«رمضونیکه» آئینی که در سیستان معنویت را معنا می کند

به گزارش خبرنگار مهر، رمضان بار دیگر چتر خود را بر سرزمین‌های اسلامی باز کرد، چتری كه نمایانگر آئین‌های مختلف در گوشه گوشه ایران زمین به‌ویژه شمال سیستان و بلوچستان است.

ماه مبارك رمضان با آئین‌ها، آداب‌ها و رسوم فراوانی در خطه‌ای كه بر اساس تاریخ قدمتش به حدود ۱۰ هزار سال می‌رسد، روبه‌رو است و همچنان همراه با تاریخ اسلام خود نمائی می کند.

ماه مهمانی خدا كه می‌رسد، سیستانی‌ها از چند روز قبل به استقبال آن می‌روند به طوری كه در سراسر این خطه خروش مردم را در غبار‌روبی از مساجد‌، نذور و حضور بر سر خاك اموات می‌بینیم.

برخی از سیستانی‌ها در روزهای پایانی ماه شعبان نان محلی و كلوچه محلی خرمایی را برای یكماه مصرف خود پخته و آماده می‌كنند كه در ماه مبارك تنها به راز و نیاز با معبود خویش مشغول باشند.

آئین های کهن، صیقل دهنده روح هستند

یک ایرانشناس در این باره به خبرنگار مهر گفت: در طليعه رمضان صدای برخيز كه وقت سحر است، سحرخوانان كه بر فضای شهر و روستاهای سيستان جاری می شود، صيقل دهنده روح مسلمانان و نويدگر گشايش درهای رحمت است که از این حرکت فرهنگی باید به بهترین شکل درس گرفت.

دکتر ایرج افشار سیستانی افزود: سحرخوان می خواند،«رمضو آمده ميمانش كنه، گوو و گوساله ره قربانش كنه»، «رمضو الله الله رمضو، رمضو الله خوشنوم خدا» (رمضان آمده ميهمانش كنيد گاو و گوساله را قربانش كنيد، رمضان خدا ، رمضان خوب و خوشنام خدا را ميهمان كنيد.) این بانگ که طنین انداز شد، در اذهان، این شعر سعدی که بنی آدم اعضای یکدیگرند تداعی می شود.

وی بیان کرد: با بیان این سخن، در مقابل مومنان به سحرخوان مي گويند: «ای غريبي كه دلم را با سخن عشق آشنا كرد و مرا از من بودن رها كردی، صدای گرمت را می شنوم و لبخندم را به تو هديه مي دهم كه من منتظر، را چون هميشه خوشحال كردی.»

از سال ها پيش ملای ده يا يكي از اهالی روستا که همچنان در برخی از نقاط سیستان نیز ادامه دارد، در شب هاي ماه مبارك رمضان روی پشت بام خانه خود می رفت و آواز جانانه ای سر می داد و می گفت: «برخيز كه عاشقان به شب راز كنند گرد در بام دوست پرواز كنند.»

در برخي روستاها نيز رسم متفاوت است، يكی از اهالی طبلی بزرگ بر دست می گرفت و همراه با كوبيدن بر آن، در كوچه پس كوچه های ده فرياد می زند «برخيز كه وقت سحر است».

دکتر ایرج افشار سیستانی ادامه می دهد: اگر چه دوران چاووشی خوانی و طبل زنی براي بيدار باش روزه داران از شدت آن کم شده و به نوعی می شود گفت به سر آمده، اما هنوز سحرخوانی و رمضان خوانی با سنت های خاص ماه رمضان منتهی با كمی تغييرات در منطقه سيستان بر قوت خود باقي است.

وی یاد آور شد: وقتی پای سخن بزرگترهای سیستان می نشینیم و آنان نیز نقل قول های پدران خود از سنت رمضان خوانی را روایت می کنند، انسان به تاریخ این سرزمین می بالد و به خود و بزرگان این سرزمین افتخار می کند که در قرون گذشته همواره اعتقادات مذهبی را سرلوحه زندگی قرار می داده اند.

