گشت و گذار در بازارهاي مشهد/ از راسته فرش فروشها تا بازار رضا (ع)

به گزارش خبرنگار مهر، وجود بازارهای سنتی متعدد یکی از جذابیت های این شهر است و بسیاری از زائران پس از زیارت و در آخرین روزهای ماندن در پایتخت معنوی از بازارهای سنتی حالی می پرسند و برای اقوام خود به نشانه تبرک سوغاتی و هدیه ای می خرند و آن را به نزد آشنایاشان در دیار دور و نزدیک می برند.

سابقه و قدمت بازار در مشهد و اطراف حرم بسیار طولانی است و از دوره تیموریان، راسته بازاری در اطراف حرم مطهر وجود داشت که یک سر آن به حرم رضوی ختم می شد‏ و به آن بازار بزرگ می گفتند.

رونق این بازار در دوره صفویه بیشتر شد و تا چند سال گذشته این بازار با مجموعه ای از دکانها و غرفه های کوچک بانمای آجری و سنتی و مسافرخانه ها و مهمانپذیر متعدد فعال بود‏.‏

در این بازار مایحتاج مورد نیاز مسافران و سوغاتی هایی که مسافران می توانستند برای دوست و آشنا و فامیل ببرند، عرضه می شد‏.‏

در جریان تخریب هایی که به منظور احداث زیرگذر اطراف حرم صورت گرفت تقریبا تمامی این بازار از بین رفت.‏

در میان این بازارهای قدیمی و سنتی بازار امام رضا(ع)، راسته فرش فروش ها، عباس قلی خان و سرشور هم جزء قدیمی ترین بازارهای پایتخت معنوی است و هر زائر و مسافری حداقل یک بار از بازارهای مشهد دیدن کرده است.

این بازارها همواره مورد توجه و علاقه خاص زائران بوده و این ادعا بیهوده نیست که بگوییم تمامی زائرانی که به مشهد مسافرت می کنند، حداقل یکبار از این بازارها دیدن کرده و بخش عمده ای از سوغات خود را نیز از این بازارها تهیه کرده است.

سوغات مشهد زعفران، تسبیح و انگشتر

هر کدام از این بازارها به سوغات و کالایی معروفند؛ زرشک و زعفران، تسبیح و انگشتر در بازار امام رضا، قالی های خوش نقش و نگار در راسته فرش فروشها و لوازم صوتی و تصویری در بازارچه عباس قلی خان عرضه می شود.

اما صنایع دستی و حصیر نیز از دیگر چیزهایی است که مسافران به عنوان سوغاتی با خود به شهرها و روستاهایشان می برند‏ که این نوع از سوغات نیز به تازگی از طرقبه و شاندیز خریداری می شود.

نخود و کشمش، نبات و آبنبات، زرشک و زعفران، مهر و تسبیح از سوغاتی های مشهد است که هر مسافری به نشانه تبرک و درحد وسع خود از آن می خرد و به عنوان تحفه به شهر و دیارش می برد.

در این میان صنوفی همچون آجیل و خشکبار، زعفران، طلا و جواهر با حضور خیل عظیم زوار بازارشان داغ داغ است اما در بین تمامی این اصناف صنف طلا و جواهرفروشان بازار داغتری دارند چرا که طلا و جواهر و فیروزه نیشابور از سوغاتی هایی است که بیشتر توجه زائر را جلب می کند و در واقع طرفداران زیادی دارد.

حال آنکه فیروزه خود به تنهایی به عنوان سنگی گرانبها و با تلالویی که دارد همواره مورد توجه خاص مسافران بوده و از پشت ویترین مغازه با رنگ دریایی و چشم نواز خودموجی از زیبایی را ایجاد می کند وهمانند تابلوی عبور موقت، مانع از حرکت مسافران شده و آنان را محو تماشای خود می کند.

هم اکنون به این بازارهای تو در تو قدیمی می رویم و در گشت و گذاری کوتاهی به سوغات معروف مشهد، فرش های دستباف و انگشترهای عقیق و فیروزه نگاهی می اندازیم.

بازار فرش فروش ها

بازار فرش فروش ها یکی از بازارهای قدیمی است که در میدان بیت المقدس مشهد خودنمایی می کند و در گوشه و کنار این مکان حجره های فرش فروشی و گاری های حمل فرش یادآور دستهای هنرمند قالی بافان خراسانی و اندیشه و هنر ایرانی است.

این بازار در قدیم جزئی از بازار بزرگ مشهد به شمار می‌آمد این بازار که بنای آن سنتی و گنبدی شکل باخشت ساخته شده بود بعد از آتش سوزی وسیعی که دردهه ‏40 ‏در آن روی داد دوباره با هزینه فرش فروش ها اما با پوششی شیروانی ساخته شده و همچنان از بازارهای سنتی مشهد است که خاص فرش و قالی های دستی و ماشینی است.

در گذشته در این بازار انواع و اقسام مایحتاج زائرین عرضه می‌‌‌شد اما به تدریج فروشندگان قالی و قالی‌باف‌ها در این راسته بازار مستقر شده و امروزه بیشتر حجره‌های این مکان به فروشنگان و پرداخت‌کنندگان انواع قالی اختصاص یافته است.

