سفری مجازی به خانه قدکی تبریز

به گزارش خبرنگار مهر، در روزگاران پایانی پادشاهی زندیان، والی شهر تبریز کسی بود به نام اعتمادالدوله. او دستور داد در محله مقصودیه شهر، خانه‌ای باشکوه بسازند. پایان ساخت خانه والی، همزمان با برافتادن زندیان و بر سر کار آمدن قاجاریه بود. آن خانه اکنون به نام «خانه قدکی» یا «خانه بهنام» شناخته می‌شود.

خانه قدکی چند زمانی قورخانه، یا همان اسلحه‌خانه، بود. تا آنکه در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار آن را بازسازی کردند و آن‌گونه که شاه می‌پسندید، نقاشی‌های دیواری‌ای به آن افزودند.

تا دیرگاهی برخی از نقاشی‌های خانه‌ی قدکی از نگاه‌ها پنهان بود. تا آنکه در مرمت‌های چند سال گذشته شماری نقاشی دیواری در آنجا پیدا شد. نگاره‌های یافته شده به شیوه‌ی «نقاشی فرسکو» است. فرسکو که در دوره‌ی رنسانس در ایتالیا بسیار به کار برده می‌شد، چندین نقاشی هم پیوند با هم است که بر روی گچ، دیوار یا سقف کشیده شده‌اند.

در این شیوه، نقاش آمیخته‌ای از پودر رنگ و آب را بر روی لایه‌ای از ملات آهک یا گچ که ستبری اندکی دارد، می‌کِشد و اثر خود را پدید می‌آورد. نگاره‌های فرسکو خانه‌ی قدکی، نشان از بهره‌گیری هنرمندان ایرانی از شیوه‌ی خانه‌آرایی باخترزمین دارد. این شیوه از آذین خانه‌ها، از روزگار صفویان آغاز شد بود. نقاشی‌های دیواری و سقف خانه‌ی قدکی در زیبایی و چشم نوازی با بهترین خانه‌آرایی‌های صفویان پهلو می‌زند.

خانه‌ی قدکی دو حیاط دارد: یکی اندرونی و دیگری بیرونی. طنبی، یا همان تالار و ایوان شاه نشین، در بخش شمالی خانه جای گرفته است. در زیر طنبی، حوضخانه‌ای بسیار زیبا دیده می‌شود. در دو سوی اندرونی نیز اتاق‌هایی ساخته‌اند. از اتاق‌ها می‌توان حیاط اندرونی را دید.

در فصل تابستان اتاق‌های زیر طنبی کاربرد بیشتری داشته است. برخی از اتاق‌ها نیز به جای انباری به کار می‌رفته‌اند.

اتاق‌های گوشواره در دو سوی طنبی ساخته شده‌اند. از این اتاق‌ها زمانی بهره برده می‌شد که شمار مهمانان آن اندازه زیاد بود که در اتاق شاه‌نشین جای نمی‌گرفتند. ناچار آن‌ها را در اتاق‌های گوشواره پذیرایی می‌کردند.

پشت بام اتاق‌های اندرونی فضای بدون سقفی است که دیوارهایش نماسازی شده است. این فضا از سه سو بسته است. بدین گونه مهتابی، یا ایوانی بدون سقف، شکل گرفته است.

در حیاط بیرونی خانه‌ی قدکی، تراس تابستانی ساخته شده است. این تراس سرستون‌های گچی و مُقرنس کاری دارد. مقرنس گونه‌ای طاقچه بندی است و از عناصر مهم معماری (: مهرازی) ایران به شمار می‌رود.

از اُرسی‌ها (پنجره‌های شبکه شبکه‌ای، با شیشه‌های رنگی)، آینه‌کاری‌های خانه قدکی نیز نباید چشم پوشید. به همین گونه باید از کاربندی‌های خانه‌ی قدکی یاد کرد. کاربندی گونه‌ای پوشش است از لنگه تاق‌هایی که قوس‌دار هستند و به شکلی هندسی‌وار همدیگر را قطع می‌کنند. در خانه‌ی قدکی از این گونه پوشش، استادانه بهره برده شده است.

تاقچه بلندهای خانه، یا همان رف‌بندی، نیز درخور یادآوری است و بر زیبایی سرای قدکی دوچندان افزوده است.

زیرزمین خانه قدکی آشپزخانه (مطبخ) را در خود جای داده است و آب‌انبار را. افزون‌بر اینکه جایی برای انبار گندم نیز بوده است. نمای ساختمان آجرکاری است.

خانه قدکی اکنون جایی برای دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه تبریز است. این سرای تاریخی در فروردین ماه ۱۳۷۶ خورشیدی در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.