خبرگزاری مهر، گروه بین الملل ـ رامین حسین آبادیان: بیش از دو سال از ورود متجاوزانه نظامیان ترکیه به خاک عراق می گذرد. آذرماه سال ۹۴ بود که خبر استقرارحدود ۱۵۰ نیروی نظامی ترکیه به همراه ادوات سنگین شامل ۲۰ تا ۲۵ تانک و نفربر در پایگاه «بعشیقه» در حدود ۱۵ کیلومتری شمال شرق شهر «موصل» عراق در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مخابره شد.
آنکارا برای توجیه این اقدام تجاوزکارانه خود مدعی است که با مجوز رسمی دولت مرکزی بغداد وارد خاک عراق شده است؛ حال آنکه با وجود گذشت حدود دو سال و نیم حتی یک سند هم برای اثبات این ادعا ارائه نکرده است. ورود فاقد مجوز نظامیان ترکیه به خاک عراق با دستور مستقیم «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری این کشور، روابط میان آنکارا و بغداد را با چالشی جدی مواجه کرد.
دولت بغداد از همان ابتدای کار خواستار خروج هرچه سریعتر نیروهای ارتش ترکیه از خاک خود بود؛ مطالبه‌ای که همچنان به قوت خود باقی است و مقامات عراقی متفق‌القول بر لزوم تحقق آن پافشاری می ورزند. با این حال، شاهد آن هستیم که دولت آنکارا نه تنها هیچ اقدامی در راستای خروج نظامیان خود از خاک عراق صورت نمی دهد، بلکه به نظر می رسد که تمایل دارد تا مدت زمان بیشتری به اشغالگری خود در عراق ادامه دهد.
آنکارا مدعی است که با هدف آموزش نیروهای پیشمرگه برای آمادگی آنها جهت نبرد با تروریست های تکفیری داعش وارد موصل شده است. این ادعا در حالی است که امروز دیگر کمتر کسی قادر است تا حمایتهای ترکیه از داعش و روابط تجاری آن با این گروه تروریستی را انکار کند. این درحالی است که ترکیه سیاست های خصمانه ای را نیز در سوریه دنبال می کند و هنوز هم با وجود ورود بحران سوریه به هشتمین سال خود، این سیاستها متوقف نشده است.
در همین ارتباط گفتگویی با «ابراهیم فراهانی» کارشناس مسائل منطقه و همچنین «عبدالامیر الجبوری» تحلیلگر عراقی انجام شده است که مشروح آن از نظر می گذرد؛
*سوریه از سال ۲۰۱۱ درگیر یک بحران امنیتی فراگیر شد و پس از آن عراق نیز با حضور گسترده تکفیریها در آنجا در ورطه بحران مشابهی گرفتار شد و در هر صورت توانست تکفیریها را از خاک خود بیرون براند. تفاوت این دو بحران مشابه در سوریه و عراق را در چه می بینید؟
فراهانی: در رابطه با داعش باید گفت که یک کانون «نظامی ـ امنیتی» وجود دارد که این کانون در سوریه وجود دارد چراکه هنوز تمامی خاک سوریه از لوث تکفیریها پاکسازی نشده است و دولت مرکزی بر تمام خاک خود مسلط نیست. نکته ای که وجود دارد این است که ائتلاف بین المللی به اصطلاح ضد داعش به سرکردگی آمریکا عملا دولت دمشق را به رسمیت نمی شناسد. واقعیت این است که این ائتلاف از زمان ورود به سوریه از سال ۲۰۱۴ علاوه بر مبارزه با داعش، سرنگونی دولت اسد را نیز در دستور کار خود قرار داده بود.
