کرونا و ماه رمضان متفاوت امسال در کشورهای اسلامی

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر ترجمه‌ای از یادداشت از گودرون هارر، استاد اسلام شناسی دانشگاه وین و سردبیر روزنامه Der Standard وین است که به مناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان نوشته و رایزنی فرهنگی ایران در اتریش در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است؛

ماه روزه داری مسلمانان صرفاً زمانی برای امساک نیست، بلکه زمانی برای درک جامعه و حیات جمعی است. اما در دوره کرونا، این وجه رمضان تا حد زیادی از بین می‌رود. یک- چهارم جمعیت جهان به شکلی عضو یکی از جریان‌ها و مذاهب اسلامی هستند و برای پیروان ایشان، پنجشنبه شب ماه رمضان آغاز می‌شود. البته این موعد محاسبه شده است، وگرنه آغاز این ماه بر اساس رؤیت ماه جدید توسط مراجع مذهبی اعلام می‌شود.

تقویم مسلمانان، تقویمی قمری است و این بدان معناست که ماه رمضان می‌تواند در فصل‌های مختلف و یا در مواقع متفاوتی از تقویم مرسوم میلادی در حرکت باشد. امساک کاملی که برای افراد بالغ سالم تکلیف شده، شامل امساک کامل از خوردن، تدخین و مقاربت جنسی است و اگر رمضان در تابستان باشد که دمای هوا گرم‌تر است و روزها بلندتر، این امساک سخت‌تر هم می‌شود. امسال روزه داری برای بسیاری از مسلمانان سخت‌تر از معمول شده است، چرا که آنها باید به واسطه کرونا از جز مهمی از رمضان چشم پوشی کنند و این جزو مهم حیات اجتماعی و دینی پس از پایان روزه داری است.

عبادت در خانه

بسیاری از متولیان دینی در سراسر جهان از زمان آغاز بحران کرونا تلاش کردند این عقیده که عبادت جمعی در مسجد «پر فضیلت تر» از عبادت فردی است را کنار بگذارند: در برخی از کشورها موذنین، مؤمنان را دیگر نه برای ادای نماز، بلکه برای عبادت در منزل فرا می‌خوانند. البته برای اهل تسنن در ماه رمضان عبادت شبانه دیگری هم تحت عنوان «تراویح» وجود دارد که در مساجد ادا می‌شود. این فریضه آن‌قدر مهم است که در عربستان سعودی که قوانین بسیار سختی در خصوص کرونا وضع کرده، دو مسجد اصلی مکه و مدینه به شکلی محدود برای نماز تراویح باز می‌شوند. هم اکنون زائرین نمی‌توانند به این شهرها بیایند.

در اورشلیم هم مجموعه مسجدالاقصی، سومین مکان مقدس در جهان اسلام، فعلاً تعطیل است. دیگر مساجد در سراسر جهان نیز همین‌گونه هستند. بسیاری از مراسم مذهبی در چند هفته گذشته از طریق اینترنت پخش شدند و در ماه رمضان هم برنامه‌های مخصوص و نیز گردهم‌ایی های دینی اینترنتی ارائه خواهند شد. البته در این میان استتثناهایی نیز وجود دارد: به عنوان مثال در پاکستان مقامات دولتی تا حدی مغلوب فشار بنیادگرایان شدند و مساجد را تعطیل نکردند.

غذا برای فقرا

اما در ماه رمضان، روزه داری و عبادت همه ماجرا نیست. مراسم افطار به صورت سنتی در کانون خانوادگی بزگتر یا با دوستان برگزار می‌شود. علاوه بر این مراسم خیریه و نیکوکاری هم نقش بسیار مهمی بازی م ی‌کنند: در اسلام صدقه نیز دقیقاً یک تکلیف دینی مانند روزه است. در بسیاری کشورها مساجد در خیابان‌ها میزهای بزرگی قرار می‌دهند که روی آن‌ها از فقرا پذیرایی م ی‌شود. از آن‌جا که عوائد بسیاری از خانواده‌ها امسال به خاطر محدودیت‌های عبور و مرور ناشی از کرونا قطع شده، میزان نیازمندی خانواده‌های فقیر نیز افزایش یافته است. مایحتاج ایشان با پخش بسته‌های غذایی برطرف نمی‌شود، ضمن این‌که امسال کمک‌های سالانه خارجی به مناطق فقیری نظیر نوار غزه قطع شده اند. در بسیاری دیگر از مناطق نیز موادغذایی اولیه ارزان هم بسیار کم است.

برخی کشورها مانند عربستان سعودی منع عبور و مرور را بسیاری طولانی کرده اند و لذا افراد بعد از غروب آفتاب و پایان روزه داری، صرفاً برای خرید می‌توانند بیرون بروند. بنابراین مسلمانان باید شب‌های ماه رمضان که با سحر یعنی طلوع آفتاب پایان می‌یابند را عمدتاً در خانه سپری کنند. بسیاری امیدوارند که این محدودیت‌ها پیش از پایان رمضان که مهم‌ترین زمان در این ماه است، تسهیل شوند اما به هر حال امسال در عید فطر هم که پایان رمضان و جشن پایان روزه‌داری است، شاهد دیدوبازدیدهای مرسوم خانوادگی نخواهیم بود.

هتل‌ها و رستوران‌هایی که در ماه رمضان برای برگزاری مراسم افطار رزرو می‌شوند از این بحران متأثر شده اند. در کشورهای اسلامی مصرف موادغذایی در ماه رمضان افزایش زیادی پیدا می‌کند. اما در کنار غذا، لذت‌های دنیوی دیگری هم وجود دارند. سال‌های گذشته سریال‌های تلویزیونی‌ای نمایش داده می‌شدند که به طور خاص برای این ماه و در زمان بسیار کوتاهی تولید می‌شدند. اما فوران بحران کرونا باعث شده که بخشی از این سریال‌ها دیگر ضبط نشوند. در مصر و امارات متحده عربی هم‌چنان این سریال‌ها تاحدی و با وجود محدودیت‌های زیاد ضبط شده اند. این بدان معناست که امسال ماه رمضان، سریال‌های بومی ملودرام را مانند گذشته نخواهیم داشت.