مناطق حفاظت شده یزد در گمنامی/ جای خالی گردشگری در حیات وحش

به گزارش خبرنگار مهر، مناطق حفاظت شده یزد امروز یکی از امن ترین زیستگاه های گونه های نادر و شاخص جانوری و گیاهی است و هر منطقه ده ها و شاید صدها گونه منحصر به فرد در خود جای داده باشد.

14 منطقه حفاظت شده یزد به طور قطع می تواند منطقه بکر و شگفت انگیزی برای علاقمندان به گردشگری در حیات وحش باشد اما از آنجا که در کشور ما هنوز تدبیری برای ورود تورهای گردشگری و علاقمندان به حیات وحش به مناطق حفاظت شده اندیشیده نشده، این نوع از گردشگری هنوز منحصر به برخی کشورهای آفریقایی است.

گرچه هنوز مقدمات گردشگری در حیات وحش به ویژه در استانی غنی از گونه های نادر فراهم نشده اما تلاش شده تا در این گزارش با معرفی برخی از این مناطق حفاظت و گونه های جانوری و گیاهی موجود در آن، علاقمندان به گردشگری حیات وحش را با وصف این مناطق به نیمی از عیش برسانیم.

یزد همان گونه که اشاره شد هم اکنون 14 منطقه حفاظت شده با دو میلیون و 700 هکتار وسعت دارد که از جمله این مناطق حفاظت شده می توان به منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران، پناهگاه حیات وحش نایبندان، پناهگاه حیات وحش دره انجیر، پارک ملی سیاهکوه، پناهگاه حیات وحش بوروئیه خاتم، منطقه حفاظت شده کوه بافق و ... اشاره کرد.

منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران

منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران در سال 1355 منطقه ای به وسعت 229 هزار هکتار واقع در 40 کیلومتری جنوب شرقی یزد به دلیل برخورداری از شرایط اکولوژیکی مطلوب با عنوان منطقه شکار ممنون کالمند تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد قرار گرفت.

پس از آن با گذشت 15 سال از سوابق حفاظتی مزبور محدوده هایی از منطقه به دلیل جمعیت مناسب گونه های مختلف حیات وحش به ویژه گونه های دشت زی نظیر جبیر و آهو، انتخاب و ارتقا سطح یافت.

به این ترتیب منطقه یاد شده از اول خردادماه سال 1370 و با تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست با عنوان منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران به جرگه مناطق چهارگانه سازمان در آن زمان پیوست.

این منطقه در حوزه استحفاظی شهرستان مهریز است و مرز شمالی منطقه از مجاورت شهر مهریز آغاز شده و مرز جنوبی منطقه تقریبا به مرزهای حوزه استحفاظی کرمان نردیک می شود.

عبور جاده یزد - کرمان در سال 83، منطقه حفاظت شده را به دو بخش کالمند و بهادران تقسیم کرد

جاده یزد - کرمان که در سال 83 وارد فاز عملیات اجرایی دو بانده شدن شد، با عبور از این منطقه حفاظت شده آن را به دو منطقه کالمند و بهادران تفکیک کرد.

این منطقه حفاظت شده در ناحیه رویشی ایران و تورانی و زیر ناحیه استپی قرار دارد و به طور کلی 10 تیپ گیاهی مجزا در منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران تشخیص داده شده است که در اکثر تیپها نام درمنه به عنوان عنصر گیاهی غالب اول یا دوم مشاهده می شود.

وجود 115 گونه گیاهی در کالمند - بهادران

در همین راستا 115 گونه گیاهی متعلق به 35 تیره و 100 جنس در قالب اشکال رویشی مختلف اعم از گیاهان فصلی، یکساله، علفی، چندساله، بوته‌ ها و درختچه ها در منطقه رویش دارند.

بومادران، شورمرغ، جگن، شقایق کوهی، خیارک، آنغوره و ... از مهمترین گونه های علفی و خارشتر، چوبک، کلاه میرحسین، تنگرس، بادام کوهی،‌ گون، کاروانکش، اسکنبیل، افدرا، انجیر کوهی، تاغ، رمس، بنه، پرند، کهورک، گز، قیچ و ... مهمترین گونه های درخختی، درختچه ای و بوته ای منطقه را تشکیل می دهند.

