به گزارش خبرنگار مهر در همدان، این روستاها که در پهنه سرزمین ایران کم نیستند، تحت عنوان روستاهای دارای بافت با ارزش معرفی شده اند و به عنوان منطقه ای توریستی، گردشگری مطرح هستند.
در شهر همدان نیز که از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، به عنوان یکی از پنج شهر فرهنگی و تاریخی کشور معرفی شده است، این خصوصیت در چند روستای منطقه به چشم می‌خورد که این امر بر نقش توریستی آنها به لحاظ جاذبه‌های تاریخی و طبیعی تأکید دارد.
شهر همدان به عنوان مرکز سیاسی - اداری استان همدان در دامنه شمالی الوند قرار دارد و با دارا بودن پتانسیل‌های فراوان به منظور جذب توریسم تابستانی و زمستانی مطرح است به گونه ای که در میان بیش از یک هزار و 120 روستای استان همدان، بافت روستای ورکانه به لحاظ نوع و انتخاب مصالح سنگی و نحوه ساخت بناها و فضاها، موجب معرفی این روستا به عنوان روستای ارزشی استان همدان شده که طبیعت زیبا و بکر آن و وجود پتانسیل‌ها و قابلیت‌های منطقه در جذب توریسم و توسعه صنعت گردشگری بر ویژگی‌های منحصر به فرد آن افزوده است.
روستای ورکانه یکی از روستاهای دهستان الوند کوه شرقی در شرق شهرستان همدان است. این روستا در دامنه کوه قرار دارد و کوه‌های سرده در سع کیلومتری شمال شرقی، کوه سرخ بلاغ در سه کیلومتری جنوب غربی و کوه قره‌داغ در چههار کیلومتری شرق آبادی قرار دارند.
این روستا مدتها به لحاظ وضع خاص خود از نظر موقعیت جغرافیایی و ارتباطی و توانمندی اقتصادی و زیرساختی در انزوا قرار داشته است. روستای ورکانه در دامنه جنوبی زاگرس مرکزی قرار گرفته و روستاهای این منطقه عموما به دلیل کوهستانی بودن و برخورداری از طبیعت زیبا از مناطق بسیار بکر به شمار می‌روند.
وجود دره‌های فراوان از جمله دره‌های زیبای یورد صفرخان، دره خان، تخته سنگ، جن دره و سوبلاغ در مجاورت روستا از خصوصیات طبیعی منطقه است به طوری که دره بارانی در جنوب و جنوب شرق آبادی واقع شده است و شیب عمومی این منطقه و وجود دره‌های فراوان در اطراف روستا موجب شکل گیری رودخانه‌های فصلی شده است.
رودخانه های فصلی ورکانه از ارتفاعات یخچال‌ها سرچشمه می‌گیرند و بعد از عبور از اراضی سیمین ورکانه به رودخانه فصلی ارزانفود می‌ریزند و سرچشمه گرفتن رودخانه دارستان (ارزانفود) از ارتفاعات روستای ارزانفود بر جاذبه‌های طبیعی منطقه افزوده است.
این رودخانه بعد از عبور از روستاهای ورکانه، علی‌آباد و شمس آباد و یلفان به سد اکباتان منتهی می‌شود. این رودخانه‌ها فصلی‌اند و در فصل‌های بهار و تابستان آب در آنها جریان دارد. زمینهای زراعی روستای ورکانه از نظر کشاورزی به لحاظ وجود سفره‌های آب زیرزمینی از جمله مناطق مستعد منطقه به شمار می‌روند که وجود درختان گردو در معابر روستا و در مجاورت واحدهای مسکونی تأییدی بر این مطلب است.
گذری بر کوچه پس کوچههای روستای سنگی ورکانه در فصل تابستان، نشان دهنده پرورش درختان گردو، سیب و زردآلو در حیاط برخی از واحدهای مسکونی است. در روستای ورکانه باغهای سرسبز، اراضی و فضاهای سبز، نقطه مثبت و پتانسیل فعال برای برنامه ریزی جهت جذب گردشگر محسوب می‌شود زیرا باغ به عنوان فضای اصلی زندگی برای مردمان این روستا مطرح است و در جای جای زندگی افراد رخنه کرده است به طوری که حضور باغ، هر چند کم وسعت، در حیاط خانه‌ها به وفور دیده می‌شود.
گذشته از این، محور ارتباط اصلی روستا از شهر همدان نیز دارای مناظر و چشم اندازهای زیبایی است که می‌تواند به عنوان محوری توریستی مطرح شود زیرا وجود چشم اندازهای زیبا و مناظر بدیع این محور را یکی از پتانسیل‌های بالفعل شهر همدان کرده است. این محور از جاده همدان - ملایر منشعب می‌شود و پس از عبور از سد اکباتان و روستاهای یلفان، شمس آباد و علی‌آباد به ورکانه می رسد. ترکیب سطوح و فضاها در ابنیه روستای ورکانه به دو صورت دیده می‌شود.
