ابوالفضل آقابابا: اينكه"مخاطب محوري"و "ارزش محوري" با هم جمع نمي شوند، نظرخطرناكي است // درجوامع امروز پارتيشن بندي مخاطب مرسوم نيست

ابوالفضل آقا بابا، استاد دانشگاه و محقق درباره اينكه "مخاطب محوري" و توجه افراطي به ذائقه و سليقه مخاطب، بي آنكه توجه به مسايل ارزشي يا نشر مضامين فرهنگي را در پي داشته باشد ، چه تبعات و خطراتي را مي تواند به دنبال بياورد، به خبرنگار تلويزيوني "مهر" گفت:  توجه به مخاطب به نوبه خود مهم است. چون اصولا" حيات رسانه در گرو توجه به مخاطب قرار دارد. بنابراين دست اندركاران رسانه چه بخواهند و چه نخواهند بايد درتعامل با مخاطب خود باشند. البته اينكه آگاهانه به اين سمت بروند، كاري خوب و پسنديده به شمار مي رود. بنابراين توجه به مخاطب يا به عبارتي "مخاطب محوري" نامناسب نيست. بلكه نوع برخورد با اين مقوله از اهميت برخوردار است.

وي خاطر نشان كرد: نكته مهم در اين است كه هيچ تضادي ميان توجه به مخاطب و پرداختن به مسايل ارزشي وجود ندارد. اما اينكه ما به اين تقسيم بندي برسيم كه مخاطب محوري و ارزش محوري با هم جمع نمي شوند، نظر خطرناكي است. چون مي توان هرمفهومي را در يك داستان تعيين كرد و به مخاطب ارايه داد. اما اگر مفهوم ارزشمند و قابل توجه باشد، بدون ترديد تاثير بسيار بهتري برمخاطب مي گذارد. البته اين را هم بايد درنظر گرفت كه داشتن رويكرد نسبت به يك مضمون خاص باعث از دست رفتن تعدادي از مخاطبين مي شود. ولي بايد توجه كنيم كه در آن واحد، به همه اقشار نمي توان پرداخت. درجامعه امروز پارتيشن بندي مخاطب مرسوم نيست و به جز برخي از گروه هاي سني مانند بزرگسالان، كودك ونوجوان، جوانان و ... بايد عموم مخاطبين را در نظر گرفت، اما هيچ وقت نمي توان در يك لحظه دل همه آنها را به دست آورد.
اين محقق و كارشناس رسانه در ادامه تاكيد كرد:  يكي از مشكلات تلويزيون ما اين است كه برنامه سازان و مديران ما به دنبال اين مطلب هستند كه برنامه هاي تلويزيوني همه مخاطبين را در بر بگيرد. حكايت آنها درست مانند آن شخصي است كه با يك كاسه ماست كنار دريا ايستاده بود و آرزو مي كرد كه بتواند با اين كاسه بتواند كل آب دريا را تبديل به دوغ كند، ولي خودش هم مي دانست كه امكان پذير نيست. براي نمونه زماني كه يك مسابقه حساس ملي پخش مي شود، ناگهان در ميانه بازي اذان پخش مي كنند. حقيقت اين است كه تلويزيون با پخش مستقيم مسابقه فوتبال مي خواهد دل مخاطب جوان خود را به دست بياورد و با پخش اذان مي خواهد بيننده متدين خود را هم داشته باشد. در حالي كه اين دو با هم در تضاد قرار مي گيرد. اصولا" ايجاد تعادل مساله مهمي است كه مديران تلويزيون بايد به آن توجه داشته باشند. اما به قيمت به دست آوردن دل همه مخاطبين، اتفاقا" بيشتر آنها را از دست ندهند.
دكترآقابابا با اشاره به اين مطلب كه تلويزيون بايد بيش از همه در پي ايجاد شرايط مساعدي براي جذب مخاطب انديشه ورز باشد، اعلام نمود:  مخاطب محوري بايد با هويت بخشي همراه باشد. اين دو مساله به هيچ وجه با هم در تضاد نيستند. يعني وقتي برنامه هاي تلويزيوني به سمت هويت بخشي سوق پيدا مي كنند، به اين مفهوم نيست كه مخاطب را بايد از دست بدهند يا در برقراري ارتباط با مخاطب دچارمشكل بشوند. مخاطب محوري افراطي هم معني نمي دهد. چون اين درست مثل آن است كه بگوييم فلان كس معلم است و زياد درس مي دهد. تلاش زياد براي تدريس يك ويژگي مثبت به شمار مي رود. تمايل به جذب مخاطب بيشتر نيز همين خصوصيت را دارد و يك خصوصيت مثبت به شمار مي رود. اما اينكه به دنبال جذب كدام مخاطب باشيم، مطلب قابل بحثي است.
وي با انتقاد از اينكه برنامه هاي تلويزيوني به سمت تصوير افراد بي هويت و خلافكار تمايل پيدا كرده است، يادآور شد: من به تازگي بيشتر مجموعه هاي تلويزيوني را كه ديده ايم به لايه هاي پايين جامعه توجه نشان داده اند. يعني زنداني، دزد و خلافكارهاي مختلف محور اصلي بيشتر داستان هاي تلويزيوني شده اند. بدتر اينكه اين افراد مورد نكوهش قرار نمي گيرند. بلكه برعكس، همه دزدها و خلافكارها با معرفت هستند و عاقبت به خير هم مي شوند. براي نمونه به تازگي  مجموعه تلويزيوني "سايه آفتاب" از تلويزيون پخش مي شود. اين مجموعه تعدادي از جوانان خلافكار را نشان مي دهد كه با يكديگر درتضاد هستند. اما عمل وفكرهيچ كدام ازاين افراد كه بزه هاي مختلف اجتماعي را هم انجام مي دهند، درداستان رد نمي شود. همچنين به تازگي بيشتر آثار تلويزيون تمايل زيادي به نشان دادن غرايز جنسي پيدا كرده اند. افرادي كه به خاطر اين نوع غرايز با هم ارتباط برقرار مي كنند و اين نوع مسايل محور اصلي روابط آنها را تعيين مي كند.