اما در بخش جانوری، عبور جاده های متعدد از زیستگاه های دشتی و رونق مزارع و سکونتگاه های روستایی این عرصه در سالهای اخیر موجب شده تا از مطلوبیت زیستگاهی مناطق دشتی کاسته شود اما پتانسیل رویشی سایر زیستگاه ها به ویژه زیستگاه های کوهستانی منطقه موجب شده تا جمعیت مناسبی از کل و بز و قوچ و میش در ارتفاعات و تپه ماهورها منطقه جای گیرند.

فعالیتهای معدن سرب و روی مهدی آباد امنیت زیستگاه کالمند - بهادران را تهدید می کند

این در حالی است که افزایش فعالیتهای معدنی معدن سرب و روی مهدی آباد واقع در شمال شرق منطقه، تا حدی بر امنیت زیستگاه های یاد شده تاثیرگذار بوده است.

در مجموع با وجود تمام مواردی که به آنها اشاره شد، ارتفاعات بوزش و تپه ماهورهای سرخابی واقع در نیمه جنوبی منطقه از پتانسیل و استعداد بالایی در زمینه حیات وحش برخوردار بوده و توجه بیشتر در بحث مدیریت و حفاظت را می طلبد.

در منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران، 24 گونه پستاندار شناسایی شده است که مهمترین این گونه ها نظیر یوزپلنگ آسیایی، کاراکال، کفتار، گرگ، شاه روباه و .. از ارزش حفاظتی بالاتری نسبت به سایر گونه ها برخوردارند.

اما به جز این گونه های باارزش در این منطقه آهو، جبیر، کل و بز، قوچ و میش، پلنگ، روباه معمولی، روباه شنی، شغال، تشی، خرگوش، گور و ... نیز زیست می کنند.

کالمند - بهادران، سایت تکثیر پرورش گورخر ایرانی شد

این سایت با همه ویژگی های خود یک ویژگی منحصر به فرد دیگری دارد که و آن وجود سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در این منطقه حفاظت شده است.

معاون محیط طبیعی محیط زیست استان یزد در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: حدود نیم قرن پیش دو سوم از وسعت ایران را زیستگاه گورخر ایرانی تشکیل می داد و گله های بزرگ گور در بسیاری از مناطق استپی و بیابانی کشور مشاهده می شد اما شکار بی رویه و تخریب زیستگاه وجود این گونه را منحصر به مناطق حفاظت شده توران، بهرام گور و منطقه مرزی کرد و در استان یزد نیز اغلب مناطق دشتی استان گونه زیستگاه این گونه با ارزش است.

چهار راس گورخر ایرانی در محل تکثیر بهادران پس از 11 سال به 32 راس با ترکیب جنسیتی شش نر و 26 ماده رسید که تعدادی از آنها به کرمان و تعدادی به تنگ حنا مهریز فرستاده شدند

معاون محیط طبیعی محیط زیست استان یزد

حسین اکبری افزود: با چنین سابقه ای، اداره کل محیط زیست استان یزد بر آن شد تا گامی موثر در زمینه احیای جمعیت این گونه و معرفی مجدد آن به زیستگاه های این منطقه کویری بردارد از این رو پیگیری موضوع تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در زیستگاه های سابق گونه در استان یزد در دستور کار قرار گرفت.

وی افزود: به این منظور با در نظر گرفتن پارامترهایی همچون دسترسی آسان، امکان توسعه محدوده و امکان استفاده از تجهیزات حفاظتی تحت مدیریت سازمان، محدوده ای به وسعت 133 هکتار در دامنه های غربی ارتفاعات گردکوه در منطقه حافظت شده کالمند - بهادران با هماهنگی سازمان انتخاب شد و با فنس کشی محدوده یاد شده، احداث یک ساختمان دیده بانی و استخر ذخیره آب، مقدمات زنده گیری، انتقال و رهاسازی گورخر در این مناطق فراهم شد.

