به گزارش خبرنگار مهر، برخی دامداران روستاهای بخش بسطام شاهرود، مانند میغان، قلعه نو خرقان، ابرسیج و ... بنا به رسمی کهن با ریشه ای ۴۰۰ ساله و باوری معنوی اعتقاد دارند که به محض بازگشت دام ها از مراتع خراسان شمالی و گلستان باید شیر گوسفندان بازگشته از کوچ را دوشیده، گرم، فرآوری و به فقرا اعطا کنند. دامداران بر این باورند که به محض برگشت دام ها از مراتع وضعیت جوی هوا ناپایدار می شود و باید با این کار شکر نعمت های پروردگار را به جا آورند. باوری کهن که بسیاری آن را برای اعطای صدقه و شکرگزاری از کوچ بهاره نزد خداوند متعال قطعا امری پسندیده و مورد توجه می دانند.
دامداران منطقه بسطام معتقدند که اعطای بخشی از نعمتی که خداوند به آنها عطا کرده به محرومان جامعه، باعث ورود خیر و برکت به زندگی آنها می شود
به هر حال «چوپان شورش» باوری دیرین و آئینی معنوی است که پایه آن را انفاق و صدقه در راه خداوند متعال تشکیل می دهد آئینی که می تواند با توجه بیشتر مسئولان محلی، شهرستانی و حتی استانی، به یکی از میراث های معنوی مردم منطقه بسطام بدل شود.
باورهایی که انسان را به یاد الطاف خداوند می اندازد
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان شاهرود درباره آئین «چوپان شورش» به خبرنگار مهر، گفت: تعداد دامدارانی که از منطقه بسطام به مراتع سملقان در خراسان شمالی کوچ می کنند بسیار اندک است و این باور فراگیر نیست.
حمیدرضا حسنی بیان داشت: اعطای محصولات دامی پس از کوچ بهاره در راه خشنودی و رضایت پروردگار بسیار خوب و پسندیده است. گرچه شاید به شکل طبیعی ارتباطی بین وضعیت جوی و انفاق وجود نداشته باشد اما طبق روایات و اعتقادات ما، انفاق و صدقه رفع بلا می کند و خیر و برکات سرشاری را به زندگی افراد وارد می کند و این آیین از این رو هم برای سازمان میراث فرهنگی و هم برای عامه مردم امری پسندیده است.
این مسئول با اشاره به آئین معنوی امامدر در دیباج دامغان گفت: این باور مردم روستاهای میغان، ابرسیج و ... را می توان با آئین امامدر دامغان مقایسه کرد چرا که اعطای محصولات لبنی به صورت صدقه در هر دو باور امری پسندیده است اما نکته اصلی این است که چوپان شورش برعکس امامدر آنچنان فراگیر نیست و در بین عده ای معدود از دامداران رواج دارد.
حسنی درباره امکان ثبت معنوی این باور مردمی ادامه داد: درباره ثبت معنوی یک باور یا یک آئین، باید بسیاری از فاکتورها از جمله فراگیری، عدم مغایرت با عرف و دین مبین اسلام، اثبات انجام این رسم در همه سالها و ... مد نظر قرار گیرد که متاسفانه «چوپان شورش» همه این وضعیت را ندارد.
وی همچنین افزود: این در حالیست که تعداد افرادی که به این باور اعتقاد دارند چندان زیاد نیست.
آئین های معنوی ریشه در فرهنگ دینی دارند
مدیرکل تبلیغات اسلامی استان سمنان نیز درباره باورهای اعتقادی مردم بخش های مختلف شهرستان از جمله بسطام، گفت: باورهای معنوی چون انفاق، صدقه، آئین های مذهبی نظیر مراسم تاسوعا و عاشورا و ... ریشه در فرهنگ دینی و بومی مردم دارد.
حجت الاسلام علی شکری با اشاره به لزوم احیای فرهنگ های دینی معنوی، بیان داشت: فرهنگ انفاق خود به تنهایی و فارغ از علت و هدف باور مردم امری پسندیده است و به خودی خود نتایج مثبتی به دنبال دارد.
وی با تاکید بر اینکه مردم منطقه بسطام با غنای فرهنگ والای خود، همواره نسبت به مراسمی چون انفاق، صدقه، کمک به مردم و فقرا پیشتاز بوده اند، خاطرنشان کرد: ریشه تمامی باورهای معنوی مردم، در فرهنگ عامه و فرهنگ دینی یافت می شود لذا چوپان شورش نیز از این قاعده مستثنی نیست.
این مسئول افزود: باید توجه داشت که آئینی مانند چوپان شورش که در آن انفاق حرف نخست را می زند، قطعا می تواند مورد توجه مردم، مسئولان و آیندگان قرار بگیرد.
چوپان شورش قابلیت ثبت ملی ندارد
کارشناس تاریخ و محقق فرهنگ های بومی منطقه بسطام نیز درباره این باور کهن، گفت: به نظر می رسد چوپان شورش باور چندصد ساله باشد چرا که در روستاهای ابرسیج، قلعه آقا عبدالله، قلعه نو خرقان و مخصوصا میغان سخن از آن بسیار به زبان آمده است.
