تخریب لایه ازون و گرمایش جهانی نتیجه بی مهری انسان ها

به گزارش خبرنگار مهر، مناسبت 26 شهریور تحت عنوان روز جهانی حفاظت از لایه ازون سبب شد تا این پدیده بسیار مهم زیست محیطی و همچنین گرمایش جهانی و تاثیر منفی آن بر جهان هستی و ذوب شدن یخ های قطبی را در قالب گزارشی در این خصوص ارایه دهیم.

هر روز جهان هستی در حال گرم تر شدن است، معضلی که اکثر شهروندان ایرانی به آن توجهی نداشته اند و برخی از افراد نیز می گویند گرمایش جهانی به ما ربطی ندارد.

گرمایش جهانی سبب ذوب یخ های قطبی و بالا آمدن سطح دریاها و به زیر آب رفتن برخی از مناطق کره زمین می شود و ذوب یخ قطبی و تیره شدن سطح زمین به گرم تر شدن کره زمین منجر می شود؛ زیرا گرما در سطح صاف و شفاف یخ قطبی کمتر جذب می شود.

تخریب ازون در قطب بسیار شدیدتر از دیگر نقاط کره زمین است، چرا که گازهای هالوژن به راحتی تا تابستان سال آینده حرکات صعودی خود را در استراتوسفر ادامه می دهند و به ارتفاعات بالای ازون دست پیدا می کنند، در زمستان میزان کلرید مونوکسید به بیشترین مقدار خود در قطب جنوب می رسد و این مقدار بسیار بیشتر از مقادیر مشاهده شده در هر جای دیگر است.

تخریب لایه ازون در قطب جنوب اولین بار در سال 1980 مشاهده شد، تخریب در این ناحیه فصلی است از اوایل زمستان شروع شده و تا اوایل بهار ادامه می یابد در واقع در اکثر سال ها در ماه اکتبر تقریباً 67 درصد ازون تخریب می شود.

این حالت سبب به وجود آمدن حفره ازون شده که به راحتی از فضا قابل رویت است در اکثر سال ها مساحت این بخش از مساحت قطب جنوب نیز بیشتر می شود.   

اما چرا حفره ازون در بالای قطب جنوب ظاهر شده درحالی که گازهای مخرب ازون در سرتاسر استراتوسفر وجود دارند؟ این امر به  دلیل شرایط ویژه آب و هوایی قطب بوده که در هیچ جای دیگر جهان وجود ندارد، به این دلیل پدیده تخریب ازون به شدت در آن نواحی صورت گرفته و حفره ازون به وجود آمده است.

دمای بسیار پایین استراتوسفر در قطب جنوب، ابرهای یخی را تولید می کند که ابرهای استراتوسفری قطبی نامیده می شوند فعالیت های خاص درون این ابرها سبب ایجاد حفره ازون شده است.

تخریب لایه ازون در قطب بسیار شدیدتر از دیگر نقاط کره زمین است

رئیس مرکز هواشناسی کشاورزی استان البرز در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: تخریب لایه ازون در قطب بسیار شدیدتر از دیگر نقاط کره زمین است.

غلامرضا صفائی با بیان اینکه قرن هاست که طبیعت هنگام صاعقه یا به وسیله پرتو فرابنفش خورشید، ازون را به وجود می آورد، اضافه کرد: ازون گازی است تقریبا بی رنگ با بویی خاص، شبیه بوی هوای تازه که پس از رعد و برق استشمام می شود، در دمای معمولی به صورت گاز بوده و در شرایط استاندارد چگالی آن یک و نیم برابر اکسیژن است.

وی ادامه داد: این گاز قسمت بسیار کوچکی از اتمسفر ماست ولی با این حال برای زندگی تمام موجودات حیاتی و اساسی است.

وی گفت: حدود 10 درصد ازون در تروپوسفر قرار دارد یعنی از سطح زمین تا جایی در حدود 10 تا 16 کیلومتری اما 90 درصد باقیمانده ازون در استراتوسفر قرار گرفته است.

