به گزارش خبرنگار مهر، بیستمین نشست «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی» مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با همکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف و مرکز نشر دانشگاهی با محوریت «فعالیت‌های فرهنگی؛ دگردیسی قالبی یا بنیادین» با سخنرانی عبدالله صلواتی معاون فرهنگی و اجتماعی و دانشیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی چهار شنبه ۸ بهمن در فضای مجازی برگزار شد.
صلواتی، سخنرانی خود را با این دو پرسش شروع کرد: کلیت فرهنگی، نه مشکلات فرهنگی و نه محصولات فرهنگی و نه فعالیت‌های پراکنده فرهنگی، در چه افق استعلایی متولد می‌شود و رشد می‌کند؟ وب، تغییری ساده در سبک زندگی است یا شیوه هستی آدمی را دگرگون کرده است؟
وی در ادامه، بحثش را با پیوند عمیق ذهن و فرهنگ ادامه داد و گفت: فرهنگ خانه در ذهن و ذهنیت ما دارد و با تغییر ذهن، فرهنگ هم دستخوش تغییر می‌شود؛ با تغییر قالبی ذهن، تغییر قالبی فرهنگ و با تغییر بنیادین ذهن، تغییر بنیادین فرهنگ رخ می‌دهد.
این پژوهشگر در ادامه سخنانش افزود: این‌طور نیست که ما صرفاً بدویم و غذا بخوریم. ما در کنار این کارها فکر می‌کنیم، دسته بندی می‌کنیم، دست به تحلیل می‌زنیم و نظریه پردازی می‌کنیم و افزون بر رفتار بیرونی، حیات درونی بسیار پیچیده‌ای نیز داریم که باید این حیات درونی پیچیده را در قالب ذهن جدی بگیریم.
صلواتی با بیان اینکه ذهن و فرهنگ برهم‌کنش دارند و فرهنگ بر خلق ذهنیت نقش اساسی دارد و ذهن سرشار نیز بر فرهنگ اثرگذار است، اضافه کرد: در فرهنگ‌های مختلف، ذهنیت مردم در قبال مسائل مختلف، متفاوت است: ذهنیت درباره انسان، سرنوشت، طبیعت، فقر، سلامت، امنیت، و رفاه. به تعبیری ذهن، در زمینه‌های فرهنگی مختلف، جهت‌گیری متفاوتی دارد و ایماژها و تصویرهای گوناگونی از مسائل دارد.
وی تصریح کرد: در مقابل، ذهنیت مردم در پرتو بصیرت‌ها و رویکردهای جدید، تحول فرهنگی ایجاد می‌کند و سبب می‌شود فرهنگ از حاشیه نشینی در کنار شهرهای بزرگ سیاست و اقتصاد به شهرنشین مبدل شود و مسأله فرهنگی را رقم زند که در آن، فرهنگ و رویکردهای فرهنگی پیش و بیش از ساختارهای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی سهم دارند و به یک معنا، تار و پود آنها را شکل می‌دهد یا ممکن است ذهنیت مردم و حاکمیت، فرهنگ را از مرکز به حاشیه سوق دهد.
دانشیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی اضافه کرد: با افزودن وب و فضای مجازی به رابطه ذهن و فرهنگ می‌توان گفت: وب و فضای مجازی، جهانی را خلق کرده‌اند که در آن، متغیرات و مؤلفه‌های جهان فیزیکی دستخوش دگردیسی شده است مؤلفه‌هایی همانند: دانش، اندازه‌گیری‌ها، شاخص‌ها، سرگرمی‌ها. به دیگر سخن: فناوری، وب و فضای مجازی قدرتمندانه مهم‌ترین اصطلاحات ما را اداره و تدبیر می‌کند و واژگان کلیدی‌ای چون آزادی، حقیقت، واقعیت، حکمت، حافظه، و تاریخ را باز تعریف می‌کند. باید به فهرست بالا این موارد را هم می‌توان افزود: شهروندی، مرگ، کما، خواب، انسان، هویت، حضور، غیبت، خدا، طبیعت، جهان، ایمان، زندگی، ذهن و ….
