یارانه کتاب بدون برنامه‌ریزی حذف شد/ وضعیت کتابفروشی اینترنتی در ایران

به گزارش خبرنگار مهر، در ابتدای برنامه سعید جلالی مدیر نشر ستوده و رئیس هیئت مدیره اتحادیه ناشران تبریز گفت: تبریز خاستگاه نشر است. اولین چاپخانه، اولین قرائت خانه و اولین مدرسه غیر دولتی در ایران در این شهر بوده است. اولین کتابفروشی در ایران کتابفروشی "کمال" بود که به همت مرحوم تقی زاده و محمد خان تربیت بعد از سفرشان به مصر یا ترکیه در این شهر افتتاح شد.

یک تبریزی تنها می تواند 5600 تومان در ماه برای فرهنگ هزینه کند

وی ادامه داد: همجواری تبریز با سه کشور آذربایجان، ارمنستان و ترکیه، تبریز را در موقعیت ویژه ای قرار داده است. اما کتابفروشی در این شهر از ابتدای برپایی ویترین کتابفروشی تاکنون فراز و فرود بسیار داشته است.

مدیر انتشارات ستوده گفت: در سال 1335 که اولین سرشماری در تبریز انجام شد، تقریبا ابتدای اوج کتابفروشی در ایران نیز بود. در آن زمان در ایران 900 عنوان کتاب در سال به چاپ می رسید در حالی که قبل از مصدق این تعداد تنها 400 عنوان بوده و این نشان دهنده این است که بعد از سال 28، توان مالی مردم افزایش یافته بود اما امروز در مقایسه با آن سالها مردم توان خرید بالایی ندارند و طبق آمار انجام شده یک تبریزی تنها می تواند 5600 تومان در ماه برای مسائل فرهنگی هزینه کند. از این مقدار چه مبلغی به کتاب می رسد؟

وی ادامه داد: پرداختن موضوع کتابفروشی با بررسی زنجیره ای از مسائل امکان پذیر است. از بین 8 شهر بزرگ کشور تنها شهر تهران است که توان تولید و توزیع دارد. شهرستان ها تولید ندارند، موسسات هم که در تهران هستند نتیجه اینکه توزیع نیز از تهران انجام می شود و تهران هم گزینشی عمل کند.

جلالی همچنین به مسئله نمایشگاه در تهران پرداخت و گفت: وقتی نمایشگاه کتاب تهران آغاز می شود آن قدر روی فروش ما تاثیر می گذارد که ما تا مرداد بیکار هستیم. از طرف دیگر وقتی نمایشگاه های پاییزه شهرستان ها آغاز می شود باز هم روی فروش شهرستانی ها تاثیر می گذارد و ما پس لرزه های آن را تا بهمن تحمل می کنیم.

شیوه ارسال کتاب به شهرستان هیچ تفاوتی نکرده است

داریوش نویدگویی مدیر انتشارات نوید شیراز نیز در این باره گفت: سال ها پیش من و بسیاری از همکاران نسبت به پرداخت یارانه نشر با این شیوه مخالف بودیم و حتی نامه ای به آقای خاتمی رئیس جمهور وقت نوشتیم تا در این خصوص تجدید نظر شود. به عقیده من ناشر حرفه ای هرگز اعتقادی به نشر وابسته به دولت ندارد و در انتظار فراهم کردن تسهیلات از سوی نهادها با این شیوه رایج نیست چرا که این شیوه ها ممکن است برای دوره کوتاه مفید و کارساز باشد اما در درازمدت و با رشد و افزایش بی رویه تعداد ناشران، محکوم به نابودی است.

وی اضافه کرد: حمایت دولت از حوزه فرهنگ به ویژه فرهنگ مکتوب امری است ضروری اما به شکلی که حق هر ایرانی در گوشه گوشه ایران یکسان رعایت شود.

نوید گویی در بخشی دیگر از صحبت های خود گفت: مسئولان فرهنگی در آغاز با حسن نیت یارانه کتاب را حذف کردند اما این کار بدون برنامه ریزی و هماهنگی انجام شد. آیا در گذشته همکاران ما صادقانه مابه التفاوت قیمت کاغذ، زینک و ... را نسبت به قیمت آزاد رعایت می کردند؟ این اقدام کمک به ناشر بود یا خریدار؟ آیا قیمت کتاب نسبت به قیمت آزاد تفاوتی کرده است؟ ما باید پاسخگوی خاص آن ایرانی هم باشیم که در مناطق دور افتاده ساکن است و اشتیاق به خواندن دارد.

مدیر انتشارات نوید شیراز هممچنین به شیوه توزیع کتاب در شهرستان انتقاد کرد و گفت: امروز هیچ تفاوتی در شیوه ارسال کتاب به شهرستان اتفاق نیفتاده است و هنوز باید توسط واسطه ، کارتن سیگار خارجی را با قیمت سرسام آوری پیش خرید کرد تا با مشکلات کتاب به شهرستان برسد.

