خبرگزاری مهر؛ گروه استانها: تاریخ انسان در کره خاکی به واسطه اثر وی در طبیعت مورد شناخت قرار گرفته است. مسکن و سرپناه از با اهمیت ترین آثار انسان است که تاریخ زیست وی را در تمدن‌های مختلف نمایش داده است. انسان در کل تاریخ به دنبال ایجاد سرپناه برای خود و همچنین جامعه‌ای بوده است که انتفاعات حضور در بین آنها برای وی حائز صلاح زیست نامیده می‌شود.
چندی است در سرزمین ایران اسلامی این موضوع به گونه‌ای اثرگذار شده است که دولت‌های محترم درصدد آن هستند که تقاضای سرپناه مردم را با استفاده از تئوری‌ها و عملیات‌های مختلف اجرایی به نحوی پاسخ دهند. بر این اساس پروژه‌های کوچک و بزرگی همچون تعاونی‌های ساخت و ساز تا اقدام‌های بزرگی چون مسکن مهر، در دستور کار قرار گرفتند.
در علم معماری و شهرسازی موضوعی به نام فاز مطالعاتی و نیاز سنجی‌های پروژه وجود دارد که در ابتدایی‌ترین قسمت کارهای ساخت و ساز در مقیاس‌های خرد و کلان تمامی موضوعات پیش روی یک پروژه مورد بررسی و تحلیل تخصصی قرار می‌گیرد.
پس از عملیات اجرایی مسکن مهر در شهرهای مختلف سرزمین ایران پژوهشگران و برنامه‌ریزان شهری جهت تحقیق و بررسی آثار محقق شده این پروژه بر مخاطبان خاص و عام به این نتیجه رسیده‌اند که در کنار نیت خیر خانه دار شدن مردم، پیامدهای مختلفی نیز در جهت‌های ضربه زننده به ماهیت ایرانی و اسلامی نوع زیست آنها وجود دارد. موضوعاتی چون سبک آپارتمان‌نشینی که خود هنوز سوال بزرگی در جهت زیست صحیح ایرانی و اسلامی مقام انسان است در کنار موضوعاتی چون قرار گرفتن افراد با فرهنگ‌های مختلف و قشرهای متفاوت در کنار یکدیگر مسائل پیچیده‌ای را پدید آورده است.
در کنار این موضوعات مبانی مالی و مدیریتی هزینه نیز باعث شده است شاخص‌هایی چون فاصله از مراکز شهری و همچنین کیفیت ساخت و ساز در مصالح و تجهیزات ضربه بزرگ‌تری را به افراد حاضر در این نوع مسکن وارد نماید.
در علم معماری و شهرسازی، شهر خود یک موجود زنده در حال زیست معرفی می‌شود که چون انسان در حال رشد و گسترش است. پدیده مسکن‌های اجتماعی با تراکم‌های بالا نتوانست این رشد و گسترش را در قالبی سامان‌مند جلو برده و اجازه دهد توسعه شهرها با روندی صحیح پیش رود. اگر اکنون مردم سرزمین ایران در سبک آپارتمان‌نشینی قرار گرفته‌اند به دلیل ارجح بودن زیست آپارتمان و کیفیت آن در کنار مسکن ویلای نیست.
دلیل آن بدون شک مسائل اقتصادی شدید است که اجازه نمی‌دهد هر خانواده ایرانی دارای یک مسکن ویلایی در محدوده شهری و با خدمات یکسان همه مناطق شهر باشد. ویژگی‌هایی که مسکن ویلایی می‌تواند برای یک خانواده ایرانی داشته باشد را نمی‌توان در نوع مسکن آپارتمانی و اجتماعی یافت. بر این اساس اگر اذعان شود آپارتمان و خروجی‌های ملی آن چون مسکن مهر اجباری از زیست موقت در سرپناهی بدون کیفیت است بدون شک مورد قبول جامعه عام و خاص سرزمین ایران است.
سازمان بسیج مهندسین عمران استان همدان در سال‌های اخیر به دلیل تماس مستقیم با مردم و حضور در پروژه‌های مسکن به صورت خرد و کلان جهت تحلیل و بررسی آثار معماری و شهرسازی خروجی شده در سال‌های اخیر، اقدامات زیادی را در مباحث نظری و عملیاتی انجام داده است.
با توجه به بررسی‌های صورت گرفته از پروژه مسکن مهر در استان همدان، بررسی‌ها حاکی از عدم کیفیت زیست مقام انسانی در این نوع مسکن است. این مبانی به صورت اطلاعات تخصصی معماری، اجتماعی، شهرسازی و فرهنگی در قالب‌های اقتصادی با نگاه به آینده پیش‌رو مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. بر این اساس در بررسی مسکن مهر و عواقب آن در سال ۱۴۰۰ رویدادی تخصصی با عنوان "معماری و شهرسازی اسلامی در طرح نهضت اقدام ملی مسکن" در شهر همدان به همت این سازمان انجام گرفت که متخصصین دانشگاهی و اجرایی کشور در سازمان‌های مختلف بر این صدد شدند که باید در پروژه‌های آتی ملی به این صورت تدابیر بسیار ویژه‌ای جهت سرپناه‌دار کردن مردم عزیز ایران اندیشیده و اجرایی شود.
