مهدي فخيم زاده: سيما فيلم "هنربان" مجموعه هاي تاريخ اسلام است

مهدي فخيم زاده، نويسنده و كارگردان مجموعه هايي چون "تنها ترين سردار" و "ولايت عشق "در گفت و گو با خبرنگار تلويزيوني "مهر" درباره اينكه حضور سفارش دهنده تا چه اندازه  در بهبود شرايط و كيفيت توليد اهميت دارد، از حمايت هاي خارج از قوائد توليد به عنوان " هنرباني " ياد كرد و گفت :  عملكرد كسي كه پشتياني كار را انجام مي دهد، اهميت فراواني دارد. براي ساخت " ولايت عشق "  پشتيباني همه جانبه اي از سوي  محمد مهدي حيدريان رييس سابق سيما فيلم  و علي لاريجاني رييس سابق صدا و سيما  از مجموعه صورت گرفت. بطوري كه  ما در طول كار به مشكلاتي بر مي خورديم كه نيمه شب با  آقاي حيدريان تماس مي گرفتيم تا مشكل حل شود.  برخي مواقع عوامل توليد يا حتي پول كاري از پيش نمي برد و نيازمند توجه و پشتيباني عوامل ديگري است. همچنين در طول كار وقتي عوامل خسته يا بي انگيزه مي شدند با ديدن رييس سازمان كه بيش از 10 بار در طول كار سر پروژه آمد، انرژي دوباره اي به دست مي آوردند و كار برايشان مهم جلوه مي كرد. براي ساخت اين سريال آقاي لاريجاني تمام سناريو را مطالعه كرد. در اين بين نبايد از حضور موثر خانم پرتو به عنوان تهيه كننده هم غافل بود. هماهنگي بسيار خوب تهيه كننده با گروه در بهبود شرايط توليد تاثير بسيار زيادي دارد .  همه اينها كه گفتم حكايت از اين مطلب دارد كه بدون حضور و حمايت "هنربان" ساخت اين گونه آثار ميسر نمي شود.
وي در تشريح اهميت اين حضور گفت : توليد آثار تاريخ اسلام هم از نظر نگارش و مسايل اجرايي كاري بسيار دشوار و طاقت فرسا است و هم اينكه سازنده اين گونه آثار به جهت نتيجه نهايي كار هميشه در هول و هراس به سر مي برد.
وي  با اشاره به اين مطلب پيرامون مشكلات توليد مجموعه هاي تلويزيوني با موضوع تاريخ اسلام گفت : مساله توليد آثار تاريخي و مشكلاتي كه براي ساخت آنها وجود دارد تنها در كشور ما مطرح نيست. بلكه همواره مورخين از ساخت آثار سينمايي يا تلويزيوني كه به تاريخ توجه دارد، اظهار نارضايتي و شكايت كرده اند . آن ها بر اين ادعا هستند كه روايت تاريخي هنرمندان مطلوب نيست.
وي در ادامه خاطر نشان ساخت:  تاريخ به تعبيري بازتاب افكار و انديشه هاي تاريخ دان ها است. هيچ مورخي، تاريخ را بي طرف به نگارش در نياورده  و هميشه تحليل خود را به تاريخ وارد كرده است.  همواره درمورد يك موضوع واحد يا واقعه تاريخي ميان تاريخ دانان و تاريخ نگاران اختلاف نظر وجود داشته است .
وقتي پاي هنرمند به نقل تاريخ باز مي شود، كار او شرايط و مختصاتي دارد كه اگر به خوبي رعايت نشود، اثر تصويري قابل شنيدن و ديدن نخواهد بود.

