سيد مهدي طباطبايي نژاد، مديرگروه فرهنگ، تاريخ وهنرشبكه اول سيما، درباره اينكه توجه افراطي به مخاطب و "مخاطب محوري" چه تاثيراتي بركيفيت برنامه هاي تلويزيوني مي تواند داشته باشد و چه تبعاتي را با خود همراه مي آورد، به خبرنگار تلويزيوني "مهر" گفت: مخاطب درحوزه رسانه از جايگاه ويژه اي برخورداراست و نقش محوري دراين زمينه دارد. اما به طوركلي مساله بررسي محتواي برنامه سازي براي مخاطب به دو بخش كلي سليقه مخاطب و نيازمخاطب تقسيم بندي مي شود. اينكه همه برنامه هايي كه درتلويزيون توليد و پخش مي شود مطابق با سليقه و خواست مخاطب باشد، چندان درست و منطقي نيست. چون گاهي نيازمخاطب با سليقه او درتضاد قرار مي گيرد و دراين ميان نيازمخاطب ارجحيت دارد. اما بهترين شكل يك برنامه تلويزيوني اين است كه برنامه نياز و سليقه مخاطب عام را بتواند تامين كند و با شناخت سليقه مخاطب حرفه اي در جهت رشد خواست بيننده گام بردارد.
اين كارشناس رسانه و محقق خاطر نشان ساخت: من خيلي اين مساله را قبول ندارم كه تلويزيون در بحث توجه به مخاطب راه افراط را پيش گرفته است. به عقيده من اصولا" اينكه نياز مخاطب چيست و در عين حال تلويزيون براي تامين پسند و سليقه مخاطب چه فعاليتي انجام مي دهد، جاي بحث و بررسي دارد. نياز و خواست مخاطب همانند دو بال يك پرنده هستند كه يكي مكمل ديگري است. اما مطلب مهمي كه در اين ميان بايد در نظر گرفت، اينكه يك برنامه هر اندازه كه از مضموني عميق و ارزشمند برخوردار باشد، باز هم بايد مخاطبي داشته باشد تا حرف خود را با او در ميان بگذارد. حرف پسنديده را بايد با مخاطبي در ميان گذاشت كه وجود دارد. در اين زمينه تامين سليقه بيننده مي تواند كمك شايان توجهي به مساله كند. از طرف ديگر، اين نگاه توجه به سليقه بايد شكل كمال جويانه داشته باشد تا بتواند به انديشه و سطح آگاهي مخاطب حرفه اي و پيگير تلويزيون در سطح عام كمك كند.
وي درباره اينكه برنامه هاي تلويزيون براي كدام دسته از مخاطبين ساخته مي شود و مخاطب عام به كدام گروه از بينندگان اطلاق مي شود، توضيح داد: بايد به اين مساله توجه كرد كه تلويزيون رسانه اي است كه براي مخاطب عام برنامه تهيه مي كند. اينكه آثاري توليد شوند كه نظر مخاطب خاص را به خود جلب كنند يا براي اين دسته از بينندگان به صورت اختصاصي توليد شود، هيچ مساله اي نيست. اما نبايد از ياد برد كه سليقه خواص تنها منوط به بخش و قشر مشخصي از جامعه مي شود. در حالي كه تلويزيون بايد به سراغ سليقه خواص از عوام برود. يعني آن تعداد از مخاطبين عوامي كه برنامه هاي تلويزيون را به صورت حرفه اي دنبال مي كنند. نه اينكه بينندگان هر از گاهي تلويزيون هستند. براي نمون ما اگر قرار باشد شعري را بررسي كنيم ملاك خوب يا بد بودن آن را از دو جنبه مي توانيم در نظر بگيريم. در اين زمينه مي توان از شاعران نظر خواهي كرد كه در اين صورت حاصل نگاه بسيار تكنيكي و خاص مي شود و مي تواند به سراغ مردم رفت. اما اين اهميت دارد كه منظور كدام مردم است. چون اگر در اين زمينه نظر هر كسي كه شعر مي خواند را ملاك قرار بدهيم اين امكان وجود دارد كه به سطح سخيفي از قضاوت و نظر دست پيدا كنيم. در حالي كه اگر نظر مردمي را جويا شويم كه به طور مداوم شعر مي خوانند و به ظرايف شعر تا حدودي آگاهي دارند، نظر عام در مورد يك اثر را به دست آورديم. همين مساله در مورد برنامه هاي تلويزيوني هم صدق مي كند.
