مروری بر تعالیم مسیحیت/ تثلیث یعنی چه؟

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه؛ از قرن چهارم میلادی مسیحیان روز ۲۵ دسامبر را روز میلاد حضرت مسیح قرار داده اند و هر ساله شب ۲۵ دسامبر را به عنوان عید کریسمس جشن می گیرند. به بهانه سالروز ولادت این حضرت، محمد فنائی اشکوری استاد فلسفه و عرفان تطبیقی و مدرس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) یادداشتی با عنوان «نگاهی گذرا به مسیحیت» نگاشته است که در ادامه می‌خوانید؛

بر اساس تعالیم مسیحیت، شخصیت، زندگی و تعالیم حضرت عیسی (ع) محور ایمان و وابستگی دینی است و تمسک به آن موجب رستگاری است. به روایت اناجیل متی و لوقا حضرت عیسی مسیح (ع) در بیت لحم فلسطین از مریم عذراء با القاء روح القدس به نحو اعجاز آمیزی متولد گردید، اما اناجیل یوحنا و مرقص از ناصریه به عنوان محل تولد حضرت عیسی سخن می‌گویند. در آن زمان فلسطین به دست رومیان تسخیر شده بود و زیر سلطۀ آنان قرار داشت. مردم این سرزمین یهودی بودند و به شدت تحت فشار دولت روم قرار داشتند. یهودیان برای رهایی از یوغ ستم رومیان قیام‌هایی نمودند که سرکوب گردید. یکی از این قیام‌کنندگان حضرت یحیی (ع) بود که او نیز پس از به‌دست آوردن موفقیت‌هایی در زمان حضرت عیسی (ع) به شهادت رسید. نهضت حضرت عیسی را نیز یکی از این قیام‌ها برمی‌شمرند که نخست سرکوب گردید، ولی بعدها توسط پیروان آن حضرت رواج و رونق یافت. به عقیدۀ مسیحیان، حضرت عیسی همان مسیح موعودی است که در عهد عتیق بشارت ظهور آن داده شده است؛ اما یهودیان عیسی ناصری را منجی موعود نمی‌دانند. به روایت اناجیل، عیسی در دوازده‌سالگی از ناصریه به اورشلیم برای زیارت رفت و در معبد سلیمان با عالمان آنجا مباحثۀ علمی کرد و در سی‌سالگی توسط حضرت یحیی تعمید یافت. پس از آنکه یهودیان احساس کردند که عیسی انتظارات آنها را برآورده نمی‌کند و منافع آنها را نیز تهدید می‌کند، پیلاطس فرمانروای رومی اورشلیم را به قتل او تحریص نمودند. به روایت اناجیل موجود، حضرت عیسی به اصرار یهودیان در اورشلیم در سال ۳۳ مصلوب گردید، درحالیکه که در منابع اسلامی مصلوب شدن حضرت عیسی (ع) رد شده است. به عقیدۀ مسیحیان، حضرت عیسی سه روز پس از مرگش به دنیا بازگشت و بر بعضی از یارانش ظاهر گردید و پس از چهل روز به آسمان رفت. گفته می‌شود پنجاه روز پس از واقعۀ صلیب [۱] روح القدس در رسولان حلول کرد و پس از ایشان گروهی را ایجاد کرد که حامل رسالت حضرت عیسی (ع) در طول تاریخ باشند. این واقعه را عید گلریزان [۲] می‌گویند.

علاوه بر تورات یا عهد عتیق ،[۳] که نزد مسیحیان مقدس است، انجیل، یا عهد جدید ،[۴] کتاب مقدس ویژۀ مسیحیان است. این کتاب مشتمل بر وقایع زندگی حضرت مسیح و تعالیم اوست. عهد جدید مشتمل بر ۲۷ رساله است، که عبارتند از: اناجیل چهارگانه متی، مرقس، لوقا (اناجیل همنوا) و یوحنا، اعمال رسولان، چهارده رسالۀ پولس، رسالۀ یعقوب، دو رسالۀ پطرس، سه رسالۀ یوحنا، رسالۀ یهودا و رسالۀ مکاشفۀ یوحنا.