لذا تا زمانی که دولت اسد از سوی غرب و سازمان ملل به رسمیت برای ادامه دوره پساداعش شناخته نشود، این مشکل «امنیتی ـ نظامی» ادامه پیدا خواهد کرد. این وضعیت با آنچه که در عراق شاهد آن هستیم تفاوت دارد، چراکه آمریکا، غرب و سازمان ملل، دولت بغداد را به رسمیت می شناختند. حتی تاکنون مقامات ریاض، دولت بغداد را به رسمیت نمی شناخت و از سال ۲۰۱۷ بغداد توسط ریاض به رسمیت شناخته شده است. این دو تفاوت موجب می شود تا مشکل عراق در آینده قابل حل باشد و در طرف مقابل، حل و فصل مشکل سوریه در آینده تاحدود زیادی در هاله ای از ابهام قرار داشته باشد.
لذا وقتی که که دولت اسد به رسمیت شناخته نشود، قانون اساسی جدید تصویب نشود و جایگاه اسد به رسمیت شناخته نشود، این مشکل در سوریه پابرجا خواهد بود. نیروهای ائتلاف آمریکایی به دنبال کناره گیری اسد از قدرت و باقی ماندن ساختار قدرت در سوریه هستند. علت هم آن است که در قضیه لیبی زمانی که قذافی سقوط کرد همچنان جنگ داخلی ادامه یافت و این مشکل حل نشد. ژنرال حفتر هم هنوز نتوانسته این مشکل را حل کند. لذا غرب خواهان بقای ساختار قدرت در سوریه است با این تفاوت که تنها نفوذ ایران و روسیه وجود نداشته باشد و غرب و همچنین نماینده معارضان نظامی و معارضان سیاسی.
*در این گیر و دار عدم به رسمیت شناخته شدن دولت دمشق توسط غرب و ایالات متحده آمریکا، ترکیه چه نقشی ایفا می کند؟
فراهانی: در اینجا ترکیه همچنان به دنبال آن است که نفوذ خود در سوریه و عراق را حفظ کند. ترکیه می داند که دولت اسد قوی به معنای سوریه قدرتمند است. ترکیه هنوز دارای همان تفکر و ایدئولوژی «نوعثمانی گری» است. داود اوغلو در سال ۲۰۰۱ کتابی به نام «عمق استراتژیک» می نویسد و می گوید که باید تنش صفر با همسایگان داشته باشیم.
وی می گوید در این سیاست تنش صفر، نگاه ما «ژئواکونومیک» است. این بدان معناست که ما عراق را می گیریم، سوریه را می گیریم اما نفوذمان اقتصادی است و بازارهای آنها را تصرف می کنیم. او می گوید بزرگترین مشکلی که در این مسیر وجود دارد، کُردها هستند.
با این حال، از سال ۲۰۱۱ این استراتژی عوض می شود و از ژئواکونومیک به استراتژیک ژئوپلیتیک تغییر وضعیت می دهد. این بدان معناست که آنکارا می بایست علاوه بر نفود اقتصادی، نفوذ سیاسی و نظامی نیز در سوریه و عراق پیدا کند. این استراتژی نوعثمانی گرایی به دنبال تصرف مناطقی در سوریه و عراق است. داود اوغلو زمانی که می گوید می خواهیم موصل را اشغال کنیم، مقصود شهر موصل نیست ولایت موصل است که بسیار گسترده تر است. کل خاک عراق متشکل از سه ولایت است که موصل یکی از این ولایت هاست.
*در سیاست های ترکیه در سوریه شاهد هستیم که مقامات آنکارا در مقام حرف و کلام از همکاری با ایران و روسیه سخن می گویند و در مقام عمل با اهداف آمریکا در سوریه همراهی می کنند. دیدگاه شما در این خصوص چیست؟
فراهانی: واقعیت این است که ترکیه دارای یک دغدغه اساسی به نام کُردهاست. در ترکیه زمانی که می خواهند به کُردها توهین کنند آنها را «تُرک کوهی» خطاب می کنند. دغدغه امنیتی ترکیه در خصوص کُردها موجب شده تا آنکارا در عرصه عمل همانطور که گفته شد در راستای اهداف آمریکا در سوریه حرکت کند.
