خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه : "نصیرالدین طوسی، فیلسوف گفتگو" به جز مقدمه مفصل مولف که حاوی شرحی از اهمیت اندیشه و زندگانی خواجه است شانزده فصل دارد.
در نگاه نخست هر فصل صورت یک مقاله مستقل را دارد ضمن آن که در محتوای مقالات پیوستگی خطی به نحوی پنهانی و استادانه مشهود است و لاجرم کل کتاب ماجرای دلکشی است از سیر اندیشه فلسفی خواجه از شأن و مقام منطق و جایگاه فلسفه تا حکمت عملی.
به دیگر سخن فصول نخستین کتاب به تقریر محل نزاع و توصیف زمینه و زمانه و بستری می پردازد که خواجه در دل آنها زندگی می کند و بدون آشنایی با این بستر درک اهمیت تلاش او ناممکن است.
فصل نخست ماجرای برخورد نحو عربی و کلام اشعری با منطق و فلسفه است و قصه مغالطه ظریفی است که متکلمان اشعری برای بی اعتبار کردن منطق توسط خلط آن با علم نحو و دستور زبان ارائه کردند و به گونه ای تقلیل گرایی دچار شدند. در این فصل دکتر دینانی اشاراتی به فارابی و کتاب الحروف او در بررسی جایگاه فلسفه کرده است و سپس به ریشه های این بحث در مناظره ابوسعید سیرافی و منطقی معروف ابوبشر متی در قرن چهارم اشاره می کند.
فصل دوم با عنوان حوزه زبان و قلمرو منطق ادامه منطقی مباحث فصل نخست است. دکتر دینانی در این فصل با اشاره به آثار غزالی برخی از مهمترین اندیشه های اشاعره پیرامون جهان های ممکن و اقسام ضرورت می پردازد و در فصل سوم به نحو مبسوط تر همین بحث یعنی اندیشه اشاعره و جایگاه آن در جهان اسلام مورد بحث قرار می گیرد.
در فصل چهارم کتاب با عنوان «حب دانایی اصل فلسفه و آغاز راه فضیلت است» زمینه های لازم برای ورود به دفاع جانانه خواجه از فلسفه مهیا می شود و در فصل پنجم به نقش و اهمیت خواجه در دفاع از حکمت و فلسفه اختصاص دارد. در همین فصل است که دکتر دینانی با ذکر مشابهتهای خواجه نصیر و ابن رشد در مقابله با دو متکلم اشعری یعنی فخر رازی و غزالی بر تفاوت ایشان در گونه ی دفاعشان تاکید می گذارد.
دکتر دینانی معتقد است که خواجه بر خلاف ابن رشد ارسطو را یگانه فیلسوف جهان نمی داند و ماهیت فلسفه و فکر فلسفی را وسیع تر از ابن رشد می بیند و بر این اساس است که می تواند فلسفه را از مغاک نیستی و نابودی برهاند.
در فصل پنجم همچنین اشاره های روشنگرانه ای به ضربه های مهلکی شده است که از سوی برخی از متکلمان و گاهی شاعران و ادبا مثل ناصر خسرو و خاقانی و حتی شیخ بهایی یافته می شود. طرح این اشارات برای درک اهمیت دفاع خواجه از فلسفه ضرورتی بنیادین دارد. فصل ششم نیز شرحی است از نقد دقیق خواجه از کتاب المحصل فخر رازی. به بیان مولف «نزد نصیر الدین طوسی کتاب المحصل رازی منشا نشر و گسترش اندیشه های اشاعره است و از بسیاری جهات همپایه تهافت الفلاسفه غزالی است» به همین سبب خواجه نصیرالدین در کتاب خودش با عنوان تلخیص المحصل یا نقد المحصل می کوشد نشان در دهد که آنچه در المحصل آمده«بیش از آنکه سرچشمه جوشان شناخت و معرفت باشد نوعی سراب است که تشنگان وادی حقیقت را می فریبد و حالت تشنگی آنان را به هیچ وجه فرو نمی نشاند» بر همین اساس دکتر دینانی این فصل کتاب را که نقد ویرانگر خواجه از عقاید اشاعره و بازسازی اندیشه فلسفی است «کوشش برای ویران کردن و تلاش برای ساختن» نامیده است.
فصل های هفتم تا دهم کتاب بر همین سیاق ادامه می یابد تا این که در فصل یازدهم با عنوان«بلاغت و حکمت در آثار حکیم طوس» به گفتگوی خواجه با شهرستانی در کتاب «مصارع المصارع» اختصاص می یابد. اشاره کردیم که خواجه شرایط گفتگو را می شناسد و بر همین اساس در این کتاب که پاسخی به کتاب مذکور شهرستانی یعنی مصارعه الفلاسفه است لحن بیانش تغییر می کند و می کوشد یاوه و پریشان گوییهای او پاسخ دهد. ضمن اینکه در این کتاب به نکته های ژرف و ظریفی نیز اشاره می کند».
فصول دوازدهم تا چهاردهم کتاب به مکاتبات خواجه در کتاب اجوبه المسائل با متفکران زمانه اش اشاره دارد و روش این فیلسوف بزرگ را «شیوه ای پسندیده در راه رشد اندیشه» می خواند. در این فصول به مکاتبات خواجه با بزرگانی چون شرف الدین محمد بن محمود رازی و عزالدین ابوالرضا سعد بن منصور ابن کمونه مشهور به ابن کمونه و سید رکن الدین استرآبادی و جمال الدین علی بن سلیمان بحرانی و نجم الدین دبیران کاتبی قزوینی و عارف معروف صدرالدین قونوی اشاره شده است.
فصل پانزدهم کتاب نیز شرحی مختصر از حکمت عملی در نظر حکیم طوس در آثاری چون اخلاق ناصری و آداب المتعلمین و اوصاف الاشراف است. کتاب با فصلی با عنوان تاویل در اندیشه خواجه نصیر الدین طوسی پایان می پذیرد و بدین منظور اندیشه های حکیم طوس در کتاب تصورات یا روضه التسلیم که به او منسوب است مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
نظر شما