جواد اشرفی با بیان اینکه ممکن است این باور متاثر از آئین معنوی مردم بوده باشد، بیان داشت: ریشه های صدقه و انفاق از محصولات لبنی و گوسفندی در آداب و رسوم اهالی دیباج و سنگسر نیز دیده می شود و ممکن است چوپان شورش نیز از این قاعده مستثنی نباشد.
این محقق اهل بخش بسطام افزود: این رسم قابلیت ثبت مانند امامدر دامغان را ندارد چرا که در وهله نخست تعداد چوپانان کوچ کننده به سملقان اندک است و ثانیا این باور در بین همه مردم منطقه بسطام عمومیت ندارد.
یکی از دامداران اهل بسطام که از سن هشت سالگی به دنبال پدر به امر چوپانی پرداخته است در این باره می گوید: اطلاعاتم را درباره باور چوپان شورش در واقع از پدر به یادگار دارم.
جلال محمدی درباره کوچ گوسفندان به سملقان می گوید: همه ساله دام های سبک در زمستان به سمت مراتع خراسان شمالی و به خصوص شهر سملقان راهی می شوند و تا ۶۰ روز پس از عید نوروز در این منطقه می مانند لیکن درست در روز شصتم از نوروز و همزمان با چوپان شورش گوسفندان وارد روستاهای بسطام می شوند.
چوپان شورش بهانه ای برای انفاق در راه خدا
دیگر دامدار اهل روستای میغان نیز در این باره می گوید: این آئین باوری رایج در بین دامداران منطقه است و برخی آنقدر به این امر باور دارند که در روز پنجاه و نهم بهار با خود چتر، پلاستیک و کت بارانی به همراه می آورند زیرا معتقدند به واسطه انفاقی که کرده اند فردا قطعا باران رخ خواهد داد و این امر بهانه ای می شود برای انفاق در راه خداوند متعال.
حسین شاه حسینی در توضیح بیشتر درباره این باور می گوید: همه ما از پدرانمان رسوم این آئین را شنیده ایم.
این دامدار ۴۵ساله می گوید: برخی باورها مانند چوپان شورش، ستاره پر و بال که با خود بد یمنی یا خوش شانسی می آورد همه ریشه در روزهای کهنی دارد که دامداران برای گذران وقت دور هم جمع می شدند و برای تفریح داستان سرایی می کردند لذا این داستان ها در قرن بیست و یکم تنها جنبه سرگرمی دارد.
شاه حسینی می افزاید: اما باید پذیرفت که امر اعطای شیر و لبنیات در راه فقرا، مساجد و امامزاده ها امری پسندیده است.
باید برای باور گذشتگان احترام قائل بود
دیگر دامدار اهل بخش بسطام نیز درباره چوپان شورش می گوید: موی سپیدان معتقدند خداوند در بدو ورود دام ها با باران می خواهد مراتع تابستانی روستا را سرسبز کند تا روزی و خوراک گوسفندان در آن تابستان تامین شود.
وی ادامه می دهد: بنده بیش از ۵۵ سال دارم و هر ساله شاهد هستم دامداران شیر گوسفندان خود را به محض بازگشت از کوچ می دوشند و آن را فرآوری می کنند تا آن را انفاق کنند و این امر باعث سرازیر شدن خیرات و برکات خداوند می شود.
در پایان می توان یادآور داستان رجوع مردان یک روستا به خارج بیابان برای تقاضای بارندگی از خداوند متعال و همراه آوردن چتر توسط یک کودک را یادآور شد، به نظر می رسد در بین مردان آن روستا تنها این کودک بود که به بارش باران از سوی خداوند متعال ایمان داشت لذا چوپان شورش نیز از این قاعده مستثنی نیست ایمان به حکمت و قدرت خداوند متعال در بسیاری موارد می تواند باعث تحول در زندگی افراد شود.
بسیاری از دامداران اهل روستاهای بخش بسطام حتی در روزهای منتهی به چوپان شورش، چتر، پلاستیک، میش بند، نفت برای بر افروختن آتش و ... به همراه می آورند.
و در این بین چه کسی است که همت والای این دامداران را که با پای پیاده صدها کیلومتر راه را به دنبال دام هایشان در کوه ها و صحرا، سرما و گرما راه می روند را مورد ستایش قرار ندهد؟ افرادی که پس از بازگشت و در حالی که هنوز گرد از راه رسیدن بر تن دارند، به فکر انفاق در راه خداوند متعال هستند.
گفتنی است بخش بسطام با ۲۷روستا یکی از متنوع ترین مناطق شمالشرق ایران از لحاظ لهجه، باورهای معنوی، افسانه سرایی، غذاهای محلی و آداب و رسوم به شمار می آید.
گزارش از محمد حسین عابدی
نظر شما