خبرگزاری مهر - گروه هنر: «مردی برای تمام فصول» از جمله نمایشنامه‌های شناخته‌شده دنیای درام است که توسط رابرت بولت فیلمنامه‌نویس و نمایشنامه‌نویس انگلیسی نوشته شده است. بولت برای نگارش متن نمایش و فیلم «مردی برای تمام فصول» اسکار فیلمنامه سال 1967 را از آن خود کرد.
از روی این نمایشنامه فیلمی با همین نام به کارگردانی فرد زینه مان و بازی پل اسکوفیلد در نقش سر تامس مور ساخته شده که از جمله فیلم‌های کالت سینما به حساب می آید و طرفداران بسیاری دارد.
داستان فیلم درباره ایستادگی توماس مور در مقابل پادشاه هنری هشتم است که می خواهد بر خلاف قانون کلیسا همسر خود را طلاق دهد و دوباره ازدواج کند. تقابل پادشاه یک‌دنده با کلیسا و قوانینش نیاز به یک قربانی دارد و قربانی کسی نیست جز مشاور پادشاه سر توماس مور که بعد از مرگ کاردینال به مقام صدراعظمی رسیده و پادشاه اصرار دارد با توجه به صداقت و اعتباری که سرتامس مور میان مردم دارد، وی ازدواجش را تایید کند تا نیازی به تایید پاپ نداشته باشد اما سر توماس که به اخلاق و اصولش پایبند است، نمی تواند تن به این کار بدهد و همه مشکلات را به جان می خرد تا اصولش را زیر پا نگذارد...
مضمون اصلی که رابرت بولت در این نمایشنامه مطرح می کند مساله وفاداری به قانون، اخلاق و وجدان اجتماعی است؛ مساله ای که در هر زمانی قابلیت پرداختن و توجه دارد.
این نمایشنامه کلاسیک بر اساس زندگی سر تامس مور یا قدیس تامس مور حقوق‌دان، نویسنده، فیلسوف اجتماعی، سیاست‌مدار دوران رنسانس انگلستان در قرن شانزدهم میلادی نوشته شده است. مور از مخالفان و رقبای اصلاحات پروتستان و به صورت مشخص مارتین لوتر و ویلیام تیندیل بود.
بهمن فرمان آرا کارگردان و تهیه کننده شناخته شده سینما که مخاطبان او را با فیلمهایی همچون «بوی کافور عطر یاس»، «خانه ای روی آب»، «یه بوس کوچولو» و «خاک آشنا» به یاد می آورند نزدیک به 9 سال است که به دعوت و اصرار رضا کیانیان و علاقه شخصی خودش تصمیم دارد نمایش «مردی برای تمام فصول» را روی صحنه ببرد که بالاخره بعد از سالها این امکان برایش فراهم شده و این اثر نمایشی از 17 آبانماه اجرای خود را در تالار وحدت آغاز کرده است.
نمایشنامه «مردی برای تمام فصول» درامی قوی است که شخصیت پردازی قابل توجهی دارد تا جایی که مخاطب به درستی با اثر همراه شده و با شخصیت اصلی احساس همذات پنداری می کند. این اثر نمایشی از جمله آثاری است که به بازیگر اجازه قدرت نمایی و آفرینش می دهد و همین مساله باعث شده که رضا کیانیان در طول سالهای متمادی پیگیر بازی در نقش سر تامس مور باشد که این وسوسه بالاخره به حقیقت تبدیل شد.
برای تهیه گزارش تمرین از نمایش «مردی برای تمام فصول» در روزهای آخر تمرین این نمایش و در حالی که بازیگران با لباس و گریم در دکور آماده شده نمایش مشغول تمرین هستند به تالار وحدت می روم. روزهای آخر تمرین است و گروه به شکلی فشرده از ساعت 5 تا 11 شب مشغول تمرین هستند.
