خبرگزاری مهر - گروه استانها: انقلاب اسلامی ایران بزرگ‌ترین تحول قرن چهاردهم هجری قمری و بیستم میلادی و نقطه عطف در تحولات جهانی است و طی سال‌هایی که از آغازین روزهای پیروزی‌اش می‌گذرد فراز و فرودهای بسیاری داشته است و دشمن هر لحظه و هر کجا تلاش کرده تا نسل جوان را از ریشه‌ها جدا کرده و با یأس‌آفرینی آینده‌ای تیره و تار را پیش چشم آنها به تصویر بکشد این در حالی است که به فضل الهی جوانان در تمامی ادوار با تاسی به اسلام ناب محمدی (ص) در حمایت از انقلاب اسلامی از هیچ تلاشی فروگذار نکردند و با پیش چشم داشتن راهی که تاکنون ملت ایران آمده و مرور تمام ایثار و نثارها آینده‌ای به درخشانی عصر ظهور را در مقابل دیدگان خود دارند.
یکی از تابلوهای ویژه تاریخ انقلاب اسلامی حماسه دانش‌آموزان، علی‌الخصوص در سال ۵۷ است؛ همان حماسه‌ای که جرقه آن از خیابان‌های شهر همدان خورد و ۱۳ آبان قیامی خونین را توسط دانش‌آموزان تهرانی رقم زد.
حضور دانش‌آموزان و دانشجویان در اعتراض به رفتار غیر انسانی نسبت به دختر دانش‌آموز دبیرستان پروین اعتصامی که در بازداشت شهربانی بود سبب جوشش غیرت اسلامی مردم شد ۳۰ مهر ۵۷ آبستن حوادث مهمی در همدان بود و حضور دانش‌آموزان و دانشجویان در اعتراض به رفتار غیر انسانی نسبت به دختر دانش‌آموز دبیرستان پروین اعتصامی که در بازداشت شهربانی بود سبب جوشش غیرت اسلامی مردم شد.
با توجه به تاریخ‌سازی این واقعه بر آن شدیم که به این موضوع به طور ویژه بپردازیم آنچه پیش‌رو دارید خلاصه‌ای از گفتگوهای متعدد با شاهدان عینی واقعه است.
با شروع سال تحصیلی در مهر ماه ۱۳۵۷ سیره مبارزاتی دانش‌آموزان و دانشجویان سراسر کشور وارد مرحله جدیدی شد و رژیم وقت را دچار سردرگمی عجیبی کرد؛ یکی از تظاهرات و درگیری‌های گسترده، راهپیمایی ۳۰ مهرماه دانشجویان و دانش‌آموزان همدان بود که سازماندهی این تظاهرات در مدارس سطح شهر و مدرسه جامع دانشگاه بوعلی‌سینا انجام شده بود.
دو عامل باعث تظاهرات گسترده دانشگاهیان و فرهنگیان همدان در روز یکشنبه سی‌ام‌مهر علیه رژیم شد؛ علت اول شایع شدن رفتار غیرانسانی و منافی عفت یکی از مأموران شهربانی همدان به نام سرگرد حسین هاشمی با یک دانش آموز دختر سال اول نظری از دبیرستان پروین اعتصامی بود که در وصیت‌نامه خود علت خودکشی را تجاوز به عُنف در بازداشتگاه اعلام کرد که طی تظاهرات روزهای قبل، توسط مأمورین بازداشت شده‌بود.
دختر مذکور پس از آزادی، به خاطر رفتار غیرانسانی مأمور مزبور خودکشی کرده و خانواده مقتول در مقابل دبیرستان پروین اعتصامی به گریه و زاری پرداخته و خواستار رسیدگی به موضوع شدند؛ به همین دلیل دانش‌آموزان و دانشجویان خشمگین‌تر از گذشته علیه رژیم تظاهرات کردند و عامل دوم که باعث حرکت توفنده آنان شد، آتش‌سوزی در مسجد جامع کرمان بود.
جرقه واقعه ۳۰ مهر
در روز سی‌ام مهر ۵۷ دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه آذر هنگام خروج از دبیرستان به سردادن شعار علیه رژیم پرداختند.
