قزوین سرزمین قلعه ها و دژهای کهن/ شکوه تاریخ در قلعه ها

خبرگزاری مهر- گروه استانها: استان قزوین با ویژگی های کوهستانی و صعب العبور بودن معابر آن از دیرباز یکی از مناسب ترین محیط های طبیعی برای برپا داشتن قلعه هایی بوده که امروزه از جذاب ترین جاذبه های گردشگری است.

شرایط سیاسی و فکری چندین قرنی حاکم بر دنیای اسلام به ویژه در سده های نخستین اسلامی به اضافه شرایط جغرافیایی قزوین و موقعیت آن نسبت به بغداد به عنوان مرکز خلافت، مراکز حساسی چون ری و طبرستان و پایتخت های سیاسی عصر این را ناحیه به منطقه ای استراتژیک برای همه فرقه ها و جریان های سیاسی و فکری تبدیل کرده بود.

در گذشته کوه های قزوین می توانستند پناهگاه دست نایافتنی مناسبی برای گروه هایی باشد که با تمرد از حکومت مرکزی و یا به قصد توطئه علیه آن، در فکر دوری از آسیب و جنگ با حکومت بودند بنابراین با ساخت قلعه های متعدد که برخی از آنها فراتر از قلعه و دژ مانند یک شهر دارای کارکرد بوده امروز استان قزوین را صاحب میراثی کرده که دربردارنده یکی از کهن ترین و زیباترین آثار تاریخی ایران زمین است که در این گزارش شاخص ترین قلعه های استان معرفی می شود.

قلعه حسن صباح

قلعه- شهر حسن صباح با ۲۰ هزار متر مربع وسعت، معروف ترین قلعه قزوین، ایران و یکی از شاخص ترین قلاع باستانی در دنیای اسلام  جهان و محسوب می شود.

این دژ باستانی که قدمت آن را به دوره ساسانیان نسبت می دهند از هر چهار سو دارای پرتگاه و تنها راه ورود به قلعه در انتهای ضلع شمال شرقی است.

حسن صباح رهبری فرقه اسماعیلیان به مدت سی و پنج سال در این دژ نفوذ ناپذیر ایمن از حکومت مرکزی، پیروان خود را رهبری کرد و در نهایت این قلعه در شوال ۶۵۴ هجری قمری به‌دستور هلاکو به آتش کشیده و ویران شد و از آن پس به‌عنوان تبعیدگاه و زندان مورد استفاده قرار گرفت.

همچنین از سال ۹۳۰ هجری قمری و ابتدای حکومت شاه طهماسب صفوی تا سال ۱۰۰۶ هجری قمری قلعه کالبدی سالم داشته است.

نکته حائز اهمیت در رابطه با این قلعه مرموزی آن است چنانکه با وجود بیش از ۳ دهه کاوش های باستان شناسانه در این قلعه هنوز هم اسرار نهفته و کشف نشده بسیاری در این بنای باستانی وجود دارد.

در جنوب غربی قلعه، در میان شیب بسیار تندی که به پرتگاه‌های عمیق می‌رسد حوضی در دل سنگ به ابعاد تقریبی ۵×۸ متر وجود دارد که با وجود گذشت بیش از هزار و دویست سال از احداث  آن هیچ گاه از آب خالی نشده است.

این قلعه در شمال شرقی روستای گازرخان در شرق شهر قزوین قرار دارد.

قزقلعه

بنای قیزقلعه (قلعه دختر) با احتساب سایر قلعه ها و دژهای استان قزوین به همراه قلعه شمیران، کهن ترین قلعه استان محسوب می شود و بر همین اساس عصر ساسانیان را دوره ساخت این قلعه ذکر کرده اند.

قیزقلعه در جنگ با کشور روم و اعراب مسلمان مورد استفاده حکومت ساسانی قرار می گرفته و پس از انقراض ساسانیان نیز کماکان توسط مسلمانان مرکزی برای اسکان سپاهیان محسوب می شده است.