پس از آنکه بحران سوریه آغاز شد، آمریکا از طرف اردن، ترکیه و عربستان، کمک های نظامی به معارضان برای سرنگونی اسد را آغاز کرد. پس از مدتی اوباما به این نتیجه رسید که هزینه ۵۰۰ میلیارد دلاری آن در سوریه نتیجه نداده است. پس از قضیه کوبانی، آمریکا وارد حمایت از کُردها می شود. علت اصلی هم آن است که کُردها هم مبارز هستند، هم ساکن هستند و هم هزینه های آنها کم است. آمریکایی ها «قسد» را تشکیل دادند.
اکنون بیش از ۲۰ درصد از خاک سوریه در دست نیروهای قسدِ تحت حمایت آمریکاست. اگر ترکیه خواسته های آمریکا در مناطق جنوبی پیاده کند؛ یعنی روند صلحی را دنبال کند که در ژنو صورت گرفته و نه در آستانه، بنابراین، ترکیه می تواند آن مناطق تحت تصرف کُردها را با مشارکت کُردهای طرفدار خود به کنترل خود درآورد. حال، روند صلح ژنو چیست؟ روند صلح ژنو بر سه اصل برگزاری انتخابات آزاد، تدوین قانون اساسی و کنار رفتن اسد از قدرت استوار است.
به نظر من، در این ماجرا آمریکایی ها کُردها را به عنوان کارتی به ترکیه تقدیم می کنند تا بتوانند آنکارا را در ناتو حفظ کرده و از سوی دیگر از نفوذ روسیه در ترکیه جلوگیری کند. این اقداماتی است که ایالات متحده آمریکا به دنبال انجام آن است.
*مسأله که در عرصه میدانی سوریه وجود دارد این است که بخش هایی از خاک این کشور همچنان در اشغال ترکیه است. به عنوان مثال باید به ادلب اشاره کرد که بخش های عمده ای از آن تحت اشغال نیروهای تحت الحمایه ترکیه است. آینده این مناطق را چطور ارزیابی می کنید؟ ترکیه حاضر به عقب نشینی خواهد شد؟
فراهانی: در حال حاضر در استان ادلب گروه های تروریستی مختلف و متعددی حضور دارند که از جمله آنها می توان به جبهه النصره، احرار الشام، تحریر الشام و جیش الاسلام اشاره کرد. برخی اوقات ظهور و بروز اختلافات میان این گروهها موجب گسترش پیشروی های نیروهای مقاومت سوری شده است.
از روند و سِیر تحولات پر واضح است که قطر نیز در ادلب نفوذ دارد و اگر قرار باشد کسی با سران این گروه های مسلح مستقر در ادلب سخن بگوید، آن مقامات قطری هستند. در این زمینه، ترکیه به دنبال ایجاد خودمختاری برای این گروههاست. ترکیه به دنبال ایجاد یک ساختاری برای خودمختاری در ادلب است. اما اینکه ترکیه به تمامیت ارضی سوریه وفادار بوده و هست، خیر؛ نمی توان اینطور گفت.
نقض تمامیت ارضی سوریه توسط ترکیه تا زمانی ادامه پیدا خواهد کرد که دولت دمشق درگیر مبارزه با تروریسم باشد و انرژی خود را صَرف آن جبهه کند. لذا همانطور که گفته شد ترکیه در ادلب به دنبال ساختن یک خودمختاری شبه نظامی است. اگر ترکیه بتواند مناطق کُردی در سوریه را تحت اشغال خود درآورد، هدف اصلی اش تغییر بافت این مناطق خواهد بود.
*همانطور که می دانید نیروهای ترکیه از حدود بیش از دو سال پیش در اقدامی غیرقانونی وارد خاک عراق شده و به بعشیقه در موصل رفتند. علی رغم رایزنی های دولت مرکزی، تاکنون نیروهای ترکیه ای از موصل خارج نشده اند. اهداف ورود ترکیه به عراق را چه می دانید؟
الجبوری: ورود ترکیه به عراق در واقع اهداف امنیتی را دنبال می کند. ترکیه تلاش کرد تا از طریق ورود به خاک عراق تهدید پ ک ک در شمال عراق را خنثی کند. آنها وارد بعشیقه شدند و برای خود پایگاه ساختند و به تدریج به سمت سنجار و قندیل حرکت کردند. پس از آن، توافقاتی میان ترکیه و دولت مرکزی شد اما در عرصه عمل اتفاقی نیفتاد.