امروز در هر گوشه از این بازار که نگاه کنی فروشندگان و خریدارانی را می بینی که با صدای بلند بر سر قیمت فرش باهم چانه می زنند و در اندر خم بازار هم می توانی گاری های حمل فرش را بنگری که تخته های فرش را حمل می کنند و از این سو به آن سوی بازار سرک می کشند.

این صنعت بومی و کهن در راسته بازار فرش فروشان قدر و قیمتی دگر دارد و در این حوالی صاحبان حجره می گویند، قالی هر چه از عمرش بگذرد و هر چه پا بخورد کیفیتش بیشتر می شود.

در روزهایی که بوی بهار در بازار فرش فروش ها هم پیچیده هر کدام از صاحب حجره ها سرگرم نمایش قالی ها به مشتریان و خریداران هستند و به آب و آتش می زنند تا این صنعت همواره پر رونق تر از همیشه در خطه خراسان به حیات خود ادامه دهد.

بازارچه عباس قلی خان

با عبور از بازار فرش گذری به بازار عباس قلی خان می زنیم و پارچه هایی را که در دل این بازار فروخته می شود نگاهی می اندازیم.

عباس قلی خان که از بازارهای قدیمی و روباز در اطراف حرم مطهر است در کنار مدرسه علمیه عباس قلی خان در ابتدای پایین خیابان به فروش  پارچه، لوازم برقی، وسايل صوتي و تصويري، البسه هاي جديد خارجي و ديگر وسايل لوكس خارجي مانند بلورجات، چيني، كريستال و اسباب بازي معروف است.

بسياري از مردم و مسافران به خاطر شهرت و اعتقاد به پايين بودن قيمت ها در اين بازار مايحتاج خود را از اين مكان تهيه مي‌كنند.

بازار رضا با تاریخچه ای کهن

کمی دورتر از گنبد طلایی امام ‌رضا (ع) هم بازار سنتی امام رضا با تاریخچه کهنی برپاست و روزانه هزاران نفر از آن خرید می‌کنند.

یکی از قدیمی ترین بازارهای مشهد بازار امام رضا(ع ) است و در روزگاری که اقدامات بازسازی و تخریب در سالهای ‏1354 ‏در اطراف حرم رضوی صورت گرفت این بازار ساخته شد و در آن زمان تعدادی از حجره‌های بازار رضا به مغازه ‌دارهایی که در طرح توسعه قرار گرفته بودند واگذار شد.

بازار امام رضا(ع ) با معماری سنتی و اسلامی در جنوب شرقی اماکن متبرکه قرار دارد و یک سر آن به میدان بیت المقدس و سر دیگر آن به فلکه ‏17 ‏شهریور می رسد و طول آن در دو دالان و دو طبقه جمعاً حدود ۳ کیلومتر و درازای هر بازار ۷۵۰ متر است.

اين بازار در ضلع شرقي خيابان امام رضا (ع) در دو طبقه احداث شده و در طبقه دوم آن كارگاههاي كوچك صنايع دستي، طلاكاري، فيروزه تراشي و گلدوزي ايجاد شده است.

این بازار سنتی مشهد دارای دو رشته ساختمان دو طبقه با دو دالان موازی مسقف و ۱۷ چهارسوق و ۱۱ سراست که حد فاصل دو خیابان به عرض ۳۰ متر و طول ۸۰۰ متر احداث شده و دارای حدود ۷۲ هزار متر زیربناست.

 43 هزار متر از این زیر بنا در بازار رضا و ۲۹ هزار متر آن در سراهای جنبی واقع شده و جمعاً دارای  دو هزار و96 باب مغازه و حجره درمساحت های مختلف است.

این بازار در دو راسته به هم چسبیده با گنبدهایی به اشکال مختلف ساخته شده است و در آن انواع اجناس به ویژه سوغات مشهد چون زرشک، زعفران، سجاده و جانماز، نبات و آبنات، اسباب بازی نخود و کشمش، تسبیح و انگشتر های عقیق و فیروزه و عطر عرضه می شود‏.‏

بازار رضا به دلیل نزدیکی به حرم رضوی از مراکز دیدنی مشهد به شمار می‌آید و مورد توجه و بازدید اهالی مشهد و زائران و مسافران قراردارد.

بازار سرشور

بازار سرشورها هم یکی دیگر از بازارهای قدیمی پایتخت معنوی است که در سمت چپ خیابان خسروی نو قرار دارد و درواقع سرشور به معني شروع بازار و شلوغی آن است.

این بازار روباز است و در آن همه چیز از کیف و کفش و پوشاک، پارچه، موادغذایی، لیف و حوله و لنگ و مانند آن عرضه می شود‏.‏

بوی عید و قدمت بر در و دیوارهای این بازار هر زائری را به سمت و سوی خرید می کشاند و بازهم بازار سرشورها در ازدحام و شلوغی جمعیت قفل شده است.

تهیه سوغات و گشت و گذار در بازارهای قدیمی و تو در توی پایتخت معنوی بهانه ای برای ابراز محبت و نشانه اهدای تبرک برای کسانی است که نتوانسته اند به این سرزمین مقدس بیایند.

گزارش: مرضیه صاحبی