اکبری عنوان کرد: این منطقه که با نام رایج گوراب شناخته می شود، پس از انتقال سه راس گورخر ایرانی از منطقه توران با ترکیب جنسیتی دو نر و یک ماده، در ‌آذرماه سال 76 رسمیت یافت و پس از آن در دیماه 77 نیز یک راس گورخر ماده از منطقه توران زنده گیری و به گوراب انتقال یافت.

وی ادامه داد: به این ترتیب در مجموع چهار راس گورخر به این مرکز منتقل شد و دسترسی آسان به آب و غذا در کنار امنیت حاکم، شرایط مساعد زیستی را در مرکز گوراب فراهم کرد تا جمعیت گورها در دوره 11 ساله به 32 راس با ترکیب جنسی 6 راس نر و 26 راس ماده برسد.

اکبری یادآور شد: در سال 87 یک جمعیت شش راسی با ترکیب جنسی یک نر و پنج ماده به استان کرمان و یک جمعیت 12 راسی با ترکیب جنسی شش نر و شش ماده به تنگ حنا واقع در شهرستان مهریز منتقل شد.

منطقه کالمند - بهادران دو سایت تکثیر پرورش گورخر ایرانی دارد

وی افزود: بر اساس این شرایط، در حال حاضر دو سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران وجود دارد.

منطقه کالمند - بهادران از گونه های منحصر به فردی از جرگه پرندگان نیز برخوردار است.

وجود 48 گونه پرنده در کالمند - بهاداران

معاون میحط طبیعی اداره کل محیط زیست استان یزد در این زمینه نیز اظهار داشت: در منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران در مجموع 48 گونه پرنده شناسایی شده که تنوع گونه ای این پرندگان در این ناحیه خشک و بیابانی جالب توجه است.

اکبری افزود: کوکور، سارگپه پا بلند، عقاب دو برادر، عقاب شاهی، دال، بالابان، شاهین بحری و دلیجه از پرندگان ارزشمندی هستند که در این زیستگاه دیه می شوند.

وی ادامه داد: دو گونه کبک و تیهو از خانواده ماکیان نیز دارای جمعیت نسبتا خوبی در این عرصه هستند.

وی عنوان کرد: این گونه ها قابل شکار بوده و به لحاظ تفرجی و اقتصادی حائز اهمیت هستند.

اکبری از دیگر پرندگان حفاظت شده در این منطقه را زاغ بور، چکاوک هدهدی، چکاوک کاکلی، جغد کوچک، گنجشک معمولی، دم جنبانک ابلق، هوبره، کبوتر چاهی، سنگ چشم خاکستری، چک چک، دلیجه، عقاب طلایی، سنقر سفید، قمری معمولی، هدهد، زاغ نوک سرخ، غراب، زنبورخوار، زاغی، سسک جنبان، چلچله، چکاوک بیابانی، کاکایی سرسیاه، چاخ لق، شاهین، اردک سرسبز و باکلان نام برد.

وی در مورد خزندگان و دو زیستان نیز افزود: در مجموع 13 گونه دو زیست و خزنده در منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران شناسایی شده است شامل یک گونه دو زیست، یک گونه لاک پشت و پنج گونه مارمولک و شش گونه مار است.

عدم وجود منابع آبی در منطقه سبب شده دوزیستان از تنوع بسیار کمی در این منطقه برخوردار باشند و تنها قورباغه مردابی در این ناحیه زیست می کند

اکبری

اکبری یادآور شد: به دلیل عدم وجود منابع آبی گسترده در منطقه، دو زیستان از تنوع کمی برخوردار هستند و تنها قورباغه ردابی معمولی در این ناحیه زیست می کند.

وی ادامه داد: لاکپشت مهمیزدار نیز تنها گونه لاک پشت شناسایی شده در این عرصه است که کاملا به زیستگاه های خشکی وابسته بوده به طور عمده مناطق تپه ماهوری استپی را ترجیح می دهد.