به گفته شماری از ریش سفیدان و بزرگان سیستانی، در زمان های قدیم مردم هر یک از شهرها و روستاهای این منطقه باستانی هنگام ماه مبارک رمضان افرادی را مامور می کردند تا چنانچه مسافری وارد منطقه آنان شد از وی پذیرایی به عمل آید.

رمضان خوانی چیست؟

در ایام ماه رمضان گروه های مختلف پنج تا ۲۰ نفره تشکیل و با مراجعه به در منازل شهروندان به صورت دسته جمعی اشعاری را می خوانند که از آن جمله رمضان الله، الله رمضان، رمضان الله خوشنام خدا، رمضان آمده میهمانش کنید،....

صاحبان منازل پس از خواندن این اشعار در حد وسع و توان خود گندم، حبوبات، پول، میوه و غیره و برخی خانواده ها که توان کمک کردن ندارند کاسه ای آب به گروه رمضان خوان هدیه می کنند.

برخی از این گروه ها هنگام سحر نیز با خواندن یارب به علی و فاطمه، یا رب به حسن و حسین، گناهان ما را ببخش مردم را بیدار می کردند.

دکتر سیستانی می افزاید: آئین‌های رمضان در سیستان بر اساس كتاب تاریخ سیستان و دیگ آثار بر جای مانده، دارای تاریخی شگرف و غنی است.

دکتر ایرج افشار سیستانی گفت: سیستانی‌ها به سبب پیشینه تاریخی دین اسلام را به بهترین نحو پذیرفته‌اند چرا‌ كه این قوم از نظام توحیدی زرتشت در گذشته پیروی می‌كرد و در برخورد با سپاه اسلام هیچ جنگی میان آنان رخ نداد.

وی افزود: سیستانی‌ها به سبب اهل كتاب بودن به راحتی معیارها و شرایط دین اسلام كه ماه مبارك رمضان نیز شامل آن می‌شد را قبول كردند.

باید بگونه ای عمل کرد که باورها، آئین ها، و آداب برجای مانده از تمدن گذشتگان فراموش نشود، چرا که ان ها، ریشه استوار هر خطه اند.این كارشناس مسائل فرهنگی منطقه سیستان افزود: سیستانی‌ها در صدر اسلام به سبب برخورداری از رصد‌خانه با رصد ستاره‌ها به راحتی از حلول ماه مبارك‌ رمضان با خبر می‌شدند و با صبر و شكیبایی خاصی یك ماه را روزه‌داری می‌كردند.

وی گفت: در قدیم زمانی كه ماه رمضان در ایام گرم سال قرار می‌گرفت مردم از غداهای سرد همچون آب دوغ خیار و كشك استفاده می‌كردند تا در طول روز دچار گرمازدگی نشوند.

این مردم شناسی بیان كرد: حتی مردم به سبب این‌كه دچار افت قند در طول روز نشوند از آلوی خشك، برگ زرد‌آلو و دواهای محلی مربائی را درست می‌كردند كه در طول روز به هیچ عنوان احساس ضعف نمی‌كردند.

وی یاد آور شد: اینها گوشه‌هائی از آداب و رسوم كهن دیرینه منطقه سیستان بود كه در سینه مانده و برای ما امروزی‌ها نقل شده بود، شاید خیلی از آداب و رسوم در صندوقچه دل بسیاری از پدران و مادران باقی جای خوش كرده باشد و ما از آن هیج ندانیم.

رمضان خوانی آدابی بر جای مانده از تمدن گذشتگان

محقق و پژوهشگر منطقه سیستان در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: زیباسازی‌، غبارروبی مساجد، اهدای فرش به مكان‌های مذهبی، كمك به نیازمندان و دادن خیرات از جمله برنامه‌های پیش از آغاز ماه مبارك رمضان در سیستان است.

محمد جهان تاب می‌گوید: همچنین بیشتر مردم سعی می‌كنند با جامه‌های نو و تمیز به استقبال این ماه بروند تا ظاهر و باطن را پاك نگه دارند.

وی افزود: رمضان خوانی یا سحر خوانی ‌از دیگر سنت‌های مهم و ماندگار منطقه سیستان است كه جلوه‌ای زیبا به ماه مهمانی خدا در این خطه از ایران اسلامی داده است.