این بنای ارزشمند تاریخی برعکس سایر قلعه های قزوین به ویژه قلعه حسن صباح با وجود شرایط اقلیمی منطقه، همچنان پابرجا مانده‌ و یکی از علل آن این بوده که قیزقلعه از معدود دژهایی است که

مورد هجوم و غارت اقوام و حکومت ها به قصد تسخیر قرار نگرفته با این حال این بنا طی سالیان اخیر بارها توسط قاچاقچیان اشیاء باستانی مورد تعرض و تخریب های گسترده قرار گرفته است.

این بنای باستانی در ۱۵ کیلومتری جاده تاکستان به زنجان، در نزدیکی روستای آبک‌لو، بر بالای کوهی واقع شده و دسترسی به این قلعه از راهی است که از گرده جنوبی به بالای قله و پای بنای قلعه منتهی می‌شود.

دژ لمبسر

دژ لمبسر یا لمسر که در شمال شهر قزوین و در منطقه الموت در شمال شرقی شهر رازمیان واقع شده و قدمت آن به دوران ساسانیان باز می گردد و در دوره سلجوقیان مورد استفاده گسترده قرار می گرفته است.

این قلعه از مهم ترین پایگاه های اسماعیلیان پس از دژ حسن صباح است و در بخش الموت غربی در شهرستان قزوین قرار دارد.

این قلعه ابعادی در حدود ۴۸۰ متر در جهت شمالی جنوبی و ۱۹۰ متر در جهت شرقی غربی دارد و دره‌های عمیق نینه رود و لمه دسترسی به آن را از شرق و غرب غیرممکن ساخته‌اند و تنها از دو دروازه شمالی و جنوبی می‌توان به دژ وارد شد.

شیب کوه که از شمال به جنوب کشیده شده و اختلاف دو سطح آن به ۱۵۰ متر می‌رسد و حدود ۴۸۰ متر طول دارد و پهنای قلعه بیش از ۱۹۰ متر است.

این موارد شرایط استثنایی برای دژ به وجود آورده که موجب تسخیر ناپذیر خواندن این قلعه شده است.

سال ساخت بنای دژ در متون تاریخی نیامده اما نوع ساخت و مصالح بکار رفته در آن بیانگر آن است که از استحکامات دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی است.

این قلعه به واسطه موقعیت و اهمیت خاص خود در دوره تسلط اسماعیلیه شهرت بسیار یافت و پس از قلعه الموت واقع در روستای گازرخان، از مهمترین دژهای اسماعیلیه بشمار می رفته است.

لمبسر قلعه مستحکم اسماعیلیان در ۳ کیلومتری شمال شرقی شهر رازمیان - مرکز بخش الموت غربی قرار دارد.

قلعه شمیران

قلعه یا دژ شمیران درکنار دریاچه سپیدرود و بالای تپه‌ای مرتفع و سنگی که رود قزل اوزن از جنوب آن می‌گذرد، قرار دارد.

این قلعه، از قلعه‌های پر اهمیت و معتبر ایران و در بین اهالی منطقه به نام های شیمران و سمیران معروف است، ولی در متون تاریخی به نام های سمیران، شمیران، سمیرم، شمع ایران، کنگریان، سمیویروم و سالاریه نام برده شده است.

پیشینه این قلعه را به دوران قبل از اسلام نسبت می‌دهند و در طول سال‌های سده چهارم هجری تختگاه کنگریان بوده است.

طرح کلی بنای قلعه به شکل مستطیل و ارتفاع برج‌ها و دیوار نزدیک به ۱۵ متر است که تمامی آن را با کمک سنگ‌ و ملاط گچ به ضخامت ۸ پا ساخته‌اند و در فاصله‌های ۱ متری کلافی چوبی در دل دیوار به کار برده اند که علاوه بر استحکام و همبستگی اجزا، نظمی منطقی به بنا بخشیده و از دور به صورت یک رج سنگ خودنمایی می‌کند.