وی افزود: در شیراز حدود 90 ناشر صاحب پروانه نشر داریم و در مقابل تنها 18 کتابفروشی که تعدادی از آنها هم کتاب های درسی و کمک درسی ارائه می دهند و فضای فعالیت تعدادی از آنها کمتر از 16 متر است. ضمن اینکه بسیاری از حوزه های مالیاتی نسبت به معافیت ناشران آگاه نیستند و برخلاف تهران، شهرداری یا شورای شهر هیچ ارتباطی با ناشر و کتابفروشی ندارد.

نوید گویی در پایان گفت: طی چند سال گذشته در شیراز بسیاری از کتابفروشان مطرح و فرهنگی تعطیل شدند و به جای آنها اغذیه فروشی یا... راه اندازی شد.

کتابفروشی اینترنتی یک فعالیت صادراتی است

در ادامه فرید بوترابی مدیر سایت ایران فرهنگ درباره کتابفروشی الکترونیک گفت: با گسترش شبکه اینترنت در جهان و ایجاد نخستین شبکه اینترنتی فروش کتاب یعنی شرکت آمازون در اواسط دهه 90 گروهی از شرکت های ایرانی نیز با هدف فروش کتاب به ایرانیان خارج از کشور در اواخر دهه 70 اقدام به ایجاد سایت هایی در این زمینه کردند. اما این سایت ها و فعالیت ها در ایران در وضیت نامطلوبی قرار دارد.

وی ادامه داد: شاید بتوان آسیب شناسی این موضوع را در دو دسته از عوامل جستجو کرد. دلیل اول ضعف ساختاری و مدیریتی شرکت های فعال است که مدیران آنها غالبا از کتاب و مسائل کتاب آگاهی ندارند و در ارائه خدمت مورد نظر به مشتریان ناتوان هستند؛ در حالی که این تجارت بیشتر از هر چیز با جلب اعتماد مشتری گسترش می یابد. از طرف دیگر توجه شرکت های ایرانی به منافع کوتاه مدت و نداشتن علاقه به انجام یک کار آرام، جدی و بامنافع درازمدت است.

بوترابی اضافه کرد: اما دسته دوم عوامل، عواملی هستند که خارج از اراده و فعالیت شرکت های اینترنتی هستند. اگر فروش کتاب را یک فعالیت صادراتی درنظر بگیریم و اگر توجه کنیم که در 10 سال گذشته قیمت ارز تقریبا ثابت بوده و در ایران تورمی دو رقمی در عرصه اقتصاد حاکم بوده است به این نتیجه می رسیم که محاسبات اقتصادی فروشندگان اینترنتی کتاب به علت وجود تورم مزمن عملا صورت واقعیت به خود نگرفته است.

وی ادامه داد: البته دیگر عامل موثر در این زمینه ، تحریم های مالی و بین المللی است که شرکتهای ایرانی با آن مواجه هستند چرا که رگ حیات تجارت الکترونیک، خرید به روش online و از طریق کارتهای اعتباری است و همه این مسائل سبب شده تا در حال حاضر فروش اینترنتی کتاب به خارج از کشور عملا تعطیل باشد.

بوترابی در پایان گفت: در این زمینه نباید توزیع نابسامان کتاب را فراموش کرد. این کار در کشور ما تبدیل به کاری سرشار از ریسک شده است و به عبارتی چشم اسفندیار کار نشر و کتابفروشی است اما در هر حال بزرگ ترین مشکل این کار نبود توجیه اقتصادی کار است و راه موفقیت این شغل به رسمیت شناختن آن به عنوان فعالیت صادراتی است.

کتابفروشان آلمانی در همه جای دنیا مشهور هستند

مرتضی رهبانی مترجم و پژوهشگر که 5 سال سابقه کار کتابفروشی در آلمان دارد گفت: ما باید مجموعه فرهنگ غرب را بدانیم تا متوجه شویم چرا کتابفروشی در آلمان به این زیبایی عمل می کند و در همه دنیا مشهور است. شاید برای این است که آلمانی ها جزئی ترین بی تفاوتی را تحمل نمی کنند و جزئی ترین خطا را تصحیح می کنند.

وی ادامه داد: در آلمان برای کتابفروشی 6 نوع دسته بندی وجود دارد: اول "ناشر کتابفروش" که افراد حقوقی و حقیقی هستند که می توانند آنچه را که نوشتند نشر بدهند و به کمیسیون بدهند تا آن را پخش کند. دوم "کتابفروش عمومی" که انواع کتاب ها را جمع می کند و بر حسب ذوق و میل به مشتریان ارائه می دهد. سوم "کتابفروش ارسالی" یا مسافرتی که با افراد و ویزیتورهای خودشان و با لیست های خود سراغ مشتری می روند و غالبا کتاب های چند جلدی گران قیمت می فروشند و پول را قسطی دریافت می کنند. چهارم "کتابفروش آبونه ای" که هم کتاب می فروشد و هم آبونه نشریه دارد و خودش نیز ارسال می کند. پنجم "کتابفروشان ایستگاه های راه آهن" و ششم "کتابفروش عتیقه" که کتاب های ناسالم و از رده خارج شده را که در کتابفروشی نمی فروشند، می خرد و می فروشد.

در پایان نشست، فرخنده حاجی زاده مدیر انتشارات ویستار از تاسیس کتابخانه کوچکی برای اتحادیه خبر داد و توضیحاتی درباره چگونگی جمع آوری کتاب ها ارائه کرد.