در مورد وثاقت اناجیل از لحاظ تاریخی ابهامات فراوانی هست. تعداد اناجیل معین نیست؛ برخی تا پنجاه انجیل برشمرده‌اند؛ نویسندگان آنها نیز به‌درستی دانسته نیست. اسامی ذکر شده نیز مبتنی بر برخی نقل‌های شفاهی است. معلوم نیست آیا انجیل واحدی بوده که انجیل‌های موجود تفسیر آنند، یا از آغاز اناجیل مختلف بوده‌اند. محتوای این اناجیل نیز، چه از لحاظ ادبی و چه از حیث معنی، یکدست و هماهنگ نیست. آنها به‌دست افراد گوناگون در زمان‌های مختلف نوشته شده‌اند. نخستین اناجیل موجود به یکی از زبان‌های یونانی (کواینه) است، که برگردان زبان اصلی حضرت عیسی (ع) و اصحاب اوست که به زبان آرامی سخن می‌گفتند؛ یعنی ما آنچه امروزه در اختیار داریم ترجمۀ انجیل است، نه انجیل به زبان اصلی. سه انجیل نخست، به‌نظر برخی از مورخان حدود سال هفتاد میلادی نوشته شده‌اند و انجیل منسوب به یوحنا، که بیشتر جنبۀ کلامی و عرفانی دارد تا روایت زندگی مسیح، حدود سی تا چهل سال پس از سه انجیل دیگر نوشته شده است.

حضرت عیسی دوازده تن از شاگردانش را به عنوان رسول، و به‌تعبیر قرآن کریم «حواری»، برگزید که نخستین آنها پطرس یا شمعون نام داشت که در رم به دست نرون به شهادت رسید. آرامگاه او در واتیکان مرکز کلیسای کاتولیک قرار دارد.

پولس [۵] اهل تارسوس یونان که در حدود پنج تا پانزده میلادی در تارسی سیلیسی به دنیا آمده، نخست مخالف مسیحیت و دشمن مسیحیان بود، اما به ادعای خود بر اثر تحول حال، به مسیحیت گروید و یکی از پیشوایان و مبلغان مسیحی گردید و در این راه در حدود سال های ۶۷- ۶۴ میلادی در رم گردن زده شد. پولس با رسولان میانۀ خوبی نداشت و در بسیاری از مسائل بنیادی مسیحیت با آنان به‌ویژه با پطرس (شمعون) حواری به مخالفت برخاست. پولس پیروی از شریعت تورات را غیر لازم اعلام کرد. وی در رساله‌های متعددی عقاید مسیحیت را تدوین و مکتوب کرد و تعلیمات او جزء متون مقدس مسیحی به‌شمار می‌رود. برخی او را مسئول انحراف مسیحیت از تعالیم اصیل حضرت عیسی (ع) شمرده‌اند.

پس از حدود سیصد سال کوشش و تحمل رنج و سختی مسیحیان در تبلیغ مسیحیت، بالأخره این دین توانست در سراسر امپراتوری روم گسترش یابد. امپراتور کنستنتین [۶] (متوفی ۳۳۷)، که سال‌ها با مسیحیت مبارزه کرده بود، در سال ۳۱۳ به مسیحیان اجازه اجرای امور دینی و تبلیغ آن را صادر کرد و به این ترتیب مسیحیت به‌عنوان دین رسمی این امپراتوری رسمیت یافت. گویند امپراطور کنستنتین خود در سال ۳۲۳ رسماً مسیحی شد و غسل تعمید گرفت. در ۳۳۰ میلادی وی قسطنطنیه، نخستین شهر مسیحی، را بنا نهاد. این تحولات در گسترش مسیحیت و شکل‌گیری الهیات مسیحی تأثیر گذاشت.

مباحث الهیاتی و فلسفی و مناقشات و اختلافات فکری در تفسیر تعالیم دینی به‌تدریج رواج و رونق یافت. رفته‌رفته الهیات مسیحی شکل گرفت. عقایدی همچون الوهیت مسیح و اینکه او فرزند خداست و برای جبران گناه بشر قربانی شده است و همچنین اعتقاد به تثلیث و پاره‌ای از آیین‌ها و نهادها مانند نهاد کلیسا و سلسله مراتب روحانیت، پاپ، شوراها، آداب عشاء ربانی، و تعمید مطرح و تثبیت گردید.

در قرون وسطا مخالف یا رقیب کلیسا، سنت‌های رومی و ژرمنی بودند. اختلاف بین پاپ به‌عنوان نمایندۀ مذهب و امپراطور به‌عنوان حاکم دنیوی، که نماد و نشانگر تنازع مادیت و معنویت یا حکومت آسمانی و زمینی است در این دوره مطرح شد.