آنچه که از پروژه ملی مسکن مهر در همدان در این رویداد مستخرج گردید برخلاف تصمیم و شعار معماران و شهر سازان سرزمین ایران اسلامی برداشت شد. موضوعی که احراز می‌کند طرح مسکن ملی اگر بخواهد در سرزمین ایران اجرا شود و اثری مطلوب داشته باشد باید " در اصل کلام هویت، فرهنگ و سبک زندگی اسلامی-ایرانی" را هدف نهایی خود قرار دهد. بر این اساس " ایجاد سرپناهای مساعد برای رشد ایمان، فضائل اخلاقی و زیست مؤمنانه در راستای بسترسازی جهت تحقق تمدن نوین اسلامی" باید در ردیف اول دستور کار طرح‌های ملی مسکن اجتماعی در آینده این سرزمین قرار بگیرد.
حال که دولت محترم درصدد آن است در اقدامی جدید موضوع مسکن اجتماعی را در جهت سرپناه‌دار کردن مردم اما با اتخاذ مبانی که بتواند کیفیت‌های زیست انسانی را در مقام یک مسلمان و خانواده وابسته به آن حمایت کند، وظیفه متخصصین و سازمان‌های تخصصی ارائه پیشنهادات و همچنین توصیه‌هایی است که به صورت علمی و عملی، موضوع اقدام ملی مسکن را پشتیبانی نماید.
در پیگیری چنین امر با اهمیت و مقدسی، سازمان بسیج مهندسین عمران استان همدان در اقدامی جدی‌تر در اواخر سال ۱۴۰۱ باهدف گذاری و برنامه‌ریزی‌های ممتد رویدادی علمی در سطح استان را محقق گردانید که نظریات اندیشمندان و متخصصین علی‌الخصوص طیف جوان سرزمین ایران اسلامی در این خصوص شنیده و ارائه شود.
بر این اساس رویدادی تخصصی با محوریت "معماری و شهرسازی اسلامی در حوزه تخصصی تحقق شهرک‌سازی نوین و زیست شهر اسلامی" در سطح استان برگزار گردید. با اهمیت ترین موضوع محوری که در این خصوص بر همگان محرز گردید، موضوع تفاوت نگاه معماری و شهرسازی اسلامی به مقام انسان با دیگر نظریات و مبانی کشورهای منطقه و فرامنطقه است.
خارج از این رویداد تخصصی در سطح استان همدان و غرب کشور، نمی‌توان تئوری‌ها و عملیات‌های ساخت و ساز متعارف مسکن اجتماعی به شکل آپارتمان‌های با تراکم بالا را به عنوان زیست فرد و خانواده ایرانی معرفی نمود.
در هر صورت حتی تدابیر خاص اقتصادی ساخت مسکن به صورت انبوه طبقاتی باعث ایجاد مشکلات عدیده‌ای می‌شود که کوچک‌ترین آن هزینه‌های اقتصادی دولت‌ها در آینده جهت رفع بحران‌های ناشی از تولید این نوع مناطق مسکونی با انبوه جمعیت پیچیده آن است. این موضوع نه‌تنها در فرهنگ و هویت خاص اسلامی و ایرانی مردم ایران بلکه در جهان نیز به میزان زیادی مطرود به واسطه پیامدهای آتی آن شناخته شده است. نمونه کوچک و اثرگذار از این نوع مسکن اجتماعی را می‌توان به پروژه پروئیت ایگو در سرزمین آمریکا در دهه ۱۹۵۰ میلادی معرفی نمود.
پروژه‌ای که ثابت نمود نمی‌توان یک طرح جمعیتی معماری و شهرسازی بزرگ را به صورت عمومی و بدون توجه به ویژگی‌های خاص بومی، فرهنگی و هویتی افراد در مناطق مختلف پیاده سازی نمود. بر این اساس پروژه مسکن اجتماعی که در سال ۱۹۵۱ میلادی از طرف انجمن معماران آمریکا جایزه بهترین طرح و ایده مسکن اجتماعی را به خود اختصاص داده بود در ساعت ۳ بعدازظهر ۱۶ مارس ۱۹۷۲ توسط دولت بمب‌گذاری و تخریب کلی شده است. این موضوع این نکته را احراز می‌کند که مسکن اجتماعی دارای ابعاد ویژه‌ای است که حتی آینده سرزمین ایران اسلامی را دچار پیچیدگی خواهد نمود.