به نظر من نیروهای ترکیه ای طی شش ماه آینده نیز در عراق به حضور نظامی خود ادامه خواهند داد تا از این طریق بتوانند بیش از پیش کُردها در شمال عراق را سرکوب کنند. در این میان، ترکیه تلاش دارد از رهگذر ورود خود به عراق روابطش با اقلیم کردستان را نیز بیش از پیش گسترش دهد و از منافع و مصالح این روابط و مناسبات نیز بهره مند شود.
دولت ترکیه با این اقدام خود تلاش می کند تا از روابط و مناسبات خود با اقلیم کردستان به عنوان اهرم فشاری بر دولت بغداد استفاده کند. آنکارا در عین حال روابطش با دولت مرکزی را حفظ کرده تا بدین ترتیب اهرم فشاری از یکی علیه دیگری در دست داشته باشد. یعنی هم بتواند دولت مرکزی را با اهرم اقلیم تحت فشار قرار دهد و هم اقلیم را با اهرم دولت مرکزی.
*دولت عراق اخیرا یکی از دیپلمات های عربستان سعودی را از خاک خود اخراج کرده و اعلام کرده که این فرد در انتخابات و فرایند سیاسی آن مداخله داشته است. اساسا نقش عربستان سعودی در انتخابات پارلمانی و پس از آن در جریان رایزنی ها برای تشکیل ائتلافات پسا انتخاباتی را چگونه ارزیابی می کنید؟
الجبوری: قطع به یقین عربستان سعودی همواره در انتخابات پارلمانی عراق مداخله کرده است؛ چه پیش از انتخابات و چه اکنون که انتخابات به پایان رسیده و فرایند ائتلاف سازیها آغاز شده است. سعودیها نمی توانند مدعی باشند که هیچ منفعت و مصلحتی از انتخابات در عراق و فرایند سیاسی در این کشور ندارند. انتخابات عراق نه تنها برای عربستان که برای شمار زیادی از کشورها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هر کشوری بر اساس منافع و مصالح خود به این رویداد نگاه می کند.
این تنها عربستان سعودی نیست که در انتخابات پارلمانی دخالت کرده و می کند. البته در اینجا دخالت را نیز باید توضیح دهم و آن، اینکه دخالت به معنای حمایت از احزاب، جریان ها و ائتلاف های سیاسی و انتخاباتی است. همانطور که گفته شد، نه تنها عربستان بلکه دیگر کشورهای عربی نیز مداخلاتی را در انتخابات پارلمانی عراق داشته اند.
*مسأله ای که در خصوص تروریست های داعش در عراق وجود دارد این است که این تکفیریها اکنون دیگر در این کشور جایی ندارند و آنچه که برای عراق یک تهدید بالقوه محسوب می شود، ایدئولوژی برجای مانده از تروریستها در این کشور است؛ مسأله ای که حیدر العبادی نیز بارها بدان اشاره کرده است. دیدگاه شما در خصوص این تهدید چیست؟
الجبوری: ما اگر بررسی کنیم که آیا ایدئولوژی داعش در ذهن مردم عراق رسوخ پیدا کرده است یا نه پاسخ می تواند نه باشد. این مسأله علل زیادی دارد. مسأله اول این است که داعش زمانی در عراق شکل گرفت که بخشی از اهل سنت عراق از سال ۲۰۰۳ تا سال ۲۰۱۴ به دنبال ناکارآمد کردن حکومت مرکزی عراق و حتی از بین بردن حکومت مرکزی بوده اند و همیشه شعارشان این بود که «بغداد ما در حال آمدن هستیم». لذا تفکر شایع در مناطق اهل تسنن این بود که حکومت مرکزی یک حکومت غیرقانونی است. در چنین محیطی داعش به وجود آمد. بی شک در این محیط، با داعش برای ناکارآمد کردن حکومت مرکزی همکاری می شود.