وارد سالن که می‌شوم همه جا تاریک است و تنها نور ملایم آبی روی صحنه خودنمایی می کند. تعدادی از عوامل پشت صحنه جای بازیگران اصلی روی سن قرار گرفته اند تا ورود و خروجشان را تنظیم کنند. حمید پورآذری مشاور کارگردان نمایش و رضا حیدری طراح نور اثر در سالن حضور دارند و مشغول تنظیم و نهایی کردن نور و مشخص کردن جایگاه بازیگران روی صحنه هستند.
پرده های حریر آویزان در صحنه تالار وحدت با ترکیب پله هایی که کل طراحی صحنه نمایش را تشکیل می دهد فضایی وهم آلود، مدرن و در عین حال سلطنتی را به ذهن متبادر می کند.
بعد از چند دقیقه حضور در سالن برای صحبت با بازیگران و عوامل نمایش به پشت صحنه تالار وحدت می روم. اکثر بازیگران از راه رسیده اند و هر کدام در اتاق‌های مختلف مشغول پوشیدن لباس و آماده شدن برای تمرین هستند. کیانیان لباس پوشیده و قبراق از یکی از اتاق‌ها بیرون می آید و به نورالدین حیدری ماهر مدیر تولید نمایش تاکید می کند که بهتر است زودتر تمرین را آغاز کنند.
فرمان آرا نیز از راه می رسد و برای پوشیدن لباسش به یکی از اتاق‌ها می رود. وی در این اثر نمایشی علاوه بر هدایت بازیگران در مقام کارگردان، در نقش کاردینال نیز به ایفای نقش می پردازد و اولین تجربه بازیگری اش در تئاتر را نیز با حضور در نمایش خودش از سر می گذراند. بعد از مدتی فرمان آرا با لباس و کلاهی سراسر قرمز رنگ از اتاق بیرون می آید و به طراح لباس تاکید می کند که بخشی از لباسش نیاز به تعمیر دارد.
فرمان آرا به تالار وحدت می رود و روی صندلی جلو سن جای می گیرد تا به کار بازیگران نظارت بیشتری داشته باشد و به این ترتیب تمرین اصلی نمایش آغاز می شود. صحنه میخانه اولین صحنه ای است که گرفته می شود. هدایت هاشمی در نقش ریچارد ریچ و فرزین صابونی در نقش کرامول در این صحنه بازی دارند و به دنبال راهی می گردند تا سر تامس مور را در دوره ای که مشغول قضاوت بوده مورد اتهام رشوه گیری قرار دهند.
در فاصله ای که نمایش در حال تمرین است با امیررضا دلاوری که به شدت سرما خورده و در پشت صحنه نمایش منتظر زمان شروع بازی اش است درباره نقشی که در این نمایش ایفا می کند، صحبت می کنم. دلاوری با اشاره به اینکه در این نمایش نقش هنری هشتم پادشاه انگلستان را ایفا می کند، درباره نقشش می گوید: همه ویژگی هنری هشتم خلاصه می شود در پادشاه بودنش. درگیری هایی که این آدم بین خودش، خانواده و کلیسا دارد در تمام یک صحنه ای که من در نقش پادشاه روی صحنه حضور دارم نمود می یابد.
وی درباره تجربیات دیگرش در زمینه حضور در نمایش‌های کلاسیک توضیح می‌دهد: من پیش از این تجربه حضور در آثار کلاسیک چه ایرانی و چه خارجی را داشته ام. سالها قبل در نمایش های «هملت» و «آنتیگونه» به کارگردانی مجید جعفری به صحنه رفتم و همچنین در نمایش «هفت کردار» به کارگردانی آقای هرمز هدایت که نمایشنامه کلاسیک ایرانی بود به عنوان بازیگر حضور داشتم. البته در سالهای اخیر بیشتر در آثار رئالیستی و با کارگردان‌هایی چون محمد یعقوبی، کورش نریمانی، نادر برهانی مرند و .... همکاری داشتم و کمتر در آثاری کلاسیک بازی داشته ام.
این بازیگر تئاتر ادامه می دهد: متاسفانه الان دوره ای شده که برای جذب تماشاگر زیاد نمی توان به آثار کلاسیک روی آورد مگر اینکه نمایشی خارق العاده و بسیار جذاب باشد که مخاطبِ خسته از دیدن این نوع آثار را هم به تالار نمایش بکشاند.
