یادگار «مینا»ی ایرانی/ مهمانی رنگ و فلز را به تماشا بنشینیم

به گزارش خبرنگار مهر، یکی از صنایع دستی زیبای ایران «مینای نقاشی» نام دارد. میناسازی عبارت است از نقاشی و تزیین فلزات مختلف از قبیل طلا، نقره، مس، برنز، برنج، آهن و فولاد با رنگ‌های لعابی که در حرارت پخته و ثابت می‌شوند. در فرهنگ معین چنین آمده: مینا ماده‌ای است از لعاب شیشه‌ای یا شفاف که آن را روی کاشی و فلزات برای نقش و نگار به کار می‌برند و ترکیبی است از لاجورد و طلا و غیره که با رنگ‌های لعابدار مخصوص، نقاشی و تزیین شده و این رنگ‌ها بر روی آن، در درجات بسیار زیاد در حرارت ثابت می‌شوند.

اگر چه از هنر مینا کاری ایرانی قبل از قرن دهم هجری و دوره صفویه نمونه‌های قابل ملاحظه‌ای بدست آمده، ولی سابقه میناکاری در ایران به هزاره دوم قبل از میلاد می‌رسد. این هنر در ایران بنیان نهاده شده و سپس به سایر نقاط جهان راه یافته است. سابقه میناکاری به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد. بنا بر عقیده محققین قدیمی‌ترین مدارک میناسازی دنیا اثر هنرمندان عصر ساسانی است.

مینا بر حسب شیوه  به کار بردن رنگ روی فلز به سه نوع اصلی مینای نقاشی شده، حجره ای یا خانه بندی و مینای روحی با زمینه حکاکی و قلمزنی تقسیم می‌شود. روش ساخت مینای نقاشی این گونه است که پس از ساختن لعاب سفید  که معمولاً با سرب، قلع، بلور، ریگ چخماق ساخته می‌شود، فلز را داخل آن فرو برده و بیرون می‌آورند و به داخل کوره می‌برند و ۷۵۰ درجه سانتی گراد حرارت می‌دهند. این عمل را سه بار انجام می‌دهند تا لعاب به صورت چینی روی فلز را بپوشاند. پس از آن مرحله طراحی و رنگ آمیزی می‌رسد.

طراحی به دو صورت انجام می‌شود. یا با مداد روی ظرف لعاب خورده را طراحی و سپس با لعاب‌های رنگی نقاشی می‌کنند. یا طرح را روی کاغذ کشیده و طرح را با سوزن سوراخ سوراخ می‌کنند (اصطلاحاً طرح را سوزنی می‌کنند) و کاغذ را روی ظرف لعابی قرار داده و گرده ذغال روی آن می‌کشند تا طرح روی ظرف منتقل شود و رنگ آمیزی آغاز می‌شود. در مینای نقاشی بیشتر از روش دوم برای انتقال طرح استفاده می‌شود. پس از رنگ آمیزی و نقاشی، ظرف برای بار چهارم به کوره برده می‌شود تا رنگ‌ها تثبیت شوند.

امروزه در ساخت محصولات مینا، بیشتر از مس استفاده می‌شود. مس موردنظر باید خالص، ناب و از انواع مرغوب باشد و قبل از کار توسط اسید، چربی زدایی شود. ابزار کار مینا کاری کوره، گیره، انبردست، دستگاه پرس، قلم مو و... است و در نقش مینا از نقوش اسلیمی، ختایی، گل و مرغ و انواع نقوش پرندگان و حیوانات استفاده می‌شود.

موارد مصرف مینای نقاشی لاله، شمعدان، گلدان، قدح، زیورآلات، گلاب پاش و... است. ضمن اینکه روی درها و چهل چراغ‌ها و ضریح اماکن متبرکه نیز میناکاری استفاده می‌شود و امروزه اصفهان مهم ترین مرکز میناکاری ایران است.

 حفاظت از مینا در برابر اشیای نوک تیز و برنده، حفاظت از ضربه و سقوط از ارتفاع، شستشو با آب ولرم و صابون و شوینده‌های معمولی و غیر اسیدی، روش‌های مراقبت از مینای نقاشی است.