این کارشناس مسائل فرهنگی سیستان افزود: در آئین سحرخوانی با توجه به رشد تكنولوژوی و وجود وسایل سمعی بصری باز هم فریاد ریش‌سفیدان سیستانی شنیده می‌شود.

وی ادامه داد: در این آئین بزرگان منطقه یك ساعت قبل از اذان صبح بر بالای بلندترین منطقه روستا می‌روند و با ضربه زدن به دهلی خاص و با خواندن اشعار دینی و عرفانی مردم را از خواب بیدار می‌كنند.

جهان تاب می‌گوید: پس از آنكه مردم بیدار شدند با ذكر سروده‌ای خاص به استقبال اذان صبح می‌روند تا این‌ كه موقع اذان صبح آن را با صدائی بلند به مردم اعلام می‌كنند.

وی یاد آور شد: بر اساس برخی از روایت‌های موجود، آیین سحرخوانی و رمضان‌خوانی بیش از یك هزار سال پیش یعنی از اوایل اسلام، نزد ساكنان سیستان مرسوم بوده است.

پژوهشگر منطقه سیستان اظهار داشت: بیشتر روایت‌ها كه در تاریخ ماندگار این خطه بر جای مانده، نشان دهنده آن است كه رمضان‌خوانی در ایام نیمه ماه خدا برگزار می‌شود.

‌جهان تاب افزود: در زمان‌های گذشته تعدادی از جوانان برای كمك به نیازمندان این سنت حسنه را اجرا و در‌آمد حاصل از آن را بین مستمندان تقسیم می‌كردند.

وی گفت: برپایی نشست‌های مذهبی، دعا و مراسم ذكر مصیبت اهل بیت (ع) و دوره‌های قرآن از دیگر مراسم مرسوم در بین مردمان منطقه به‌ویژه بانوان سیستانی است.

محقق و پژوهشگر منطقه سیستان تاكید كرد: از دیگر سنت‌های این خطه می‌توان به رشد نذور پس از افطار اشاره كرد كه مردمان در حد وسع، قوت خود را با دیگران تقسیم می‌كنند و روزه خود را باز می‌كنند.

وی افزود: در روزهای پایانی این ماه عزیز نیز مردم مراسم ویژه‌ای را برای استقبال از عید بزرگ مسلمانان فطر دارند.

این پژوهشگر اظهار داشت: بعضا در نقاط مختلف سیستان دیده شده است كه مردم سه روز به جشن و شادمانی این روز بزرگ دینی مشغول شدند كه این نشان‌دهنده جایگاهی عظیم معرفت دینی در بین مردمان سیستانی است.

جهان تاب تاكید كرد: باید به‌گونه‌ای عمل كرد كه باورها، آئین‌ها و آداب بر جای مانده از تمدن گذشتگان فراموش نشود چرا‌كه آنها ریشه استوار هر خطه‌اند.

وی به پخت و پز غذاهایی خاص در این خطه اشاره كرد و گفت: در ایام ماه مبارك رمضان، مصرف غذاهای آبكی منطقه از جمله آبگوشت محلی و كشك زرد سیستانی در موقع افظار به اوج خود می‌رسد.

وی گفت: نباید از حلیم محلی (غلور) نیز غافل شد چرا‌كه بیشتر خانواده‌ها در این مدت روی به این غذا می‌آورند.

به گزارش خبرنگار مهر، اگر رستم و دیگر پهلوانان زابلی شاهنامه را ساخته ذهن فردوسی بزرگ بدانیم، تاریخ بر وجود دیگر قهرمانان این خطه نظیر یعقوب لیث صفاری که علیه حاکمان جور زمان خود قیام کرد، گواهی داده است.

البته این رسم رنگ و بوی مذهبی نیز به خود گرفته است، زیرا آغاز اجرای این آئین با ولادت کریم اهل بیت (ع) امام حسن مجتبی (ع) مقارن است و پایان آن نیز با شب ضربت خوردن امام علی(ع) مصادف است که رسیدگی به ایتام و بینوایان از سوی آن حضرت زبانزد است و سیستانی ها در پی تداعی آن مهرورزی اند.

گزارش: علیرضا راشکی قلعه نو