دلاوری درباره به‌روز بودن مضمون این نمایشنامه و اهمیت اخلاق و قانون‌مداری که در این اثر به آن تاکید می شود، می گوید: معتقدم با وجودیکه در دنیای مدرن شاهد بالا بودن آمار طلاق و جدایی بین زوجین هستیم اما هنوز هم مساله طلاق بین دو زوج در بین مردم امری نکوهیده است و خانواده ها نیز تلاش می کنند تا آنجا که امکان دارد از وقوع این امر جلوگیری کنند. بنابراین شاید هنوز هم مساله طلاق از لحاظ اخلاقی از قرن شانزدهم به این طرف تغییری نکرده است و بازهم امری نکوهیده محسوب می شود.
وی ادامه می دهد: مساله مهم دیگر در این نمایش ایستادگی سر تامس مور بر سر اصول و عقایدش است. در دنیای امروز نیز شاهد افرادی هستیم که مصرا بر سر اعتقادشان ایستاده اند اما شاید جامعه به سمت و سویی گرایش پیدا کرده باشد که کمتر بتوانند بر سر این اعتقاد بایستند و تا آخر ادامه دهند. این روزها آدمها تبدیل به افرادی محدود شده اند که حاضر نیستند سرشان را بر سر اعتقادشان بدهند بنابراین اجرای چنین اثری در این دوران شاید تلنگری برای چنین افرادی باشد که بتوانند دوباره قدرت خود را برای ایستادگی در برابر اصول و اعتقادشان بازیابند.
بعد از صحبت با دلاوری دوباره به تالار وحدت باز می گردم. سیامک صفری روی صحنه است و در نقش راوی این صحنه و پیشکار سر تامس مور با تماشاگران سخن می گوید: «خانمها و آقایان، ما هنوز در قرن 16 هستیم. دو سال از صدراعظمی سر تامس مور می گذرد. پادشاه ریاست عالی کلیسا را بر عهده گرفته و بدین ترتیب کلیسا فتوا خواهد داد که پادشاه می تواند همسرش ملکه کاترین را طلاق داده و با لیدی آن ازدواج کند.»
در این صحنه سر تامس مور در مورد تصمیم پادشاه موضع سکوت اختیار کرده و تنها از سمت صدراعظمی خود استعفا می دهد که با مخالفت همسر و موافقت دخترش کاترین روبرو می شود اما سکوت سر تامس مور در این وضعیت به معنای عربده در سراسر اروپاست.
بعد از پایان صحنه، فرمان آرا نکاتی را به بازیگران گوشزد کرده و حمید پورآذری در نقش مشاور کارگردان ورود و خروج و جای گرفتن بازیگران روی صحنه را تنظیم می کند. در فاصله استراحتی که کارگردان به بازیگران می دهد به سراغ بهناز جعفری می روم که در این نمایش در نقش مارگریت دختر سر تامس مور ایفای نقش می کند؛ شخصی که در ماندگاری و معرفی مور در تاریخ نقش بسزایی را بر عهده داشته است.
جعفری درباره نقشی که در این اثر نمایشی بر عهده دارد، می گوید: مارگریت مور دختر سر تامس مور است که در تاریخ نقش بسیاری در معرفی و ماندگاری نام پدرش ایفا کرده است اما متاسفانه در این نمایش به زنان کمتر پرداخته شده و آنها جایی برای معرفی خود نیافته اند. مارگریت دختری جسور و غیور بوده و بعد از اعدام پدرش سر او را از بالای برج لندن بر می دارد و سالها در صندوقی در خانه اش پنهان می کند.