فخيم زاده از دراماتيزه كردن تاريخ اسلام و تبديل آن به آثار تلويزيوني به عنوان مشكل ترين بخش توليد مجموعه هاي تاريخ اسلام ياد كرد و گفت :  تبديل بخشي از تاريخ به صورت قصه ، نيازمند اضافه كردن اتفاقاتي در قالب درام است تا داستان از شرايط لازم براي تصوير كردن برخوردار شود.  يك نويسنده قصه خود را با  شخصيت  يا واقعه آغاز مي كند. وقتي نويسنده شخصيتي را انتخاب مي كند بايد حوادثي را براي او مترتب كند تا در روند بازگويي اتفاقات تاريخي قرار بگيرد. اين شخصيت به روش آزمون و خطا آنقدر مورد حك و اصلاح قرار مي گيرد تا نويسنده به نتيجه مطلوب خود برسد. گاهي هم به نتيجه مورد نظر دست پيدا نمي كند و شخصيت را رها مي كند و به سراغ كاراكتر ديگري مي رود.  ممكن است به سراغ يك شخصيت مثبت برود و اتفاقاتي را براي او ترتيب بدهد. اما به اين نتيجه برسد كه شخصيتي با خصلت هاي منفي بهتر در ساختار درام  جواب مي دهد و آنقدر به اين كار ادامه بدهد كه كاركتر شكل مناسبي به خود بگيرد. در مورد حوادث نيز همين مساله صادق است.
كارگردان ولايت عشق عدم شناخت تاريخ نگاران و محققين از پيچيدگي هاي درام  را مهمترين دليل بروز اختلاف و نارضايتي آن ها دانست و گفت :  در مورد آثاري كه در زمينه تاريخ اسلام نوشته مي شود شرايط دشوارتر است. چون نويسنده با يك سري شخصيت سر و كار دارد كه خصوصيات تثبيت شده اي دارند و اتفاقات هم ثابت و مكتوب است. يعني براي مثال در تاريخ آمده است كه امام رضا (ع) از مدينه به مرو رفته اند و اين مساله به هيچ وجه قابل تغيير نيست يا براي نمونه من به عنوان فيلمساز نمي توانم بگويم كه فضل بن سهل آدم خوبي است يا شخص جاه طلب نبوده است يا امين و مامون انسان هاي وارسته اي هستند چون احوالات و زندگي همه اين افراد در تاريخ ذكر  شده است. همچنين مسايلي مانند جنگ طاهر بن حسين با عيسي بن ماهان مطلبي نيست كه بتوان آن را ناديده گرفت يا نتيجه جنگ را به شكل ديگري روايت كرد.
وي به استنباط غلط تاريخ نويسان نسبت به توليدات سينمايي و تلويزيوني اشاره كرد و گفت:   تاريخ نويسان مرتب راجع به سند تاريخي و استفاده از آن صحبت مي كنند. اما همانطور كه گفتم درباره يك واقعه ثابت تاريخي اتفاق نظر وجود ندارد وهرواقعه به شكل هاي مختلفي از زبان تاريخ نويسان ارايه شده است. براي نمونه برخي از تاريخ نويسان اعتقاد دارند كه امام رضا (ع) ابتدا به مكه رفته اند و بعد راهي مرو شده اند. برخي ديگر هجرت امام را به طور مستقيم به مرو دانسته اند. برخي ذكر كرده اند كه اباسهل در نيشابور با امام همراه شده است و برخي ديگر محل ملاقات ابا سهل با امام را در مرو دانسته اند. همچنين برخي معتقدند عيسي جلودي در تمامي راه امام را همراهي كرده اند و برخي ديگر از همراهي ياسر خادم مطالبي را ارايه كرده اند.
فخيم زاده در مورد دلايل وجود تفاوت ميان اسناد تاريخي و آثار دراماتيك گفت : مساله اينجا است كه تاريخ نويس مي تواند زندگي يك شخصيت را تا مقطع مشخصي بيان كند و بقيه زندگي او را ذكر نكند. اما من به عنوان فيلمساز نمي توانم شخصيت را بدون داشتن پيشينه و سرانجام مشخصي رها كنم. به همين خاطر مجبور به انتخاب اسناد تاريخي يا داستان پردازي مي شوم.

