورت می گیرد و طبعا چون سودآوری آن در بلندمدت است ناشرات تمایل کمتری به وارد شدن در این کار و انشتار کتابهای فرهنگ دارند.

وی افزود: در گذشته ناشران دولتی اقدام به انتشار چنین کتابهایی می کردند چون هزینه کردن برای چنین آثاری در بلندمدت جواب می دهد و سرمایه گذاری در انتشار این قبیل کارها از عهده ناشران خصوصی برنمی آید. امروزه ناشران تمایل به انتشار فرهنگ های عمومی تر و ساده تر دارند ولی چاپ فرهنگ های تخصصی و موضوعی مشکلات بیشتری دارد و به تبع آن ناشران مرغبت کمتری برای وارد شدن در این بخش دارند.

مدیر نشر شهاب یادآورشد: هم اکنون ناشران خصوصی در زمینه انتشار فرهنگ ها و کتابهای مرجع فعال شده اند و متاسفانه دولت هم هیچ کمکی به ناشران نمی کند؛ در حالی که هر کتابخانه ای در ایران اعم از دانشگاهی و غیر دانشگاهی باید حداقل یک نسخه از کتابی مثل «فرهنگ داستان نویسی افغانستان» را داشته باشد. هنوز حتی یک نسخه از این کتاب از سوی کتابخانه های عمومی کشور خریداری نشده و تنها یکی دو کتابخانه عمومی با ما تماس گرفتند و درخواست اهدای یک نسخه از این کتاب را داشتند.

وی تصریح کرد: انتشار این کتاب کمک زیادی به محققان می کند و آنها را از بررسی چند ده جلد کتاب دیگر بی نیاز می کند. اگر یک پژوهشگر قصد انجام تحقیقی با موضوع حاضر را داشته باشد باید ماه ها بررسی و تحقیق در این زمینه انجام دهد و معلوم نیست بتواند به یک دهم از منابع این کتاب هم دسترسی پیدا کند.

مدیر مجله بخارا خاطرنشان کرد: کتابفروشی های ما هم جای ویژه ای برای عرضه چنین کتابهایی ندارند. معمولا یک بخش در ویترین هر کتابفروشی هست که کتابهای فرهنگ انگلیسی به فارسی و فارسی به انگلیسی را در آنجا قرار می دهد و فرهنگ هایی از این دست در کمتر کتابفروشی دیده می شود. می توان گفت اصلا جایی برای این کار درنظر ندارند.

وی تصریح کرد: محمدحسین محمدی در شرایطی اقدام به تدوین این کتاب کرد که یافتن منابع برای چنین تحقیقی واقعا ممکن نبود و ای کاش او در مقدمه این کتاب از روش کاری که بر روی این فرهنگ صورت گرفته است سخن می گفت تا مشخص شود چه سختی هایی را تحمل کرده است. این اطلاعات ذره ذره جمع آوری شده است. در هیچ منبع و در هیچ کتابخانه ای در ایران و خارج از ایران این منابعی که برای تدوین این فرهنگ گردآوری شده است یافت نمی شود.

دهباشی در پایان گفت: محمدی در شرایطی تدوین این فرهنگ را آغاز کرد که افغانستان درگیر جنگی بزرگ بود. این یروژه ای هم طرحی است که گروهی بزرگ باید آن را دنبال کنند و این کار بزرگ طرحی نیست که یک نفر به تنهایی آن را به دست بگیرد.