نقوش دیوارنگارهای شهری نباید مرده باشد/ فضای شهری اصفهان صرفا سنتی نیست

به گزارش خبرنگار مهر، به خانه که می رسی، حس می کنی شهر امروز از روزهای پیشینش زشت تر شده و تحمل در و دیوار و تابلوهایش سخت تر. منظر شهری موضوعی است که معمارها، گرافیست ها، مجسمه سازها، مهندس های شهری، دیوارنگارها و متخصصان عرصه های دیگر درگیر آن هستند. برای بررسی این موضوع به سراغ مرتضی بصراوی، استاد مجسمه سازی و محسن علوی نژاد، استاد دیوارنگاری رفته ایم.

در گذشته در اصفهان هنر دیوارنگاری داشته ایم

یک استاد هنر دیوارنگاری گفت: بخشی از نمونه های بارز ماندگار هنر دیوارنگاری در گذشته در تخت جمشید به شکل نقش برجسته بر روی سنگ موجود است.

محسن علوی نژاد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: انواع کاشی کاری های مساجد و حسینیه ها از جمله گنبد مسجد شیخ لطف الله، جامع عباسی و گچ بری محراب الجایتو مسجد جامع در دوران صفویه و آثار آجرکاری دوران سلجوقی آثار دیگری هستند که در گذشته در زمینه هنر دیوارنگاری خلق شده اند.

وی افزود: هنر دیوارنگاری، نمونه های نوگرا هم دارد. در واقع این هنر به فعال کردن سطوح اعم از کف، بدنه و وجوه در فضا می پردازد و این سطوح را با پوشش های گیاهی یا انواع اکواریوم با کاربری های مختلف می پوشاند.

علوی نژاد که تز دکترای او درباره مبانی دیوارنگاری شهری بوده، بیان داشت: در این هنر به کمک نور یا گازهای رنگی هم به ایجاد نقوش در فضاهای بسته و فعال کردن سطوح فضا می پردازند. با مواد مایع چون آب و روغن هم می توانیم به ایجاد نقش یا مفهوم بپردازیم.

دیوارنگاری یک هنر مستقل است

وی ادامه داد: دیوارنگاری تمام وجوه فضا را دربرمی گیرد و به دیوار محدود نمی شود، به شرطی که آن وجه قابلیت فعال شدن داشته باشد. برای مثال در این هنر به جای درست کردن دیوار با آجر و سیمان، با نور یا آب دیواری به وجود می آورند و یا به ویژه در فضاهای شهری به ترکیب نور با صدا می پردازند.

استاد موسسه آموزش عالی سپهر اصفهان عنوان داشت: دیوارنگاری یک هنر مستقل است، ولی در اجرا باید با رشته های دیگر تعامل کند تا هماهنگی به وجود بیاید و محصولی که تولید می شود، ترکیبی باشد و دیوارنگاری صرف نباشد تا موجب جذاب شدن فضای شهری شود.

وی اذعان داشت: هر ماده جامد که بتواند به ایجاد نقش یا مفهوم بر روی دیوارها کمک کند، می تواند در این هنر استفاده شود. در دیوارنگاری باید ایده کار از محیط شکل بگیرد، سپس روی کاغذ طراحی شود و بعد دوباره به محیط برگردد.

استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: در معماری گذشته ایران انواع نمونه های دیوارنگاری به شکل جامد و متحرک را داشته ایم، ولی در دوران معاصر این رشته از شکل تخصصی خود دور شده، سفارش دهنده و سفارش گیرنده سلیقه ای کار می کنند و به کپی کاری، تکرار و فعالیت براساس پیش فرض ها می پردازند، در حالی که باید متناسب با فضاهای شهری و شرایط شهر طراحی کرد.

نباید فضاهای مرده را به دیوارنگارها داد

وی افزود: فضای هر شهر بافت های مختلفی دارد و سطوح هر بافت هم باید متناسب با بافت طراحی شود. در اصفهان کمتر به شکل تخصصی در این زمینه کار شده، ولی سازمان زیباسازی شهرداری های اصفهان و تهران درصدد سوق دادن این رشته به شکل تخصصی بوده و فعالیت های قابل توجهی در این زمینه انجام داده اند.

علوی نژاد که دکترای نقاشی دارد، بیان داشت: ما به شهرداری اصفهان پیشنهاد داده ایم هنر دیوارنگاری را به شکل تخصصی آموزش دهند، ولی هنوز وارد بحث های عملی با آن ها نشده ایم.

