مقصران مرمت‌های نادرست باید پاسخگو باشند

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ فعالان میراث فرهنگی اصفهان تازه تصاویر مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله را کنار گذاشته بودند که این بار با فاجعه مرمت گنبد مسجد امام رو شد فاجعه‌ای که گویی این گنبدها را اصلاً ایرانی‌ها نساخته اند که حالا در مرمتش دچار مشکل شده اند.

شاید برخی تصور کنند رسانه‌ها تصاویر گنبدهای مهمترین مساجد ایرانی‌ها را دست کاری می‌کنند تا فاجعه مرمت آنها را به رخ بیننده بکشانند. درحالی که هر بازدیدکننده از مساجد امام و شیخ لطف الله در میدان نقش جهان هم که بایستد می‌تواند با کمی دقت شاهد تفاوت در مرمت‌های قبل و بعد باشد.

همین چند وقت پیش بود که تصاویری از گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان منتشر شد گنبدی که نشان می‌داد هر ترک آن بعد از مرمت رنگ باخته است! آن زمان متولیان مرمت و مدیران میراث جهانی نقش جهان می‌گفتند که نظرات غیر کارشناسی است. کاشی‌های نصب شده جدید است و زمان می‌خواهد تا مانند کاشی‌های بخش‌های دیگری شود که سال‌ها نور خورده اند و کثیف شده اند! ولی زمان و نظرات کارشناسی ثابت کرد که این طور نبود و مرمت‌ها درست و اصولی انجام نگرفته است.

چندی پیش در حاشیه مجمع عمومی ایکوموس، مهدی حجت رئیس شورای محوطه‌ها و بناهای تاریخی در ایران خاطره‌ای تعریف می‌کرد و می‌گفت: ایستاده بودم در میدان نقش جهان وقتی چشمم به گنبد شیخ لطف الله افتاد از این همه بی تدبیری در مرمت گنبد به این زیبایی تعجب کردم و افسوس خوردم که این چه افتضاحی است.

فرورفتگی در گنبد

حالا فعالان میراث فرهنگی هنوز از دغدغه گنبد مسجد شیخ لطف الله خلاص نشده اند که تصاویر هوایی از گنبد مسجد امام در میدان نقش جهان منتشر شد گنبدی که خبر آمد داربست‌های آن بعد از ۱۱ سال کار مرمتی قرار است برچیده شود اما با چه وضعی؟ تصاویر هوایی نشان می‌دهد که این گنبد دچار قوس شده، کاشی‌های آن به حدی رنگ باخته اند که گنبد را دو رنگ نشان می‌دهد. خطاهای مرمتی در آن کم نیست.

در این باره کارشناسان مرمت و میراث فرهنگی نظر داده اند خیلی از انها به تصاویر منتشر شده بسنده نکرده و خودشان دست به کار شده اند تا از نزدیک آن را ببینند برخی هم موفق نشدند چون مرمت گنبد در اختیار پیمانکار وزارت میراث فرهنگی است. پیمانکاری که مدعی است از نوادگان بهترین کاشی سازان اصفهان است.

احمد روکار از پیشکسوتان مرمت به خبرنگار مهر می‌گوید: وقتی بنایی، ساختمانی یا بخشی از یک شیء مرمت می‌شود دیگر نمی‌توان آن را به حالت قبل برگرداند. شما تیشه به جایی زده‌ای. زخم کرده‌ای. رویش را با مصالحی پوشانده‌ای. فهمیدی اشتباه کردی. دوباره تیشه می زنی مصالح را برمی داری و دوباره می‌خواهی مصالح جدید ریخته و مرمت کنی. آیا همان بخش می‌تواند مثل قبل شود؟ خیر. مگر بنایی که چندصد سال عمر کرده چقدر توان تحمل چنین زخم‌هایی را دارد؟

چرا به گوشزدها توجهی نمی‌کنید

او که تصاویری از مرمت گنبدهای مساجد شیخ لطف الله و امام را دیده می‌گوید: پیمانکار زیر نظر چه کسی کار می‌کند؟ در این ۱۱ سال چرا هیچ وقت نرفت ببیند مرمت‌ها چگونه انجام می‌شود حالا بعد از برچیده شدن داربست به چه چیزی ایراد می‌گیرند؟ به اینکه چرا گنبد درست مرمت نشده؟ پس آقایان اول کار کجا بودند؟ من شاهدم هر بار فعالان و دغدغه مندان گوشزد می‌کردند که اتفاقات ناخوشایندی روی گنبدهایی می‌افتد که در دست مرمت است و چون از دید مردم پنهان و ارتفاع آن زیاد است کسی به آن توجه چندانی نمی‌کند. جالب است که حالا همه نسبت به آن اظهار نگرانی می‌کنند. در بخش‌هایی از گنبد دیده ام که کاشی لاجوردی را رنگ سبز زده اند. مگر می‌شود این رنگ‌ها را کسی که تخصصی در کاشی دارد تشخیص ندهد. مگر می‌توان گفت ملات می‌ریزیم روی کاشی تا سفت شود و توقع طبله هم نداشت.

عقیل عقیلی پژوهشگر و باستان شناس نیز مانند بسیاری از کارشناسان دیگر که در صفحات مجازی خود به این نوع مرمت‌ها انتقاد کرده اند گفته است: زیر داربست‌ها در بخش جنوب و جنوب غربی مسجد جامع عباسی انحراف و فرورفتگی‌هایی در رأس گنبد و بخش‌هایی از بدنه آن می‌توان مشاهده کرد همچنین دیواره جنوبی مسجد نیز انحراف قابل مشاهده‌ای را از خود به جا گذاشته است.

کارگروه تخصصی تشکیل شود

از طرف دیگر بسیاری از فعالان حوزه میراث فرهنگی درصدد هستند تا وزارت میراث فرهنگی را متقاعد کنند که با تشکیل تیم مرمتی از لحظه اول تا پایان مرمت هر بخش از هر بنا، متخصصان مربوطه پاسخگو باشند.

مطالبه دیگر آنها این است که محکمه‌ای برای مرمت‌های نادرست ایجاد شده و مقصران آسیب به بناهای تاریخی به خصوص نفایس مورد محاکمه قرار گیرند.

چرا که در سالهای اخیر مرمت‌های غیر اصولی موجب شده نه تنها بخشی‌هایی از هویت بناهای تاریخی به مخاطره بیفتد بلکه خیلی از آنها دچار آسیب‌های جبران ناپذیری شوند مانند گنبد شیخ لطف الله و مسجد امام.

احمد علیدادی از فعالان حوزه میراث فرهنگی به خبرنگار مهر می‌گوید: این مطالبه حق همه آنهایی است که میراث فرهنگی برایشان اهمیت دارد. اتفاقاتی از جمله مرمت‌های نادرست مهمترین مساجد ایران موضوعی نیست که به راحتی بتوان از آن گذر کرد. این فجایع مرمتی در کشوری رخ داده که ادعا می‌کند در حوزه مرمت سرآمد است و می‌تواند به کشورهای دیگر دانش خود را انتقال دهد. اما وقتی مرمت گنبد این مساجد را می‌بینیم باور نمی‌کنیم در سالهای خیلی دورتر همین گنبدها توسط افرادی ساخته شده که امکانات امروزی را نداشته اند. اصلاً چطور می‌توان این دانش را از گذشته نداشت و ندانست چطور باید مرمت کرد. آیا این اتفاق چیزی بالاتر از یک فاجعه نیست؟