رئیس مرکز هواشناسی کشاورزی استان البرز با اشاره به اینکه این مقدار بالای ازون در این ناحیه به اصطلاح لایه ازون نامیده می شود، افزود: به گاز ازون موجود در تروپوسفر (لایه نزدیک به سطح زمین) لقب ازون بد و مضر داده شده است چرا که ازون موجود در سطح زمین بسیار خطرناک و سمی است و در ردیف گازهای آلاینده جوی قرار دارد.

وی اظهار داشت: شاخص UV در هرروز، مقدار تابش فرابنفش مورد انتظاری است که پیش بینی می شود در زمان حداکثر تابش خورشید به سطح زمین برسد و این مقدار پیش بینی شده می تواند بر روی فعالیت های حیاتی موجودات زنده تاثیرگذار باشد.

صفائی تصریح کرد: میزان اشعه ماورابنفش رسیده به سطح زمین به عوامل متعددی مانند میزان ابرناکی، ضخامت لایه ازن و ارتفاع استراتوسفر بستگی دارد.

وی افزود: مقادیر بالای شاخص UV در مدت زمان بسیار کمی به پوست و چشم آسیب های جبران ناپذیری وارد می کند و سرطان پوست، آب مروارید و بسیاری دیگر از بیماری ها از عوارض قرارگیری طولانی مدت در مقابل اشعه ماورابنفش است.

وی اظهار داشت: ازون موجود در استراتوسفر (لایه ازون) که به آن ازون خوب و مفید نیز گفته می شود، نقش به سزایی در فیلتر کردن تابش های خورشیدی دارد، چرا که در حدود 95 درصد تابش های خورشید در محدوده طول موج های کوتاه واقع شده که باندهایی از آن، فوق العاده خطرناک و مضر هستند.

رئیس مرکز هواشناسی کشاورزی استان البرز گفت: ازون موجود در استراتوسفر با جذب تابش های طول موج 100 تا 400 نانومتری خورشید، از رسیدن این تابش های مضر به سطح کره زمین جلوگیری می کند.

وی ادامه داد: ازون در کره زمین به صورت یکنواخت پخش نشده و میزان ازون کلی بالای سطح زمین، با تغییر مکان، فصل و حتی فواصل زمانی بزرگتر تغییر می کند مقدار کلی ازون در اطراف خط استوا کمترین و در نزدیک قطب بیشتر خواهد بود.

وی افزود: همانطور که می دانیم، استراتوسفر در ارتفاع 10 تا 50 کیلومتری بالای سطح زمین قرار دارد و مشاهدات طولانی ازون به وسیله بالن ها، امکان مقایسه ازون در دو قطب را فراهم کرد.

این کارشناس گفت: در قطب جنوب تخریب این لایه به وسیله گازهای هالوژنی از سال 1980 آغاز شد و بعد از آن این لایه به شدت نازک شده تا جایی که در 2 OCT 2002 در حدود 14 تا 20 کیلومتر از ضخامت این لایه برفراز قطب جنوب تخریب شده بود به عبارت دیگر مقدار متوسط ازون در ماه اکتبر به میزان 90 درصد نسبت به سال های قبل از 1980 کاهش یافته بود.

صفائی انتقاد کرد: اولین گام انسان در از بین بردن ازون استراتوسفری، رهاکردن گازهای مخرب ازون شامل کلرین و برومین ها در فضا است.

وی افزود: فعالیت های صنعتی و مصرف فرآورده های محتوی گاز هالوژن موجب تخریب این لایه می شود برای مثال گازهای کلرین دار موجود در خنک کننده ها ویا برومین موجود در خاموش کننده های آتش، زمانی که به لایه های بالای استراتوسفر می رسند، فعال شده و موجب خوردگی در ازون می شوند.