اين كارگردان  در ادامه توضيح داد:  واهمه  دائمي نويسنده و فيلمساز در داستان هاي تاريخ اسلام از ذكر مطلبي است كه شك ايجاد كند. به عبارت ديگر، نويسنده به انگيزه تقويت اعتقادات ديني پا در اين راه مي گذارد اما از اين مساله در هراس است كه جامعه دچار شبهه شود. براي نمونه در برخي از متون تاريخي آمده است كه امام رضا (ع) در صلح نامه اي كه با مامون امضا مي كند، او را امير المومنين مي خواند. اين در حالي است كه شيعيان اين عنوان ( امير المومنين ) را فقط درباره حضرت علي (ع) به كار مي برند و بيان اينكه امام رضا (ع) به ذكر اين عنوان درباره مامون پرداخته است، ذهن اقشار مختلف جامعه را دچار شك و شبهه مي كند. يا در جايي از مجموعه " ولايت عشق " من ابن عقيل و طاهره را در بيابان سرگردان و مضطر آوردم و به همين خاطر صحنه اي را به وجود آوردم  كه در آن اين دو، خرگوشي را شكار مي كنند و مي خورند. در حالي كه خوردن گوشت خرگوش حرام است و من براساس موقعيت اين كار را انجام دادم. اما يكي از مراجع در ملاقات حضوري از اين صحنه ايراد گرفت و من هم توضيح دادم كه اين افراد مضطر بودند وبه همين خاطر خوردن گوشت خرگوش براي آنها حرام نبوده است. وي اظهار داشت كه همه مردم فقيه نيستند كه اين را بدانند و اين تذكر كاملا" بجا بود. به همين دليل تلفيق درام و تاريخ كار بسيار مشكل، پيچيده و ترسناكي است. به اين خاطر كه احتمال نقض غرض و تشكيك در آن وجود دارد و يك نويسنده آثار تاريخي بايد مراقب باشد تا مساله اي كه بيان مي كند اعتقادات جامعه را با مشكل مواجه نسازد.
وي با تاكيد مجدد بر وجود اين واهمه به وجود اسنادي اشاره كرد كه استفاده از آنها جايي در يك اثرتاريخي ندارد ودر توضيح اين موارد گفت : در كتابي از شيخ صدوق آمده است كه پس از انجام دعاي باران و نزول رحمت الهي شخصي به نام مهران كه در دربار مامون فعاليت مي كرد به امام توهين مي كند و مدعي اين مساله مي شود كه باران هر وقت بخواهد مي بارد. او به امام مي گويد اگر صاحب كرامت است به شيرهايي كه روي پشتي مامون نقش شده اند  دستور بدهد كه وي را بخورند. امام هم اين كار را انجام مي دهند ، مامون غش مي كند و شيرها مهران را مي خورند . سپس شير ها از امام سوال مي كنند كه مامون را بخورند يا نه  و امام اجازه نمي دهند ، شيرها نيز سر جاي خود باز مي گردند. اما من هم از جهت اجرايي و هم مفهومي نمي توانستم اين مساله را تصوير كنم. چون از نظر اجرايي بايد اين كار به وسيله انيميشن صورت مي گرفت كه صحنه به جهت كيفي نامطلوبي از آب در مي آمد و حتي امكان داشت مورد استهزا مخاطبين قرار بگيرد و هم اينكه به جهت مفهومي تصوير اين مطلب كه يك امام معصوم به خاطر توهين شخصي را به اين شكل تنبيه كند، نقض غرض به وجود مي آورد.
وي ادامه مي دهد:  در تاريخ شيعه آمده است كه امام رضا (ع) با " ام حبيب "  دختر مامون ازدواج مي كند. اين مساله براي تاريخ نويسان و مراجع شيعه قابل درك و تحليل است اما يك فرد عادي كه نمي تواند به عمق مطلب و مساله پي ببرد، دچار ترديد و مشكل خواهد شد.