عقاید مسیحی مجموع تعالیم کتب مقدس یادشده و آموزه‌های کلیسا است که در طول تاریخ شکل‌گرفته است. این عقاید به‌صورت‌های گوناگون از جمله چند اعتقادنامه معروف تنظیم شده است. یکی از آنها اعتقادنامه نیقیه است که در ۳۲۵ میلادی به دستور کنستانتین امپراطور روم توسط شورایی با شرکت نزدیک ۳۰۰ اسقف در نیقیه تدوین شد. این قطعنامه شامل اصول اعتقادی مسیحی و مبنای داوری دربارۀ ایمان و کفر و بدعت است. متن اعتقادنامۀ نیقیه چنین است: ما ایمان داریم به خداوند یکتا، پدر قادر مطلق، آفریدگار آسمان و زمین، و هر آنچه آشکار و نهان است. و به خدای یکتا عیسی مسیح، یگانه پسر خدا، مولود ازلی پدر. او خداست از خدا، نور است از نور، خدای راستین از خدای راستین که زاده شده اما آفریده نشده‌، هم‌ذات با پدر است. از طریق او همه چیز هستی یافت. به خاطر ما آدمیان و برای نجات ما از آسمان فرود آمد. به قدرت روح‌القدس از مریم عذرا تن گرفت و انسان گردید. و در زمان پنطیوس پیلاطس به‌خاطر ما مصلوب شد، رنج کشید، مرد و مدفون گشت و برطبق کتاب مقدس در روز سوم رستاخیز نمود و به آسمان صعود کرد و به‌دست راست پدر نشسته‌است و بار دیگر در جلال خواهد آمد تا زندگان و مردگان را داوری کند و سلطنتش را پایانی نیست. ما ایمان داریم به روح‌القدس که خداوند و زندگی بخش است که از پدر و پسر صادر می‌گردد. و او را با پدر و پسر یک پرستش و یک جلال است. او از طریق پیامبران سخن گفته‌است. ما ایمان داریم به کلیسا که یکتا، مقدس، همگانی و رسولی است. و اعتقاد داریم به یک تعمید برای آمرزش گناهان. ما رستاخیز مردگان و زندگی در حیات واپسین را انتظار می‌کشیم.

در میان اصول اعتقادی مسیحیت پولسی چند آموزه اهمیت بیشتری دارد. یکی از این آموزه‌ها تثلیث [۷] است. تثلیث به این معنا است که الوهیت سه وجه و در سه شخص تحقق دارد: پدر، پسر و روح‌القدس. این آموزه در سال ۳۲۵ در شورای نیقیه رسمیت یافت، در حالیکه پیش از آن بر سر آن اختلاف بود. آموزۀ دوم گناه نخستین [۸] است. طبق این آموزه، آدم به دلیل ارتکاب گناه از بهشت رانده شد و از این طریق نوع بشر آلوده به گناه ذاتی و گرفتار هبوط [۹] و مرگ گردید. آموزۀ سوم مصلوب شدن عیسی [۱۰] برای نجات انسان از گناه است. بدین‌ترتیب انسان پیش از هبوطْ به صورت خدا آفریده شده و فرزند خدا بود. پس از ارتکاب گناه نخستین آلوده شد و هبوط پیدا کرد. انسان در این دوره باید بر اساس شریعت عبودیت می‌کرد. و در مرحلۀ سوم با فدا شدن عیسی انسان می‌تواند از گناه نجات یابد و دوباره فرزند خدا شود.

از نظر اسلام حضرت عیسی مسیح (ع) از پیامبران الوالعزم الهی و کتاب او انجیل از کتب آسمانی است. او فرزند حضرت مریم است که از زمره برترین زنان مقدس تاریخ است و تنها زنی است که در قرآن کریم از او نام برده شده است. اسلام تولد معجزه آسای حضرت عیسی از مریم پاک را تأیید و تأکید می کند. برخی تعالیم این دین الهی در طول تاریخ دچار تحریف شد و عناصری مانند تثلیث و تجسد به آن راه یافت و به تدریج عناصر بدعت آمیزی به آن افزوده شد. مسیحیت در عصر خود دین مقبول و معتبر الهی بود، اما با ظهور پیامبر خاتم (ص) ادیان پیشین نسخ شد و پیروان ادیان پیشین از جمله مسیحیان به اسلام که آخرین دین الهی است دعوت شدند. با این حال مسیحیان و یهودیان حتی اگر به دین اسلام ایمان نیاورند خویشاوند مسلمانان محسوب شده اهل کتاب شمرده می شوند. هموطنان مسیحی در کشور ما همواره مورد احترام بوده و در پایبندی به دین خود و اجرای مراسم و شعایرشان آزاد بوده اند و به عنوان شهروندان این کشور در آسایش و امنیت بسر برده اند. میلاد حضرت عیسی مسیح پیامبر پاکی و مهربانی را به مسیحیان جهان، به هموطنان مسیحی و به مسلمانان تبریک می گوییم. امیدواریم پیروان ادیان الهی با تمسک به مشترکات این ادیان روز به روز به هم نزدیک تر شوند و با ظلم و فساد و سلطه گری مبارزه کنند.

[۱] . Pentecost

[۲] . whitsunday

[۳] . Old Testament

[۴] . New Testament

[۵] . Saint Paul

[۶]. Constantin

[۷]. Trinity

[۸]. Original Sin

[۹]. The fall of man

[۱۰] .Crucifixion of Jesus