خبرگزاری مهر - گروه استانها، ونوس بهنود: قرن چهارده هجری است. نوجوان دیروز که در ۱۷ سالگی اولین اشعار خود را می‌سرود، امروز به جوانی عارف مسلک، خوش اخلاق و به تعبیر اطرافیانش بذله گو و مردم دار بدل شده است.
در مسجد جامع شهر اردبیل نشسته و تجوید درس می‌دهد. مجموعه دروسی که بعدها به چاپ سنگی رسید اما به دلایلی هیچگاه منتشر نشد.
میرزا محمد صادق بن علی متخلص به کاتب اردبیلی. از شاعران و خوشنویسان عاشورایی قرن چهاردهم هجری که در سال ۱۲۶۲ شمسی در اردبیل متولد شد.
محقق آثار وی می‌گوید این شاعر و مرثیه سرا، الفبای اولیه را در مکتبخانه فرا گرفته و از اوایل جوانی تلمذ ادب، معرفت و شعر در زندگی او مشاهده می‌شود.
حیدر محمدیان اردی با بیان اینکه کاتب اردبیلی ساکن محله طوی بود، یکی از چهره‌های درخشان شعر و ادب عاشورایی اردبیل محسوب می‌شود.
گمنام ماندن شاعری که پای پیاده به کربلا رفت
با وجود اینکه به همت محمدیان اردی و برخی نوداگان و اقوام وی، قرن‌ها بعد گوشه‌ای از یادگاری‌ها و کتب او در عمارت شهرداری اردبیل به نمایش درآمد، اما به مانند بسیاری از چهره‌های شاخص این خطه، کاتب اردبیلی نیز گمنام است.
یحیوی فرزند تاج الشعرا یحیوی از شعرای نامی عاشورایی معتقد است، چهره‌هایی مانند کاتب اردبیلی قدر و منزلت ویژه ای به ادب و شعر عاشورایی بخشیده‌اند.
وی در تشریح مقام و جایگاه این شاعر شوریده گفت: به واقع کاتب و برخی شعرای هم عصر او، مکتبی به یاد ماندنی را خلق کردند و با نگاهی به اشعارش می‌توان عمق معرفت و شناخت وی از ادبیات، دین و عرفان را مشاهده کرد.
به گفته نواده وی، مرحوم کاتب اردبیلی، شاعری شوریده بود که مرثیه‌هایی با مضامین عرفانی می‌سرود و به تمام دستگاه‌های موسیقی مسلط بود و هم عصر بیضا اردبیلی می‌زیست.
منصور کاتب افزود: هر چند بنده شخصاً او را ندیده‌ام اما همگان کاتب اردبیلی را به عنوان فردی بذله گو، مردم دار و دغدغه مند و بسیار مذهبی می‌شناسند.
کاتب با تاکید به اینکه مرثیه‌های کاتب اردبیلی دعوت مردم به شناخت حقیقت دین و معرفت صحیح از امام است، اضافه کرد: وی معتقد بود که برخی مدعیان بی دین، به دین ضربه می‌زنند که شعری هم در این خصوص دارد.
«دین اوین، بی دینی لر، ظولمی له ویران اتدی لر / اهل قرانم دین لر، ترک قرآن اتدی لر» *
ماجرا سفر با پای پیاده به کربلا
به گفته کاتب، نقل است که جد او با پای پیاده و برهنه عزم سفر کربلا می‌کند و در مسیر رسیدن به حرم مطهر بیمار شده و گوشه‌ای به خواب می‌رود.
وی افزود: در خواب به او الهام می‌شود که بلند شو و مسیرت را ادامه بده. با وجود اینکه دو روز از کاروان عقب بوده اما خود را به آنان می‌رساند و تمامی داستان سفرش را فصل به فصل به شعر می‌سراید.
کاتب با بیان اینکه در دین به بکا و اشک و زاری سفارش شده تا مرحله به مرحله آدمی به معرفت امام دست یابد، اضافه کرد: امام حسین (ع) به عنوان قتیل العبرات شناخته می‌شود.
وی ادامه داد: اما زمانی که وی از اصحاب خود یاری جست، یاری برای مسیر و اعتقاد و آرمانش بود و هر کسی می‌خواهد به معرفت امام برسد باید بداند که دلیل اصلی قیام وی چه بوده نه اینکه در اشک و ماتم عزاداری خود را خلاصه کند.
کاتب اضافه کرد: تدین و دینداری به معنی واقعی کلمه معرفت امام است و کاتب که زمانی بزرگان شعر و ادب زمان خود یعنی حافظ، سعدی و مولوی را درک کرده بود، در اشعار و مرثیه‌های خود بارها به موضوع معرفت درست از امام حسین (ع) و سایر معصومین تاکید داشت.
وی تصریح کرد: متأسفانه به نظر می‌رسد، در تمامی اعصار گروهی در فهم سطحی از دین گرفتار می‌شوند و نمی‌توانند عمق معنی آموزه‌ها و حوادث رفته بر ائمه را درک کنند.
ماجرای اشعاری در باب زمان فرارسیدن مرگ
کاتب با بیان اینکه کتاب تجوید جد خود را برای چاپ به جابر عناصری واگذار کرده که عمر این شخصیت فرهنگی نیز کفاف چاپ را نکرد، افزود: این اثر هیچگاه چاپ نشد.
همچنین محقق و روزنامه نگار اردبیلی نیز در خصوص آثار به‌جا مانده از این مرثیه سرا، تصریح کرد: اولین اثر این شاعر شورده به نام منظومه «تجوید الصبیان» در شعبان ۱۳۴۵ قمری در مطبعه سنگی احمدی اردبیل چاپ شده است.
محمدیان اردی اضافه کرد: این اثر در سال ۱۳۹۰ به همت زنده یاد جابر عناصری تجدید چاپ شد که یکی از ماندگارترین آثار ادبیات عاشورایی این خطه محسوب می‌شود.
وی افزود: کتاب سمک عیار آن مرحوم نیز در سال ۱۳۶۲ توسط مؤسسه انتشارات آگاه به چاپ رسیده و علاوه بر این مجموعه دیوان شعرش نیز در دو جلد به همت حاج ناصح اردبیلی در سال‌های ۸۱ و ۸۲ چاپ و منتشر شده است.
اما عرفان کاتب اردبیلی موجب شده بود تا شخصیت فردی و اجتماعی منحصر به فرد وی، زبانزد خاص و عام باشد.
به گفته نواده وی، کاتب اردبیلی در اواخر عمر خود، به روستای قشلاق سفری داشته که آخرین سفر او محسوب می‌شده است و روی دیوار یکی از خانه‌های روستایی می‌نویسد:
«این نوشتم از برای یادگاری، پس از من بگذرد، بس روزگاری
اگر پرسد کسی، کاتب کجا رفت بگو در خواب گردیده حصاری»
تابستان ۱۳۲۰ کاتب اردبیلی در نماز صبح و سر به سجده در سن ۵۸ سالگی و با عشق و ارادت به ابا عبدالله الحسین (ع) به دیار باقی شتافت و در قدیمی ترین قبرستان شهر اردبیل، قبرستان ججین به خاک سپرده شد.
روحش شاد و قرین رحمت الهی…
*بی دین‌ها خانه دین را با ظلم ویران کردند / اهل قرآن و اهل دین هم قرآن را ترک کردند
نظر شما