وی اظهار داشت: دیوارنگاری به شکل برجسته یا نیم برجسته یا روی سطوح برجسته داریم و در آن سطح حجم را فعال می کنیم، ولی به طراحی حجم نمی پردازیم.

این استاد دانشگاه که چندین مقاله پژوهشی در زمینه نقاشی دیواری دارد، ادامه داد: متاسفانه در سه دهه اخیر هنر دیوارنگاری تنها بر روی دیوارها اجرا می شود، در حالی که دیوارها تنها بخشی از بنا هستند. آسیب دیگر این است که به دیوارهای مرده شهر توجه می شود، در حالی که باید در حین ساخت بناها، هنرمند دیوارنگار را هم درگیر کرد تا مانند دوره صفویه سطوح فعال را به دیوارنگارها بدهند.

وی با بیان این که نقاشی های روی دیوارهای غارها شروع هنر دیوارنگاری بوده، عنوان داشت: در 200 سال اخیر در سطح جهان، بین هنرهای تجسمی و معماری فاصله افتاده و به همین دلیل دیوارهایی را به هنرمندان دیوارنگار می دهند که معمار کاری روی آن ها انجام نداده و فضاهای مرده و خالی است.

فضای شهری اصفهان، خاص است

یک مجسمه ساز اصفهانی نیز درباره ویژگی های فضای شهری اصفهان و مبلمان شهری متناسب با آن گفت: فضای شهری اصفهان، خاص است. نمی توان گفت این فضا صرفا سنتی است، چرا که صنعتی ترین مواد از جمله فولاد و آهن در آن تولید می شود. به همین دلیل نگاه سنتی محض به مبلمان و هنر شهری آن اشتباه است.

مرتضی بصراوی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: برخی می گویند ارگ جهان نما با فضای شهری اصفهان تناسب ندارد، در حالی که طراحی این بنا فوق العاده است، اما مکان ساخت آن درست انتخاب نشده است. حتی طراحی پل غدیر هم فوق العاده زیبا است و این پل به اندازه پل خواجو ارزشمند است. مردم اصفهان هم صرفا سنتی نیستند و جریان های مدرن در فرهنگ این شهر وارد شده است.

وی بیان داشت: برخی مبلمان شهری را تنها صندلی های شهری می دانند، در حالی که مبلمان شهری شامل نمای ساختمان ها، مجسمه ها، بیلبوردهای شهری و حتی تابلوهای مغازه ها است که این عناصر باید یکدست باشد و کارشناس هایی این یکدستی را کنترل کنند. این در حالی است که در حال حاضر هر کس با سلیقه خود کار می کند و این، آشفتگی ایجاد کرده است.

بصراوی افزود: یکی از معضلات منظر شهری، بیلبوردهای ارگان های متفاوت است که هر کدام سازی می زند. شعار و نوشته های این بیلبوردها زیاد است و چهره شهر را خراب می کند، در حالی که بیلبورد باید تصویرمحور باشد، اما فونت نازیبای نوشته های این تابلوها و امری بودن جملات آن ها، تاثیر روانی بدی بر مخاطب می گذارد.

قرار نیست مبلمان شهری به مخاطب آرامش دهد

وی ادامه داد: مرز بین مبلمان شهری و هنر شهری اندک است. امروزه مسائل هنری و اجتماعی بسیار به هم نزدیک شده و نمی توانیم آن ها را از هم جدا کنیم. به همین دلیل هم یک مجسمه و هم یک بیلبورد کارکرد هنری دارند، همان طور که بناهای معماری دوره صفویه هم از نظر معماری اهمیت دارد و هم عنصری مهم در مبلمان شهری محسوب می شوند.

این مجسمه ساز اذعان داشت: الزاما قرار نیست از طریق نقاشی و مبلمان شهری به مخاطب آرامش دهیم، چرا که نقاشی های دیواری معمولا تبلیغات است و قرار نیست فضای شهر را به کمک آن ها آرام کنیم، چون جایگاه هر عنصر مشخص است و نمی توان در مکانی پررفت و آمد چون اتوبان، یک اثر هنری آرامش بخش قرار داد.

وی عنوان داشت: هر اثر هنری مکان خاص خود را می طلبد و یک شهر نیز فضاهای متفاوتی دارد که هر فضا با عنصر خاص خود متناسب است.

گزارش : الهام باطنی