دكتر آقا بابا درباره اينكه براي رسيدن به شرايط مطلوب و متعادل چه بايد كرد، گفت:  براي بهبود شرايط كنوني بايد ارتباط تلويزيون با مخاطبش به طور مستقيم برقرار شود و به عبارتي عرضه براساس تقاضا صورت بگيرد. توسعه ارتباط واقعي ميان خواست عموم مخاطبين و برنامه ريزي براي توليد برنامه هاي تلويزيوني كليد اصلي ايجاد تعادل و دستيابي به آثاري مطلوب و قابل توجه است. البته گاهي صحبت از آمار ميزان مخاطبين مي شود كه اگر فرض را بر اين بگذاريم كه اين آمارها به طور كامل صحت دارد، بايد به اين نكته هم توجه داشته باشيم كه در شرايط كنوني كه سينماي ما رنجور است، تئاتر جذابيت چنداني ندارد، عرصه موسيقي از مخاطبين اندك و بسيار محدودي برخوردار است و هيچ تفريح ديگري هم در كشور وجود ندارد تا جوانان و خانواده ها از آن استفاده كنند، بدون ترديد تنها جايي كه بيننده در آن سرگرم مي شود، تلويزيون خواهد بود. اين درست مانند آن است كه ما براي اينكه كودك نحيف خود را در مدرسه برنده كنيم، پاي تمامي بچه ها را بشكنيم! درآلمان يك برنامه بسيار پربيننده فقط 25 درصد  مخاطب داشته است كه در كشوري مانند آلمان كه انواع تفريحات وجود دارد، آمار بسيار بالايي به نظر مي رسد.