با اهیمت‌ترین موضوعی که در تلاش‌های مستمر سازمان بسیج مهندسین عمران استان همدان به دست آمده است نوع نگاه نوین و بستر شناسانه به موضوع اقدام ملی مسکن است. علاوه بر وجود موضوعاتی چون مبانی فرهنگی، هویتی، بومی و اجتماعی وضع کنونی کشور در مسئله منابع مختلفی چون آب و محیط زیست و همچنین مبانی اقتصاد گریبان‌گیر که طیف جوانان و خانواده‌ها را بسیار با خود درگیر نموده است باید به عنوان خطوط طراحی معماری و شهرسازی اقدام ملی مسکن قرار گیرد.
تحریم‌های ظالمانه غرب در برابر کشورهایی که قصد توسعه و پیشرفت علمی و انسانی دارند در رأس جهت حمله سرزمین ایران اسلامی است. باید در چنین اقدامی فراگیر و بزرگ، فرصت‌هایی چون اقدام ملی مسکن را به غنیمت شمرد.
بیانیه کنونی سازمان بسیج مهندسین عمران همدان در تجمیع آرا نظریه پردازان و مسئولین اجرایی دلسوز علی‌الخصوص نسل جوان این‌گونه مطرح می‌گردد که در طرح اقدام ملی مسکن در سرزمین ایران اسلامی باید مسکن اجتماعی به صورت " زیست شهرهای مولد در ارائه الگوهای هم‌افزا جهت برخورد با سکونت، اشتغال، جمعیت و سبک زندگی ایرانی-اسلامی منطبق گردد".
رهبر معظم انقلاب در بهمن‌ماه ۱۳۹۲ در برخورد با مسئله مسکن اجتماعی در دیدار مسئولین و نخبگان معماری و شهرسازی این موضوع را توصیه نمودند که "باید هرچه ممکن است محیط زندگی شهر، به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شود که تحقق سبک زندگی اسلامی، راحت‌تر امکان‌پذیر باشد".
بر این اساس سازمان بسیج مهندسین استان همدان در بیانیه‌ای با توجه به نظریات اثبات شده اندیشمندان حوزه دانشگاه و سازمان‌ها چون دکتر عباس جهانبخش در رویداد خود "تحقق شهرک‌سازی نوین" موضوع زیست شهر اسلامی را به عنوان هدف و راهبرد کلیدی مسکن اجتماعی در برخورد با موضوع اقدام ملی مسکن دولت محترم معرفی و توصیه می‌کند.
در این طرح در یک اقدام جدی مسئله آپارتمان نشینی و تراکم بالای ساخت باید تبدیل به واحدهای همسایگی مولد و ویلایی تبدیل شود.
چنین پتانسیلی مبنی بر وجود مساحتی عظیم جهت ساخت‌وساز اقدام ملی مسکن در سرزمین ایران اسلامی توجیه می‌نماید که دولت محترم قادر است این فرصت را به صورتی راهبردی تبدیل به افقی روشن و اثرگذار برای آینده این سرزمین از جهات مختلف در نظر گیرد. بر این اساس در چنین راهبردی"زیست شهر مولد" بر اساس مبانی ذکر شده بالا بااهمیت‌ترین موضوع واحدهای همسایگی است که به صورت عدم ایجاد فاصله طبقاتی در سیستمی مدولار و تعیین شده رشد و گسترش یابد. به این صورت دیگر در آینده سیستم خدمات شهری نمی‌تواند اثرگذار در قیمت و ارزش ملک گردد.
حیاط، عنصری که از گذشته در روح و جان مردم ایران حضور داشته است به صورت فضایی مابین خانه‌ها با امکان کشاورزی مشترک همسایگی و ایجاد فضایی برای رشد کودکان در نظر گرفته شده است. خانه باید علاوه بر سرپناه فضایی جهت کسب و کار سازنده قرار بگیرد. در چنین سامانه‌ای مردم به صورت صددرصد مشارکت فعالی در تصمیم‌گیری‌ها دارند. فضای مرکز محله شامل مسجد، مدرسه، بازار و همچنین خدمات‌هایی چون بهداشت فراهم می‌گردد.
محله‌های مسکونی به صورت خودکفا در مسائل مختلف برنامه‌ریزی می‌گردند. نوع ارتباطات شهری بر اساس محوریت پیاده و دوچرخه و وسایل که. چک برقی تدوینی می‌باشد و خودرو به صورت برنامه‌ریزی شده بدون اثر منفی در مجموعه دارای محل توقف و حضور بسیار کم رنگ است.
حضور فعال افراد با سنین مختلف در فضاهای ارتباطی مورد تأکید است. راهبرد "زیست‌شهر مولد" نه تنها می‌تواند اقدام ملی مسکن را سامانی مطلوب دهد، پتانسیل تبدیل شدن به یک الگوی کارآمد در سطح منطقه را نیز دارا می‌باشد. بر اساس چنین آرمانی سازمان بسیج مهندسین عمران استان همدان، به عنوان عضوی کوچک از جامعه متخصصین معماری و شهرسازی تمام، تلاش‌های خود را معطوف به یاری رساندن در این امر مهم و مقدس دانسته و می‌داند.
امیرحسین فرشچیان
استاد دانشگاه بوعلی سینا
نظر شما