این مسأله باعث شد تا مناطق وسیعی از عراق توسط تروریست های داعش اشغال شود. با این حال، امروز وضعیت فرق کرده است و اهل تسنن عراق خواستار مشارکت جدی و حقیقی در ساختار قدرت کشور هستند. یکی از شخصیت های برجسته اهل تسنن بر این مسأله صحته گذاشته و می گوید که امروز اهل تسنن عراق برای اولین بار خواستار مشارکت حقیقی و واقعی در حکومت سیاسی هستند. بنابراین، نگاه سابق از بین رفت.
مسأله بعدی آن است که داعش زمانی قدرت گرفت که حکومت مرکزی بغداد از جانب کشورهای عربی حوزه خلیج فارس یک دولت ناکارآمد و غیرقانونی تلقی می شُد. کشورهای حاشیه خلیج فارس همواره می گفتند که دولت بغداد یک دولت فرقه گرا بوده و مردمی نیست.
تفکر این کشورها اکنون نسبت به عراق این است که این کشور یک کشور فرهنگی و مردمی و ... است. اکنون عربستان به دنبال افتتاح کنسولگری در بصره و مرکز اماکن شیعی عراق است. این بدان معناست که حکومت عراق را به رسمیت می شناسد. بنابراین، در دوره پسا داعش هم محیط تغییر کرد و هم دیدگاه اعراب نسبت به دولت بغداد.
مسأله سوم و مهمتر اینکه تروریست های داعش در طول مدت زمان حضور خود در عراق از سوی کشورهای خارجی اعم از منطقه ای و بین المللی تحت پشتیبانی های مالی گسترده قرار می گرفتند. تفکر و ایدئولوژی تکفیری در جامعه عراق، امروز نیاز به پشتیبانی مالی دارد.
با این حال، ما شاهد آن هستیم که این پشتیبانی و حمایت مالی همچون گذشته انجام نمی شود و این مسأله خود گواه بر آن است که تفکر و ایدئولوژی داعش به راحتی نمی تواند در ذهن مردم عراق رسوخ پیدا کند. شاید بتوان گفت که این میزان کمکها از داعش و تفکر داعشی به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است. امروز مسئولیت برقراری امنیت بسیاری از مناطق اهل سنت برعهده نیروهای شیعی حشد شعبی است و می بینید که مشکلی برای این نیروها در این مناطق پیش نمی آید و کسی علیه آنها عملیاتی انجام نمی دهد.
این را نیز اضافه کنید که ائتلاف نصر وابسته به حیدر العبادی دارای شمار زیادی از افراد اهل تسنن متعصب است. با این حال، این افراد اهل تسنن متعصب به سادگی هرچه تمام تر پروسه انتخابات را در کنار دیگر شخصیت های شیعی پشت سر گذاشته اند و در حال طی کردن مراحل آتی هستند. لذا داعش با شاخص هایی که گفته شد گسترش پیدا کرد؛ شاخص هایی که امروز دیگر وجود ندارند.
هرچند که تفکر و ایدئولوژی داعش در نزد مردم اهل تسنن عراق عمق پیدا نکرده است اما نمی توان گفت که همه مردم از این تفکر و ایدئولوژی در امان ماندند چراکه درصد کوچکی از آنها گرفتار این ایدئولوژی شده اند. اما در هر صورت معتقدم که بین ۹۰ تا ۹۵ درصد مردم تحت تأثیر عمق تفکر داعشی قرار نگرفته اند. نه تنها تفکر داعشی در نزد اهل سنت نفوذ نکرده بلکه اکثریت اهل تسنن خواستار مشارکت جدی در ساختار دولت در عراق جدید هستند.
نظر شما