منتقدان برتر کتاب تجلیل شدند / خانه کتاب در اندیشه فرهنگ‌سازی نقد

به گزارش خبرنگار مهر، در ابتدای این مراسم بهاء الدین خرمشاهی - پژوهشگر و منتقد ادبی - با اشاره به اهمیت نقد در سالم سازی یک متن، گفت: هنر دیدن حسنها و نقصها با هم است اما چگونه گفتن این نقصها هم مهم است و می بایست نقد از جدل دور شود به خصوص در کشور ما. این رسم جوانمردی نیست که آدم از یافتن غلطی در کتابی خوشحال شود. البته کتابی که قابل نقد شدن باشد، بدون شک محاسنی هم دارد چون اگر کتابی سراپا کژی باشد باید رهایش کرد.

وی افزود: اگر همه علما یک حرف را بگویند این کار تکرار مکررات است و چنین چیزی امکان ندارد. پس باید پذیرفت اختلاف عالمانه علما باعث رحمت است.

میرجلال الدین کزازی - استاد ادبیات - نیز در این مراسم، داستان نقد کتاب را داستانی کهن و در عین حال نو ارزیابی کرد و گفت: داستان نقد کتاب داستانی است کهن چرا که چندی است که به آن پرداخته می شود و نیز داستانی است نو، چون هنوز به فرجامی فرخنده نرسیده و اگر چنین بود شاید نیازی به این بزمها (جشنواره های نقد کتاب) نبود.

وی نقد را در جامعه ایران نافرجام توصیف کرد و ادامه داد: هنوز نقد در جامعه ما به فرجام نرسیده است. نقد پرسمانی است که هر روز به گونه ای با آن روبروئیم و می توان درباره آن دو دیدگاه را مطرح کرد؛ منش نقد و کنش نقد که از یکدیگر ناگسستنی اند. ما نه تنها در نقد کتاب بلکه در دیگر زمینه هایی که با بررسی پیوند دارد، با پرسمان روبروئیم اما در پاسخ به اینکه ریشه های این پرسمان روانی و اجتماعی چیست، باید گفت هنوز نتوانسته ایم خود را از چنبره فرهنگ آرمانگرایی و اسطوره ای برهانیم و هنوز بر آنیم که پدیده ها را یکسره سیاه یا یکسره سپید ببینیم.

کزازی در توضیح منش نقد اضافه کرد: در مساله نقد کتاب نیز یا یکسره دشمنانه و تیره بین با آن کتاب رویارو می شویم یا یکسره دوستانه و سپید نگر. من تاکنون نقدی را ندیده ام که داد هر دو سوی در آن به شایستگی داده شده باشد و هنوز نقد نزد ما با خرده بینی و بهانه جویی یکسان است. این پدیده ای جمعی است و برمی گردد به آرمانگرایی ما. 

این شاهنامه پژوه در ادامه به بحث کنش نقد پرداخت و گفت: این منش ناساز دیرینه در نقد خواه ناخواه بر کنش ناقدانه هم اثر می نهد. اما نکته دیگر که به کنش نقد باز می گردد زمانی است که کتابی را بر می رسیم که زمینه ای در آن کاویده شده و با سامانه های اندیشه ای در پیوند است. ما بدان سان که می سزد نمی توانیم کتاب را نقد کنیم زیرا کنش نقد همچنان که می دانیم پخته نیست. کسی می تواند خوب نقد کند که پیش از نقد آن کتاب با زمینه ها و دیدگاه هایی گونه گونه که کتاب بر پایه یکی از آنها نوشته شده، آشنا باشد.

این استاد ادبیات تاکید کرد: ما هنوز نتوانسته ایم به اندیشیدن بومی ایرانی راه بریم و نقد سزاوار ایرانی هم از کتابی نداریم و بیشتر نقدها بر پایه دیدگاه هایی که از زبان و فرهنگ و دانش و تاریخ غرب ناشی می شود، فراهم آمده است. اگر بخواهیم ادب و جامعه و زبان خویش را بکاویم باید سنجه هایی برآمده از این هم داشته باشیم. ما نمی توانیم با دیدگاهی که فلان فرنگی بر پایه داشته های خود اعلام می کند، مسائلمان را بکاویم و بسنجیم. پرسمان در کنش نقادانه کتاب به این نکته برمی گردد که تا زمانی که کنش نقد را به راه نیاوریم و آن را به شیوه ای دانش ورانه سامان نداده باشیم پرسمان نقد ما بر جای خواهد بود. 