روزنامه آیندگان دراین‌باره نوشت: «همدان دیروز (سی‌مهر) روز پرآشوبی را گذراند و تظاهرات خشونت‌بار دانش‌آموزان دبیرستان‌های این شهر به سرعت گسترش یافت. با تیراندازی مأموران سه نفر شهید و بیش از ۲۰ نفر مجروح شدند. در پی تظاهراتی که در دبیرستان دخترانه پروین اعتصامی به عنوان اعتراض به آتش‌زدن کتابخانه مسجد جامع کرمان برپا شده‌بود، برخوردی میان مأموران نیروی انتظامی و تظاهرکنندگان درگرفت که به خیابان‌های شهر کشیده‌شد و به دنبال آن دانش‌آموزان دبیرستان‌های پسرانه پهلوی و ابن‌سینا در خیابان خواجه‌رشیدالدین اجتماع کرده و علیه رژیم شعارهایی سر دادند. سپس به سوی میدان مرکزی شهر (امام خمینی فعلی- پهلوی سابق) سرازیر شده و در مسیر حرکت خود سینماها و چند بانک را به آتش کشیدند. در خیابان شورین (شهدای فعلی) تعداد زیادی از مردم به تظاهرکنندگان پیوستند و به گفته شاهدان عینی شمار آنها به ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر می‌رسید؛ در این هنگام افراد انتظامی، خصوصاً سرگرد کازرونی که در پشت‌بام هتل کاخ و بانک ملی موضع گرفته‌بودند، آتش گشوده و آنها را متفرق کردند. کشته‌شدگان؛ باقر مصفا، نصرت الله داوری و یک نفر دیگر بودند که بیمارستان اکباتان همدان جواز دفن آنها را صادر کرد. همچنین در بیمارستان‌های بوعلی، شیر و خورشید و اکباتان به ترتیب ۳،۱و۱۳ نفر تحت عمل جراحی قرار گرفتند که حال برخی از آنها وخیم بود. از کشته‌شدگان احتمالی و مجروحانی که به بیمارستان ارتش برده شده‌اند، اطلاعی در دست نیست.» روزنامه مذکور در ادامه نوشت: «موج اعتصاب، اعتراض و ناآرامی در دبیرستان‌های همدان به اوج رسید و دانش‌آموزان کلاس‌ها را تعطیل کرده و با برپایی تظاهرات به خیابان‌ها ریختند، تظاهرات دانش‌آموزان دبیرستان علویان به حدی بود که مسئولان این آموزشگاه اقدام به تعطیلی دبیرستان کردند و سپس دانش‌آموزان در حالی که شعار می‌دادند، مسیر خود را تا مسجد جامع ادامه دادند، ناآرامی فوق العاده دبیرستان، آقای دانشگر رئیس دبیرستان را وادار به استعفا کرد.»
دانش‌آموزان با مأموران درگیر شدند
علاوه بر دبیرستان‌های مذکور، هنرجویان هنرستان صنعتی سپهبد زاهدی (دیباج فعلی) دست به تظاهرات گسترده‌ای زدند که منجر به درگیری با مأمورین شد و گروهی مجروح شدند.
تظاهرکنندگان در خیابان‌های سپهبد زاهدی، امامزاده عبدالله و باباطاهر به حرکت خود ادامه دادند که مجدداً در خیابان باباطاهر با مأمورین شهربانی درگیر شده و پلیس از گاز اشک‌آور استفاده کرده و با شلیک گلوله راه آنان را سد کرد.
در این تظاهرات که تا ساعت دو بعدازظهر صدای شلیک گلوله از گوشه و کنار شهر به گوش می‌رسید، عده‌ای از مدرسه آخوند بین تظاهرکنندگان مواد آتش‌زا توزیع می‌کردند؛ گروهی از تظاهرکنندگان نیز که در پشت‌بام‌ها کمین کرده‌بودند، به سوی مأموران پلیس شیشه‌های بنزین و آجرپاره پرتاب می‌کردند و خیابان شورین (شهدای فعلی) نیز مرکز تظاهرات خونین همدان بود.