در دیوار شمالی قلعه ۲ برج وجود دارد که در قسمت بالا دارای پنجره‌های بلند مستطیلی شکل با قوس نیزه‌دار هستند که بیشتر برای نگهبانی پایین قلعه از آنها استفاده می‌شده است. این قلعه در نزدیکی روستای بهرام آباد از توابع طارم قرار دارد و برای رفتن به سوی قلعه می باید از روی سد سفید رود عبور کرد.

طول جاده ماشین رو از سد تا بهرام آباد ۱۸ کیلومتر است که باید مسافتی در حدود ۳ کیلومتر را به سمت جنوب با پای پیاده طی کرد تا به قلعه رسید.

ایوان نیاق

ایوان نیاق در قسمت شمالی روستای نیاق قرار دارد. ایوان نیاق در اصل در اثر یک پدیده طبیعی در دوره دوم زمین شناسی به شکل قلعه ای درآمده که بعدها توسط حاکمیت های مختلف و دسته های یاغیان و راهزنان با اعمال تغییراتی مورد استفاده قرار می گرفته است.

در قسمت بالایی قلعه حوضچه ای قرار دارد که در نگاه نخست چندان عمق ندارد ولی در حقیقت حوضچه عمیقی برای ذخیره آب در فصول کم باران سال بوده است.

ساکنان محلی بر این باورند که محمد حنفیه در بالای این ایوان قصری ساخته بوده که امروزه از این قصر به جز تکه هایی سفالی چیزی باقی نمانده است.

راه صعود به بالای قلعه از قسمت دامنه جنوبی دشوار است اما از قسمت دامنه شمالی و پشت قلعه که دارای شیب ملایم تری است صعود به قسمت های بالایی و داخلی قلعه با سهولت بیشتری صورت می گیرد.

روستای نیاق در ۱۶ کیلومتری شمال قزوین واقع شده است و می توان از مسیر اتوبان قزوین- زنجان به آن دسترسی داشت.

میمون قلعه

این قلعه در دو طبقه با دهلیزهای عمود بر هم و اتاق‌های جانبی ساخته شده که گنبد میانی آن فرو ریخته و بقایایی از ۸ برج آن باقی است.

ویژگی اختصاصی این قلعه در این است که در داخل بافت شهر در قسمت جنوبی قزوین قرار دارد و به همراه چهارانبیاء، مسجد جامع از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر قزوین محسوب می شود.

این قلعه بنایی است مربع شکل به ابعاد تقریبی ۷۰ در ۷۰ متر که از خشت‌های ۳۰ در ۳۰ سانتیمتر با ملاط شفته ساخته شده و طبقه زیرین میمون قلعه از تپه شرقی با سه تونل به تپه غربی منتهی می‌شود و یک تونل شمالی - جنوبی نیز این تونل‌ها را به هم متصل می‌ کند.

برخی از سفالینه‌های به دست آمده در قلعه نشان از کاربرد آن تا دوره آل بویه دارد. برخی، این قلعه را از بقایای مدینه موسی که به امر موسی الهادی خلیفه عباسی در سال ۱۶۸ هجری قمری بنا شد و برخی دیگر آن را منسوب به میمون بن عون کاتب می دانند.

میمون قلعه در قسمت شرقی حرم شاهزاده حسین(ع) شهر قزوین واقع شده است.

استان قزوین در کنار قلعه ها و دژهایی که معرفی شد دارای قلعه های متعدد دیگری نیز است که هر کدام از آن ها نیز مانند آثار یاد شده در بردارنده یک دوره کهن از تاریخ ریشه دار قزوین و کشور ایران است.

تمامی این بناها وآثار تاریخی در ایام نوروز میزبان گردشگران و علاقمندان تاریخ و فرهنگ ایران زمین است که شما را به دیدن آنها دعوت می کنیم تا ساعات خوی را با مرور تاریخ سپری کنید.