در پایان چهارمین جشنواره نقد کتاب بیانیه هیات داوران توسط علی اوجبی دبیرعلمی و معاون فرهنگی خانه کتاب قرائت شد که در آن بر پرداختن به آسیب شناسی نقد و نقدِ نقد تاکید شده بود.

در این بیانیه آمده است: بازکاوی پدیده نقد در چند دهه اخیر به خوبی نشان می دهد که هنوز ادب نقد در میان اهل قلم نهادینه نشده و افراط و تفریط ها در بسیاری از موارد مخاطبان را از ثمرات آن بی بهره می سازد. برخی از نقدها به جای نقد اثر متوجه نقد مولف است و بعضی دیگر جز بزرگنمایی قوتها، چیز دیگری نیست و رخنه ها را نمایان نمی سازد. با کمال تاسف در میان صاحبان آثار و ارباب قلم کمتر کسی هست که حاضر باشد اثرش نقد شود و گاه نقد نوعی خصومت تلقی می شود و شخص را به مقابله به مثل وا می دارد.

بیانیه می افزاید: موسسه خانه کتاب با وقوف به اهمیت نقد و نقش چشمگیر آن در مسیر زایش اندیشه ها و رشد و تعالی دانش و خرد با نشر مجلات تخصصی کتاب ماه، تشکیل جلسات نقد و بررسی کتاب در سرای اهل قلم و برگزاری چهار دوره جشنواره نقد کتاب و نیز انتشار کتابهایی در حوزه های نظری نقد بر آن است تا در فرهنگ سازی آموزه نقد و نهادینه کردن آن سهیم باشد.

در این مراسم علاوه بر محسن پرویز معاون فرهنگی وزیر ارشاد، مهدی جهرمی و علی شجاعی مدیران عامل سابق و جدید موسسه خانه کتاب نیز حضور داشتند. 

برندگان جشنواره نقد کتاب عبارت اند از:

فهرست نگاری و کتاب شناسی: علی اکبر صفری (برگزیده) با مطلب "نگاهی به الشریعه الی استدراک الذریعه" - آینه پژوهش (قم)

فلسفه: حجت الاسلام و المسلمین احمد عابدی (برگزیده) با مطلب "دشوارتر از تدریس استادانه" - آینه پژوهش (قم)

کودک و نوجوان: شهرام اقبال زاده (برگزیده) با مقاله "دیگر طالبی نمی خورم!" (مترجمان "شازده کوچولو" زیر ذره بین نقد) کتاب ماه کودک و نوجوان

علوم اجتماعی: زینب السادات معصومی زاده (برگزیده) به خاطر "نقد و بررسی کتاب تاریخ جراید و مجلات ایران" - مجله یاد

علوم سیاسی: اصغر افتخاری (شایسته تقدیر) به دلیل مقاله "نظم در بی نظمی" - کتاب ماه علوم اجتماعی

علوم و فنون: عسکر بهرامی (برگزیده) برای نقد و بررسی "روضه المنجمین متنی پارسی در نجوم از قرن 5 هجری" - مجله نامه فرهنگستان

ادبیات داستانی: زری نعیمی (برگزیده) با نقد "داستان مذهبی مدرن پدیده ای از نوعی دیگر" - ماهنامه زنان

ادبیات فارسی: غلامرضا رحمدل (برگزیده) به خاطر "نگاهی به نقد ادبی" - مجله نامه علوم انسانی

زبان شناسی: دکتر امید طبیب زاده (برگزیده) با نقدی "درباره واج شناسی، نظریه بهینگی" - مجله زبان شناسی

شعر معاصر: احمد رضا بهرام پور عمران (برگزیده) با مطلب "تصحیح و ویرایش، یا تخریب و ویرانش" - مجله گوهران

ابوالفضل حری (برگزیده) با "شعر تا انتها حضور از سهراب سپهری از دیدگاه نقد فرمالیستی - زبان و ادب" (مجله دانشکده ادبیات و زبان های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی)

هنر: صالح طباطبایی (برگزیده) برای "نقدی بر سیری در هنر ایران" - مجله خیال

تاریخ: مصطفی موسوی (برگزیده) با نوشتن "نقدی بر تصحیح انتقادی جامع التواریخ" - مجله نشر دانش

جوایز جنبی:

نشریه برتر: دکتر سید فضل الله موسوی سردبیر نامه علوم انسانی

تقدیر ویژه: محمد اسفندیاری به پاس سالها تلاش در عرصه نقد

منتقد جوان: جویا جهانبخش