طباطبايي نژاد در اين باره تاكيد كرد: اگر در برنامه سازي تلويزيوني سليقه و ذوق جمعي و سليم مخاطب عام بر اساس تعريفي كه ارايه شد، به دقت در نظر گرفته شود و ملاك قرار بگيرد و با استفاده از تمهيدات مختلف زيبايي شناسي و ايجاد مناسب جذابيت ارتقا سليقه هم لحاظ شود، يك برنامه به سطح مطلوبي دست مي يابد. در ديداري هم كه مديران صدا و سيما با مقام معظم رهبري داشتند، ايشان بر اين مسايل اهتمام و تاكيد خاصي نمودند؛ يك برنامه تلويزيوني خنثي يا منفي نبايد باشد. براي نياز مخاطب بايد برنامه شود. اما پاشنه آشيل فعاليت برنامه سازان تلويزيوني هم در اين است كه گاهي همكاران در توجه به سليقه آنقدر جلو مي روند كه نياز مخاطب فراموش مي شود. البته اين مساله به صورت عمومي اعمال نمي شود. بلكه در ميان انبوه برنامه هايي كه از شبكه هاي مختلف تلويزيون پخش مي شود، آثاري كه با توجه افراطي به سليقه مخاطب، نياز او را فراموش مي كنند و از كيفيت خوبي برخوردار نيستند هم وجود دارد.
مدير گروه فرهنگ، تاريخ و هنر شبكه يك سيما با اشاره به اينكه اهميت يك برنامه فقط در پيام مورد نظر برنامه خلاصه نمي شود، اظهار داشت: يك نكته مهم كه گاهي احتمال سوء تفاهم را به وجود مي آورد، اين است كه آيا خنداندن و آوردن لبخند بر لب مخاطب در صورتي كه اثر نتيجه غير فرهنگي و نامطلوب نداشته باشد، مي تواند به عنوان هدف و انگيزه از توليد يك برنامه محسوب شود يا خير. حقيقت اين است كه برنامه هاي تلويزيوني نبايد به طور مشخص حكمي را به بيننده منتقل كند، بلكه وقتي يك ساعت شاد براي بيننده فراهم مي كند و باعث خنداندن مخاطب مي شود، يك اتفاق به وجود آمده است و مي تواند به عنوان يك هدف مطرح شود. وقتي بحث از خنداندن مخاطب مطرح مي شود، شايد هدف و نتيجه كار را نتوان بر روي كاغذ آورد و به صورت ملموس و منطقي آن را مطرح كرد، اما ايجاد زماني طنز آميز و مفرح به بيننده كمك مي كند تا پس از چندين ساعت كار سخت در طول روز، زماني را براي استراحت به دست بياورد و فردا فعاليت بهتري را در پيش بگيرد.
طباطبايي نژاد درباره اينكه وجود چه عواملي باعث خواهد شد تا برنامه هاي تلويزيوني ما به نقطه تعادل دست پيدا كنند و ميان توجه به نياز مخاطب و سليقه سطحي و زود گذر بيننده، نياز او بيشتر مد نظر قرار بگيرد، گفت: ما در حوزه كارهاي دانشگاهي پيش از انجام هر تصميمي بر ضرورت تحقيق تاكيد مي شود. اين مساله هم درباره برنامه هايي كه در رسانه توليد مي شود، يك امر مهم و قابل توجه به شمار مي رود. اينكه توليد يك برنامه چه ضرورتي دارد و بر اساس چه اهدافي تعريف شده است. بسياري از برنامه هاي تلويزيوني ما براي پر كردن آنتن توليد شده اند و فاز نظري برنامه به طور كامل و دقيق انجام نمي شود. يعني گاهي يك برنامه يا سريال بر اساس طرحي ساخته مي شود كه از قبل به شبكه ارايه شده است. در حالي كه اين متن در مراحل نگارش و بازنويسي امكان دارد با مشكلاتي مواجه باشد. اما به دليل زمان كوتاهي كه براي رسيدن يك برنامه به پخش وجود دارد، اين احتمال وجود دارد كه ايرادها ديده نشوند و در زمان توليد هم به دليل سختي و فشردگي كار امكان تصحيح به هيچ شكل وجود ندارد.
وي ادامه داد: اگر فاز نظري برنامه سازي در تلويزيون طولاني شود و در عوض آثاري به تصويب نهايي برسند كه با اهداف و دستورالعمل هاي صدا و سيما هماهنگي دارند، محصول نهايي هم اثري با كيفيت و قابل توجه از آب در مي آيد. البته از سوي برنامه سازان اين مساله مطرح مي شود كه فاز بررسي و تصويب آثار تلويزيوني طولاني است. اما اين فاز نظري نيست كه طولاني به نظر مي رسد، بلكه فاز ديوان سالاري ( بروكراتيك ) برنامه ها است كه زمان زيادي را به خود اختصاص مي دهد. البته من بايد بر اين مساله هم تاكيد كنيم كه روند توجه به تحقيق و افزايش كيفي آثار تلويزيوني رو به كمال است و در اين زمينه فعاليت هاي جدي و قابل توجهي در دست انجام است.
نظر شما