بعدازظهر همین روز مجروحان به بیمارستان‌های همدان منتقل شدند و مردم برای اهدای خون به زخمی‌ها جلوی بیمارستان‌های مذکور صف کشیدند؛ روزنامه کیهان دراین‌باره نوشت: «بعدازظهر امروز (سی‌ام‌مهر) با انتقال مجروحان و شهدا به بیمارستان‌ها، خانواده‌های مجروحین و مقتولین در مقابل این بیمارستان‌ها اجتماع کرده و مانع دخالت مأموران در امور بیمارستان‌ها شدند. در مقابل در ورودی این سه بیمارستان (بوعلی، اکباتان و پهلوی) صف‌های طویلی تشکیل شده‌بود که از کودک ۸ ساله تا پیرمرد ۸۰ ساله در آن دیده می‌شد؛ این صف‌ها برای اهدای خون و نجات جان مجروحان تشکیل شده‌بود…»
ساعت ۹ شب حدود یک‌هزار نفر از بستگان شهدا و مجروحان در محوطه بیمارستان اکباتان اجتماع کردند و از مسئولان خواستند پلیس در کار مجروحان که در اتاق عمل یا بخش‌های عادی بستری هستند، دخالتی نکنند.
دکتر ریاحی، رئیس بیمارستان به آنان قول داد که پلیس در داخل بیمارستان هیچ دخالتی نکند؛ همچنین رئیس بیمارستان موافقت کرد قبل از طلوع آفتاب پیکر شهدای تظاهرات در اختیار بستگان آنان قرار گیرد اما عده زیادی از مجروحان از ترس اینکه به دست پلیس بیفتند، به بیمارستان‌ها مراجعه نکردند و در خانه‌های خود بستری شدند.
همه مردم برای تشییع شهدا آمدند
به دنبال تظاهرات گسترده سی‌مهرماه در ساعت ۱۷ همان روز شورای تأمین استان همدان تشکیل و قرار شد تیپ زرهی نیروهای بیشتری را در اختیار شهربانی محل قرار دهد؛ مسئولان شهر می‌دانستند که در مراسم تشییع جنازه شهدا تظاهرات عظیمی علیه رژیم برپا خواهد شد، لذا مأموران انتظامی سعی کردند پیکر شهدا را بدون اطلاع خانواده‌های آنان دفن کنند تا مشکلی به وجود نیاید.
به همین دلیل در روز اول آبان ماه سال ۱۳۵۷ گروهی از مأموران انتظامی به بیمارستان اکباتان رفتند تا پیکر شهدا را گرفته و بی‌سر و صدا دفن کنند اما در اثر مخالفت دادستان و مردم، هدف مأموران ناکام ماند.
در صبح روز اول آبان پیکر شهدا در میان تدابیر شدید امنیتی به باغ بهشت جهت تدفین منتقل شد و در این روز تمام مدارس و مراکز آموزش عالی و بازار به عنوان اعتراض به وقایع دیروز تعطیل شد.
از سوی دیگر شهر به طور کامل در کنترل نیروهای زرهی و خودروهای ارتش بود و در همین روز اسامی شش نفر از شهدایی که تا آن لحظه اعلام نشده‌بود، اعلام و تعداد مجروحین نیز ۲۸ نفر بیان شد در حالی‌که از تعداد و سرنوشت دستگیرشدگان اطلاعی در دست نبود.
حمایت امام خمینی (ره) از قیام دانش‌آموزان همدان
حضرت امام خمینی که در این زمان به تازگی به پاریس تبعید شده بود در روز دوم آبان در جمع ایرانیان و دانشجویان حاضر در ابتدای سخنان خود فرمود: «قبلاً این علت را به مردم می‌دادند که تا هفتم شهدا مهلت باشد تا چهلم مهلت باشد در چهلم باز یک جنایت واقع شود امروز وضع ایران این‌طوری شده است که الان که من با شما صحبت می‌کنم در همدان از سه روز پیش تا حالا بین مردم و پلیس درگیری است.» حضرت امام علت درگیری و خونریزی در همدان را چنین تشریح کرد: «مگر همدان چه کرده است. همدان یک کلمه گفته است و دنبالش ریختند و دخترها را گرفتند یکی از دخترها را که خلاف عفت با او کردند هم خودکشی کرده… به قول کارتر آزادی خیلی تندی به اینها داده‌اند شاه آزادی تند داده به ملت! آزادی تندش همین است که الان در همدان چه کردند باید ملت زود کلکش را بکند تا فارغ شود از این.»