آگامای صخره زی فلس درشت، جکوی دم کند، جکوی سنگی تیغه دار، سوسمار مارچشم و بزمجه بیابانی نیز از گونه های شناسایی شده در این عرصه هستند که به راسته مارمولکها و سوسماران تعلق دارند.

کورمار سلیمانی، قمچه مار، مار پلنگی و شترمار شیرازی از جمله مارهای غیرسمی منطقه و افعی و مار جعفری و مار شاخدار در زمره مارهای سمی منطقه یاد شده هستند.

معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان یزد در مورد مسائل و مشکلات این منطقه نیز اظهار داشت: به هر صورت وجود تعارضات و مستثنیات متعدد، جاده های خاکی و آسفالته موجود، معدن سرب و روی مهدی آباد و ... موجب شده تا ضرورت بازنگری در مرز منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران به عنوان یکی از اولویت های کاری حوزه محیط طبیعی استان یزد از سال 86 مطرح و به طور جدی پیگیری شود.

مشکلات موجود در کالمند - بهادران پیگیری شود

حسین اکبری افزود: مشکلات جاری منطقه یکی از پرتعارض ترین مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست استان یزد است که مکررا به سازمان مرکزی محیط زیست منعکس شده و به منظور تطابق فعالیتها و برنامه ها با اهداف حفاظتی سازمان، گزارش توجیهی اولیه به سازمان محیط زیست ارسال شد.

وی ادامه داد: در این راستا تلاش بر آن است تا عوامل تهدید کننده محیط طبیعی منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران و معدن سرب و روی مهدی آباد به طور همزمان و جامع مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد و در نهایت با انتخاب محدوده های مستعد، پرتوان و دارای پتانسیل زیست محیطی، ترتیبی اتخاذ شود تا روابط مردم، طبیعت و توسعه در این منطقه حداقل به یک پایداری و تعادل نسبی دست یابد.

اکبری عنوان کرد: جلوگیری از استهلاک تشکیلاتی و اعتباری سازمان در محدوده پرتعارض تحت حفاظت در منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران با تاکید بر محدوده معدن سرب و روی مهدی آباد، رفع مشکلات ساکنان بومی و بهره برداران منطقه حفاظت شده کالمند - بهادران و برنامه ریزی بلند مدت برای تحقق اهداف سازمانی از طریق هدایت امکانات، تجهیزات و تشکلات محیط زیست برای حفاظت از زیستگاه های بکر، ارزشمند و کم تعارض را از نیازهای این منطقه حفاظت شده برشمرد.

گردشگری طبیعی؛ ظرفیت مغفول مانده مناطق حفاظت شده یزد

صرف نظر از همه این موارد،‌ به نظر می رسد منطقه ای با وجود این همه گونه های منحصر به فرد باید بیش از این به مردم و علاقمندان به محیط زیست و حیوانات معرفی شود و شاید در این بین جای خالی گردشگری محیط طبیعی در قالب تورهای گردشگری به شدت احساس شود.

این نوع از گردشگری که امروز تنها در بخش های از کشورهای آفریقایی رواج دارد، می تواند درآمدزایی بسیار خوب و قابل توجهی نیز برای استان یزد به همراه داشته باشد.

به طور قطع نه تنها در داخل کشور علاقمندانی در این زمینه وجود دارند بلکه در صورت راه اندازی تورهای گردشگری در این مناطق، مشتاقانی از سراسر دنیا به کشور ایران و استان یزد سفر خواهند کرد.

این منطقه تنها نمونه ای از مناطق حفاظت شده محیط زیست استان یزد بود که خود گنجینه ای از گونه های مختلف گیاهی و جانوری است.

خبرگزاری مهر قصد دارد در گزارش های بعدی به معرفی سایر مناطق و پناهگاه های محیط زیست از جمله پناهگاه حیات وحش نایبندان، پناهگاه حیات وحش دره انجیر، پارک ملی سیاهکوه، پناهگاه حیات وحش بوروئیه خاتم، منطقه حفاظت شده کوه بافق و ... بپردازد.

--------------------------

گزارش: نیره شفیعی پور