بازیگر «ننه دلاور و فرزندان او» درباره ویژگی های این پرسوناژ توضیح می دهد: مارگریت به همراه همسرش مدارکی را جمع آوری کرده که سالها بعد در اثبات حقانیت پدرش موثر واقع می شود. بنابراین او نقش بسیار زیادی در معرفی سر تامس مور ایفا می کند اما نمایشنامه نسبت به زنان نمایش کم لطف بوده است و من هم اگر می خواستم به خود متن رجوع کنم دست و بالم بسته بود اما با توجه به مطالبی که در تاریخ درباره این شخصیت خواندم برای ایفای نقش مارگریت صلابت و جسارت بیشتری پیدا کردم. مارگریت در دوران خودش شخصیتی با سواد است که لاتین می داند و نسبت به امور اطرافش آگاهی دارد. همین شاخصه ها برای پرداخت شخصیت نزد بازیگر مهم هستند که من نیز از آنها برای این نقش بهره گرفتم.
وی درباره به‌روز بودن مضمون این نمایش و قابلیت ارجاع وقایع داستان به زمان حال عنوان می کند: معتقدم «مردی برای تمام فصول» نمایشی برای تمام فصول است و در هر دوره زمانی قابلیت اجرا دارد چون مضمون و ایده اخلاقی که مطرح می کند هیچگاه کهنه نمی شود. افراد بسیاری مثل سر تامس مور هستند که با وجود به خطر افتادن موقعیتشان بر سر اصول و اعتقاد و اخلاقشان باقی مانده اند. سر تامس مور را می توان با عمر مختار مقایسه کرد.
جعفری بعد از صحبت با من به سرعت خودش را روی سن می رساند تا در صحنه وداع با پدرش در زندان حضور داشته باشد. سر تامس مور در این صحنه برای آخرین بار اجازه یافته تا خانواده اش را ملاقات کند. او در این ملاقات نیز همچنان بر سر اصول و عقایدش ایستاده و حاضر نیست سوگندنامه را امضا کند. مور از خانواده اش می خواهد برای اینکه از آسیب دور باشند هرچه زودتر به شکلی جداگانه و با کشتی های مختلف کشور را ترک کنند.
فرمان آرا با اشرافی کامل نسبت به متن و وقایع تاریخی قرن شانزدهم به سراغ کارگردانی «مردی برای تمام فصول» آمده است این امر را می توان از هدایت بازیگران و تعاملی که با حمید پورآذری دارد، فهمید.
ساعت نزدیک به 10:30 دقیقه شب است. از تالار بیرون می آیم و دوباره به پشت صحنه نمایش می روم تا با یکی دیگر از بازیگران که نوبت بازی اش تمام شده گفتگو کنم. سیامک صفری روی یکی از نیمکت ها دراز کشیده و استراحت می کند. به سراغش می روم و از او درباره حضور مرد عام در نمایش می پرسم.
صفری درباره نقشی که در این نمایش بر عهده دارد می گوید: نکته جالب توجه در این نمایش این است که پرسوناژ مرد عام در ورژن سینمایی این کار حضور نداشت. حضور این شخصیت در کار بر تئاتری بودن اثر تاکید دارد به همین دلیل در نسخه سینمایی حذف شده است چون کارکرد سینمایی ندارد. او مرد عام است یعنی نماینده مرد عام جامعه. کسی که برای معاش و خرج زندگی اش حاضر می شود هر کاری انجام دهد. نماینده قشری از جامعه که آگاهی زیادی نسبت به مسائل سیاسی ندارند و افرادی ساده و معمولی هستند.
وی می افزاید: حضور مرد عام در صحنه های مختلف لزوما به این معنا نیست که او یک شخصیت است بلکه مرد عام کلیتی از افراد ساده و عام جامعه است که به اقتضای فعالیتشان گاهی در نقش پیشکار ظاهر می شوند و در مواقعی زندان‌بان هستند. این افراد جهان‌بینی خاصی نسبت به وقایع اطراف ندارند اما همه جا حضور دارند.