تظاهرات دانشجویان و دانش‌آموزان به همراه مردم علیه رژیم در سی‌ام مهرماه که حمله مأمورین رژیم به آنان را به دنبال داشت، باعث واکنش مجامع و گروه‌های مختلف کشور شد و آنان به حمایت گسترده از دانشجویان، دانش‌آموزان و مردم همدان پرداختند.
دانشگاهیان، دانشجویان دانشگاه بوعلی‌سینا همدان از همان آغاز مهر و دایر شدن کلاس‌های دانشگاهی همراه و همگام با سایر مردم و فرهنگیان علیه رژیم به فعالیت پرداختند و در تمام صحنه‌ها حاضر بودند.
به دنبال وقایع ۳۰ مهر همدان و کشته‌شدن تعدادی از تظاهرکنندگان توسط نظامیان، دانشگاهیان و دانشجویان بوعلی‌سینا که خود در بطن واقعه حضور داشتند، در اعتراض به این کشتار و برقراری حکومت نظامی در همدان، دست به اعتصاب غذا زدند و از طرف دیگر دانشجویان مدرسه عالی بهداشت همدان که از هشتم مهرماه دست به اعتصاب زده بودند به این اعتصاب پیوسته و خواستار آزادی زندانیان سیاسی و مجازات مسبب این حوادث اخیر کشور از جمله ۱۷ شهریور تهران، سینما رکس آبادان، کشتار همدان و کرمان شدند و اعلام کردند تا تحقق خواسته‌هایشان از حضور در کلاس خودداری خواهند کرد.
معلمان و فرهنگیان همدان خود از مروجین انقلاب و تشویق‌کننده دانش‌آموزان در اعتصاب و تظاهرات خیابانی بودند معلمان و فرهنگیان همدان که خود از مروجین انقلاب و تشویق‌کننده دانش‌آموزان در اعتصاب و تظاهرات خیابانی بودند در تظاهرات گسترده ۳۰ مهرماه از نیروهای فعال محسوب می‌شدند؛ آنان در کلاس‌های درس با شرح حقایق جامعه برای دانش‌آموزان نقش زیادی در رشد آگاهی و بیداری آنها داشتند، چنان‌که دبیری به نام تقی نژاد در کلاس‌های درس ضمن بیان فقر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه، ادعای پیشرفت از سوی سران رژیم را باد مضحکه می‌گرفت و در هر کلاس و محفلی بر آگاهی دانش‌آموزان از اوضاع کشور اهتمام داشت.
وکلای دادگستری همدان هم همچون دیگر اقشار و اصناف شهر همدان از دانش‌آموزان و دانشجویان و تظاهرات سی‌ام مهرماه حمایت کرده و خواهان مجازات عاملان کشتار مردم در این روز شدند؛ آنان به همین منظور در روز اول آبان از ساعت ۹ صبح در دادسرای همدان تحصن کرده و دست به اعتصاب غذا زدند و اعلام کردند تا زمانی که به خواسته‌های آنان عمل نشود، دست از اعتصاب غذا نخواهند کشید.
آنها با صدور یک قطع نامه چهار ماده‌ای خواستار مجازات عاملین کشتار مردم، خروج خودروهای نظامی و تانک‌ها از شهر و جلوگیری از ورود مأموران شهربانی به مدارس و مؤسسات آموزشی شدند.
روحانیون همدان هم که همیشه نقش مؤثری در هدایت و رهبری مردم داشتند، در قیام سی مهر، خود نیز از نیروهای فعال در صحنه بودند و پس از واقعه خونین ۳۰ مهر با صدور اعلامیه ضمن محکوم کردن حملات مأمورین شهربانی به دانشجویان، دانش‌آموزان و مردم همدان سه روز عزای عمومی اعلام کردند.