فخيم زاده در ادامه سخنان خود درباره توان توليد مجموعه هاي تلويزيوني با استفاده از مضامين تاريخ اسلام اظهار داشت:  ساختار اجرايي و توليد سينما و تلويزيون در كشور ما توان توليد ملودرام را دارد ولي براي توليد آثار تاريخي بويژه تاريخ اسلام امكانات مطلوب وجود ندارد . توليدات  تاريخي ابزار و لوازم خاصي نياز دارد و تشكيلاتي را بايد براي آن در نظر گرفت تا شرايط اجرايي مطلوبي به وجود بيايد. ما در زمينه توليد اين گونه آثار اسب، بدلكار و سياهي لشكر نداريم؛ حتي كسي كه بتواند لباس تن سياهي لشكر كند در ساختار حرفه اي سينما و تلويزيون حضور ندارد. همين تخصص آخر در ظاهر بي اهميت جلوه مي كند ولي در نظر بگيريد براي آماده سازي  مثلا 400 نفر چند نفر و از چه ساعتي بايد به صورت مداوم كار كنند تا افراد براي ساعت 10 صبح آماده فيلمبرداري باشند.  آن هم سياهي لشكرهايي كه غالبا سرباز هستند و تمايلي به فعاليت ندارند.
فخيم زاده همچنين از بودجه  ناكافي براي توليد آثار تاريخ اسلام به عنوان ديگر مشكل اين عرصه ياد كرد و گفت : براي نمونه مرگ امين به اين شكلي كه من تصوير كردم در تاريخ نيامده است. امين پس از اينكه از طرف طاهر بن حسين مورد حمله قرار مي گيرد از كاخ خود فرار مي كند و به يكي از قايق هاي طاهر مي برد. طاهر به قايق حمله  و آن را غرق مي كند. امين نيز در نيزار پنهان مي شود  و دو تن از غلامان طاهر او را دستگير و سرش را از تن جدا مي كنند.
وي افزود:  وقتي از بازسازي اين صحنه  در شوراي فيلمنامه صحبت شد، من گفتم اين سكانس كه حدود 2 يا 3 دقيقه در سريال از آن استفاده خواهد شد، بين 200 تا 300 ميليون تومان خرج بر مي دارد. در حالي كه به من اعلام شده بود وقتي يك قصر بازسازي مي شود  بايد حداقل  10 تا 15 سكانس در آن فيلمبرداري كنم تا در عمل مخارج آن تامين شود. مشكل ديگر در زمينه امور اجرايي پيوسته نبودن آن است. يعني ابزار و ادوات كار تاريخي، آكسسوار ساز، صدابردارها و ساير عوامل فني به طور مرتب مشغول كار نيستند. براي مثال من براي نخستين بار در يك مجموعه تاريخي با موضوع تاريخ اسلام به خودم جرات دادم تا از صدابرداري سر صحنه استفاده كنم كه البته با تلاش صدا بردار و صدا گذاري عالي اين مساله به خوبي سرانجام يافت. اين در حالي است كه صداهاي مزاحم بسياري وجود دارد.  استوديوهاي شهرك سينمايي به هيچ وجه عايق بندي صدا نشده است. بايد در سال 2 تا 3 اثر تاريخي ساخته شود و روند توليد منقطع نگردد تا عوامل توليد را بتوان در كنار هم جمع كرد.
فخيم زاده به بيان بخشي ديگر از اين مشكلات پرداخت و يادآور شد:  من وقتي خاطرات آنتوني كويين درباره ساخت فيلم محمد رسول الله را مي خواندم يا پشت صحنه آن را مي بينيم  و در جريان اينكه چه امكانات وسيعي از يك شهرك با 300اتاق گرفته تا فرودگاه و استخر بسيار بزرگ در اختيار گروه توليد قرار داشته است و از آن طرف ياد زحمات گروه هاي توليد آثار تاريخي در كشور مي افتم كه با چه مشقتي فعاليت مي كنند، بسيار متعجب مي شوم. وقتي صحبت از ساخت سريال تاريخي پيش مي آيد، پشتم مي لرزد و به خاطر مي آورم كه  من در صحنه از بازيگران زن و مرد چه كارهاي دشوار و حتي  خطرناكي را درخواست مي كردم كه جدا از مساله انساني، در عمل ادامه فعاليت پروژه به خطر مي افتاد، مي بينم تا چه اندازه خطا بوده است، اما غير از اين چه كاري از دستم بر مي آمد. با وجود همه اين تلاش ها، فيلمساز همچنان دغدغه اين مطلب را دارد كه تاثير نامناسبي بر اجتماع خود نگذارد.