این محقق و نویسنده کشورمان اظهار کرد: وب و اینترنت صرفاً به مثابه منبع ذخیره سازی اطلاعات و انتقال نیست، بلکه تحولات شناختی بنیادینی ایجاد می‌کند که در آن، معماری ذهن، تغییر و تحول می‌یابد. در مواجهه با وب می‌توان گفت: بدن‌ها به سایبورگ‌ها تبدیل می‌شوند.البته ضریب سایبورگی کاربران در فضای مجازی و وب متفاوت است و ذهن سرشار می‌تواند این ضریب را مدیریت کند.
معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تأکید کرد: باید توجه داشت که رابطه میان وب با ذهن رابطه درون با بیرون نیست؛ این ذهن است که وب را وب می‌کند و بدان تقوم می‌بخشد و در مقابل، وب، ذهن را تقوم می‌بخشد و میان ذهن و وب، رابطه تقومی و تنظیمی وجود دارد. در راستای سیاست‌گذاری فرهنگی حتماً باید به این رابطه تقومی و تنظیمی توجه داشته باشیم.
وی اضافه کرد: به دیگر سخن با الهام از سخن هایدگر درباره فناوری می‌توان گفت: وب و فضای مجازی، مقدم بر هر چیزی شیوه هستی آدمی را دگرگون می‌کند، بدین معنا که مسائل فرهنگی و فعالیت‌های فرهنگی خود را طوری نشان می‌دهند که گویی پیشاپیش نیازمند راه حل های مجازی هستیم. بنابراین، کاربری که در فضای مجازی و وب نفس می‌کشد مسبوق به تغییر بنیادین اولیه و ملحوق به تغییر بنیادین دیگر است؛ هر دو تغییر بنیادین در این مشترک هستند که تغییری هستی‌شناختی هستند؛ با این تفاوت که تغییر نخست در خلق نیاز و سپس تمایل به سمت فضای مجازی است و تغییر دوم، تغییری است که با قرار گرفتن در فضای مجازی و وب پدید می‌آید.
صلواتی در پرسشی که از رابطه بیس فرهنگی و محصولات فرهنگی سخن به میان آمد، گفت: فرهنگ را نباید به فعالیت‌های فرهنگی یا امور فرهنگی یا مشکلات فرهنگی تقلیل داد. در این رابطه سخنان آقای دکتر نعمت الله فاضلی را راهگشا است، با این توضیح که ما باید به «مسأله فرهنگی» توجه داشته باشیم که در آن کلیت فرهنگ به عنوان مسأله مطرح است نه مشکلات فرهنگی و در آن، برنامه‌ریزی و مدیریت فرهنگی مقدم بر ساختار اقتصادی و اجتماعی و سیاسی است و فرهنگ به عنوان زمینه و چتر و روش و رویکرد برای مسائل اجتماعی و دیگر مسائل است. بنابراین، پایه و اساس فرهنگی تعیین می‌کند چه محصولی، محصول فرهنگی است و محصول فرهنگی نیز کلیت فرهنگ را آبیاری می‌کند اما حصر نظر به محصولات فرهنگی فارغ از پایه فرهنگی و کلیت فرهنگ، آدرس غلط است و فقط برای آمار دادن مفید است.
این پژوهشگر فلسفه در پاسخ به این سوال که پس از پاندمی کووید ۱۹ وضعیت فعالیت‌های مجازی را چگونه تحلیل می‌کنید؟ می‌گوید: ذهن ما دیجیتالی شده و هیچ وقت این ذهن به دوره پیشا دیجیتال برنمی‌گردد. اما یکی از اشکالات عمده وب و فضای مجازی غیبت حضور تنانه است؛ حضور تنانه‌ای که با ذهن پیوند وثیقی دارد و یاددهی – یادگیری و فرهنگ صرفاً از طریق گوش و به صورت محدود از طریق چشم رخ می‌دهد اما حضور بدنمند در فعالیت فرهنگی و آموزش با تجربه‌های زیست انباشته و پرزمینه همراه است. بنابراین حضور در دانشگاه و مراکز علمی می‌تواند این محدودیت وب را برطرف کند.
وی در پایان سخنانش در خصوص آینده وب گفت: اگر توانستیم از کره خاکی رهایی پیدا کنیم از وب رها می‌شویم. یعنی وب و فضای مجازی تقدیر اجتناب ناپذیر ماست اما ذهن سرشار می‌تواند در عین این اضطرار به طور خلاقانه و نقادانه گام بردارد و با تأملات پدیدارشناسانه‌اش، آینده امیدوارکننده‌ای برای آدمی رقم زند.
نظر شما