حلال ها و اسپری مخرب لایه ازون است

کارشناس هواشناسی کشاورزی استان البرز در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: حلال ها و اسپری برای لایه ازون مضر است.

الهام داوری افزود: CFC ها که در صنایع سرمازا، یخچال ها، فریزرهای خانگی و صنعتی، آب سردکن ها و کولرهای گازی و در صنایع اسفنج سازی و اسپری ها استفاده می شود، هالون ها که در موارد اطفای حریق در کپسول های آتش نشانی استفاده می شود از جمله مهمترین دلایل تخریب ازون است.

وی تصریح کرد: حلال ها که عمدتاً تحت عنوان پاککننده ها و چربی زدا در صنایع مختلف فلزی - الکتریکی برای پاک کردن بردهای الکترونیکی و صنایع خشکشویی کاربرد دارند، مثل کلروفرم و یا در بخش های کشاورزی به عنوان ماده آفت کش و ضدعفونی مثل کربن تتراکلراید و متیل بروماید استفاده می شود نیز در تخریب ازون موثر است.

وی افزود: در فصل زمستان دمای استراتوسفر در هر دو قطب به پایین ترین مقدار خود می رسد و میانگین کمترین دمای قطب جنوب در جولای و آگوست در حدود منفی 90 درجه سانتیگراد است و در قطب شمال کمترین دما طی ماه های ژانویه و فوریه حدود منفی 80 درجه سانتی گراد رخ می دهد.

کارشناس هواشناسی کشاورزی استان البرز گفت: ابرهای استراتوسفری قطبی زمانی شکل می گیرند که دما به زیر منفی 78 درجه سانتیگراد برسد، این دما درحدود 1 تا 2 ماه در قطب شمال و 5 تا 6 ماه در قطب جنوب برقرار خواهد بود.
 
وی ادامه داد: ‌از آنجا که در بیشتر سال ها، حداقل دمای مشاهده شده در قطب شمال بیشتر از قطب جنوب بوده و شرایط شکل گیری ابرهای استراتوسفری قطبی وجود نخواهد داشت بنابراین تخریب ازون در این ناحیه بسیار کمتر از قطب جنوب است. ابرهای قطبی ماه ها بر فراز قطب جنوب وجود داشته و امروزه تخریب ازون در تمام زمستان ها صورت می پذیرد.

کارشناس هواشناسی کشاورزی استان البرز گفت: تولید گازهای مخرب ازون بعد از سال 1987 قانون مند شد، در سال 1987 توافق نامه بین المللی در مونترال به منظور استحکام لایه ازون و  ترمیم و سازگاری با آن به تصویب کشورهای جهان رسید و این پروتکل ابتدا مورد موافقت 190 کشور جهان قرار گرفت و این 190 کشور، قانونی را برای کنترل تولید و مصرف مواد مخرب ازون تصویب کردند.

داوری اظهار داشت: هدف پروتکل مونترال کاهش میزان کلرین و برومین در جهان است. بدون این پروتکل میزان کلرین و برومین های استراتوسفر تا اواسط قرن 21 به مقدار بسیار زیادی افزایش پیدا می کرد.

وی افزود: از زمانی که پیمان مونترال امضاء شد، روز بین المللی حفاظت ازون، 16سپتامبر برابر با 26 شهریور در کشورهای جهان جشن گرفته می شود.

کارشناس هواشناسی کشاورزی استان البرز تصریح کرد: افزایش مقدار کلرین، معیاری برای تخمین میزان تخریب ازون است این مقادیر برای سال های 1980 تا 2050 نشان می دهد که وضعیت در سال های 1980 در قطب ممکن است در سال 2065 دوباره تکرار شود و ازون دوباره ترمیم شود.

داوری گفت: در واقع اگر گازهایی مانند CH3CL و CH3Br هم به پروتکل مونترال اضافه شوند، این وضعیت دور از ذهن نخواهد بود.

گزارش: مهدی دهقان