بازیگر «شکار روباه» درباره نمایشنامه توضیح می دهد: «مردی برای تمام فصول» از جمله متون شناخته شده دنیای درام است که جوایز بسیاری را نیز از آن خود کرده و مضمون بسیار عمیق و جذابی دارد. این اثر به قانون‌مداری اشاره دارد چیزی که هر جامعه ای به آن نیازمند است. سرتامس مور زمانی که پای قانون می ایستند سرش را به باد می دهد. بعد از پادشاهی هنری هشتم است که دوران الیزابتین در انگلستان آغاز می شود و ماندگاری حرکت سر تامس مور نقش بسزایی در رعایت قانون و اخلاق در این دوران ایفا می کند. در نهایتا جدالی که سر تامس مور بر سر اصول و عقایدش داشته در دوران شکوفایی انگلستان نمود می یابد و بیهوده نبوده است.
ساعت 11 شب تمرین نمایش به پایان می رسد. بازیگران و عوامل روی سن دور فرمان آرا جمع شده اند و به نکاتی که او در مورد کار به آنها می گوید گوش می دهند. کیانیان با اشاره مجدد به اینکه گروه برای آمادگی نهایی کمی عقب است به مدیر تولید نمایش پیشنهاد می دهد که از فردا بازیگران گروه زودتر سر تمرین بیایند و برای سهولت در کار هر کدام از بازیگران در زمانی که قرار است بازی کنند آفیش شوند تا انرژی و وقت بچه ها به هدر نرود اما خودش تاکید می کند که حاضر است از بعد از ظهر برای تمرین در تالار وحدت حضور داشته باشد.
نمایش «مردی برای تمام فصول» از شنبه 17 آبانماه اجرای خود را در تالار وحدت آغاز کرد و باید منتظر ماند و دید که بهمن فرمان آرا بعد از سالها فعالیت در عرصه سینما اولین تجربه کارگردانی اش در تئاتر را بعد از نزدیک به یک دهه تلاش برای اجرای عمومی چگونه از سر می گذراند و مخاطبان نیز تا چه اندازه از این نمایش استقبال خواهند کرد. البته به نظر می رسد با توجه به تلاشی که کارگردان و گروه برای روی صحنه بردن این نمایشنامه شناخته شده دنیای درام کرده اند و اینکه در سالهای اخیر با توجه به موج علاقه هنرمندان به اجرای آثار تجربی و اقتباس آزاد از متون کلاسیک، روی صحنه بردن چنین نمایش کلاسیکی با تمام ویژگی ها و ساختار آن جذاب و جالب توجه به نظر می رسد چون شاید فرصت دیدن چنین آثاری با حضور بازیگرانی چون رضا کیانیان و کارگردانی، فیلمسازی شناخته شده چون بهمن فرمان آرا دیگر برای علاقمندان به هنرهای نمایشی دست ندهد.
رضا کیانیان، سیامک صفری، سهیلا رضوی، فرزین صابونی، هدایت هاشمی، احمد ساعتچیان، امیررضا دلاوری، بهناز جعفری،-علیرضا آرا، رضا مولایی، محمدرضا مالکی و بهمن فرمان آرا با همراهی کتایون ارسنجانی، ماهان خورشیدی، مسعود صفری، محمد حق شناس، محمدعلی امیدبخش، ملینا بنی اسدی بازیگران «مردی برای تمام فصول» هستند.
دیگر عوامل نمایش عبارتند از مترجم: فرزانه طاهری، تنظیم برای اجرا: امید سهرابی، مشاور کارگردان: حمید پورآذری، طراح صحنه: منوچهر شجاع، طراح لباس: نگار نعمتی و ندا نصر، آهنگساز: کارن همایونفر، طراح پوستر و بروشور: ساعد مشکی، طراح گریم: سارا اسکندری، طراح نور: رضا حیدری،عکاس: رضا معطریان، مانی لطفی زاده، مشاور رسانه ای: امیر حسین رسائل، روابط عمومی: مریم نراقی، تبلیغات مجازی: امیر قالیچی، مربی حرکت : کامیار صالح پور، تهیه کننده: بهمن فرمان آرا، دستیار تهیه و مدیر تولید: نورالدین حیدری ماهر.
گزارش از آروین موذن زاده، عکس از مانی لطفی زاده