به دنبال شکایات متعدد وکلای همدان، دانشگاهیان، فرهنگیان و… وزارت کشور هیئتی را برای تحقیق در مورد حوادث ۳۰ مهر همدان و معرفی مسببین و عاملین قتل عام مردم، به همدان اعزام کرد.
این هیئت بعد از چند روز تحقیق و صحبت با مردم و مسئولان شهر به تهران برگشت و گزارشی را به وزارت کشور ارائه کرد که علیرغم تمام تبلیغات نه تنها عاملان کشتار مردم معرفی و مجازات نشدند بلکه آنها به نحوی مورد تشویق قرار گرفتند.
بدین ترتیب قیام ۳۰ مهرماه دانشجویان و دانش‌آموزان همدان باعث واکنش سریع نیروهای انقلابی شد و آنان را در مبارزه، متحد و مصمم‌تر کرد.
دانش‌آموزان و دانشجویان و طلاب در این تظاهرات و تظاهرات دیگر، اماکن نظامی و انتظامی را به منظور صدمه زدن به رژیم مورد حمله قرار دادند، اما هیچ گونه تعرضی به اموال مردم نداشته، مگر در مواردی که سهواً بوده یا توسط مأمورین برای بدنامی آنان صورت می‌گرفت.
دانش‌آموزان کبودرآهنگ هم در همبستگی با دانش‌آموزان همدان چند روز بعد تظاهرات کردند که چند نفر هم در این تظاهرات شهید شدند و پس از آن ۱۳ آبان هم دانش‌آموزان تهران به طرفداری از قیام همدان تظاهرات کردند که معروف به سیزده آبان شد و به نوعی ۳۰ مهر همدان نقش کاتالیزوری و شتاب‌دهندگی برای حضور دانش‌آموزان در تظاهرات قبل از پیروزی انقلاب داشت و این اقدامات در نهایت به پیروزی انقلاب رسید.
حماسه دانش آموزان همدانی در ۳۰ مهر سال ۱۳۵۷ را باید نقطه اوج حرکت ظلم ستیزانه نوجوانان همدانی در مبارزه با طاغوت زمانه دانست آری حماسه دانش آموزان همدانی در ۳۰ مهر سال ۱۳۵۷ را باید نقطه اوج حرکت ظلم ستیزانه نوجوانان همدانی در مبارزه با طاغوت زمانه دانست؛ تظاهرات خودجوش و گسترده علیه رژیم پهلوی در آن روز توسط دانش آموزانی رقم خورد که با درک درست از شرایط زمان و با شجاعت و غیرت انقلابی موج جدیدی از مبارزه با شاه را به صورت علنی و فراگیر در همدان ایجاد کردند.
حمایت حضرت امام خمینی (ره) از این دانش آموزان و حماسه‌ای که آفریدند مهر تائیدی بود بر روش و منش درست انقلابی از سوی نوجوانانی که از ظلم رژیم به تنگ آمده و فریاد آزادی سر داده بودند.
۳۰ مهر ۵۷ را باید به حق، روز بیداری عمومی دانش آموزان همدانی دانست که با معصومیت و بصیرت، فصل جدید و روشنی از مبارزه علیه ظلم و ظالم را در این سامان به ثمر نشاندند و این حماسه خود مقدمه‌ای برای اعتراض دانش آموزان در روزهای بعد به رژیم طاغوت در شهرهای دیگر استان و کشور، مانند قیام ۵ آبان کبودرآهنگ و ۱۳ آبان ۵۷ تهران شد.
حالا پس از گذشت ۴۲ سال از آن حماسه جاوید، با گرامیداشت یاد و خاطره شهدا و ایثارگران ۳۰ مهر همدان و تاکید بر ولایت پذیری و فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان مهمترین اصول زندگی معنوی، آرزو داریم دانش آموزان امروز رهروان خوبی برای حماسه سازان سی ام مهر ماه ۵۷ همدان و شهدای گرانقدر آن باشند.
نظر شما