برخی بناها و فضاها که بیشتر در بخش مرکزی روستا و جاهایی که قدمت بیشتری دارند، شامل بناهای سطوح و فضاهای پر و خالی در هم ادغام شده هستند که بافت همگن ایجاد کرده‌اند. در این فضا و بافت، تراکم بناها شدید است و معابر طراحی شده در این منطقه عرض کمی دارند. برخی بناها نیز به لحاظ ترکیب مربوط به دوره جدید هستند و به لحاظ ترکیب بندی و بافت از نظم خاصی برخوردارند، در این بخش از بافت، در حیاط، باغ وجود دارد و بر زیبایی فضا افزوده است.
فضاهای باز روستا روی هم رفته 62 هزار و 569 متر وسعت دارند که 17 هزار و 207 مترمربع آن را معابر، چهار هزار مترمربع آن را فضای باز، 20 هزار و 286 مترمربع آن را عرصه‌های ساختمانی و 21 هزار و 76 مترمربع آن را باغها و اراضی تشکیل می‌دهند.
فضاهای پر روستا هم که شامل بناها و اعیانی بافت روستاست 38 هزار و 81 مترمربع وسعت دارد.
روستای ورکانه به لحاظ کار و استفاده از مصالح بومی و محلی به خصوص مصالح سنگی منحصر به فرد است و کاربرد سنگ به صورت یک مصالح عام و متعارف در چهره و سیمای روستا خودنمایی می‌کند. کاربرد سنگ نه تنها در پی، بلکه در قسمت اعظم بناها در ساخت دیوارهای باربر و دیوارهای محوطه و حیاط‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و اکثر سنگ لاشه است که توسط ملات گل کار شده و پهنای این دیوارهای سنگی در طبقه همکف به یک متر هم می‌رسد و تنها عامل اتصال در دیوارهای سنگی نیز استفاده از تیرهای چوبی است.
سنگ، سنگ لاشه، سنگ مالون، خشت و آجر انواع مصالح متعارف ساختمانی در ابنیه روستای ورکانه است و عنصر سنگ به عنوان اصلی‌ترین مصالح در ابنیه روستای ورکانه بیش از هر چیز در بازدید از روستا به چشم می‌خورد و به نظر می‌رسد کاربرد سنگ در روستا به علت فراوانی این عنصر در روستا و سختی و مقاومت آن در برابر تغییرات جوی و همچنین کمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.
سنگ لاشه‌های به کار رفته در ساخت بناها اکثرا به شکل مالون است و شکل و ابعاد مشخصی ندارند ولی غالبا در رگه‌های نسبتا موازی قرار گرفته‌اند.
سنگهای مالون که در بدنه ساختمانها و بناهای روستای ورکانه خودنمایی می‌کند، قطعه سنگ‌هایی است به شکل مکعب که در ابعاد 20×20×30 سانتی‌متر تراشیده شده و مانند آجر در ساخت دیوارها به کار برده شده‌اند. این سنگها در اصطلاح محلی به سنگهای فولاد معروفند و تنها در رم‌های پایینی دیوارهای سنگی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
پیشینه روستای ورکانه به بیش از 400 سال می‌رسد و آنچه از تاریخ برمی‌آید اینکه نخستین و قدیمی‌ترین محله آن، محله درب مسجد است.
روستای ورکانه مجموعه ای از چند محل است که هر کدام از چندین واحد همسایگی و مسکونی تشکیل شده اند و در محله درب مسجد که قدیمی‌ترین محله روستای ورکانه به شمار می‌رود مسجد، حمام و مخابرات قرار گرفته است.
در محله کردها نیز که در شرق روستای ورکانه و ورودی آن جای گرفته، تنها مدرسه روستا واقع شده است و خرمن جا که به محله خرمنی معروف است در این محله قرار دارد. محله عباس‌آباد سومین محله روستاست که در مناطق تازه توسعه یافته قرار دارد و غیر از نانوایی و یک آسیاب، کاربری دیگری در آن استقرار ندارد.
روستای ورکانه به دلیل اینکه در پیرامون آن معادن سنگ به فراوانی مشاهده می‌شود، نام ورکانه را به خود گرفته و وجه تسمیه روستای ورکانه را معادل محلی که در نزدیکی معدن یا ورکان است، آورده‌اند و شاید ورکانه را به دلیل قرار گرفتن این روستا در کنار رود و جوی آب به این نام خوانده اند زیرا در زبان کردی، کانه به معنای چشمه است.
در روستای ورکانه مانند سایر روستاهای استان، ریش‌سفیدان جایگاه خاصی دارند و در زمانهای قدیم نیز نظام تصمیم گیری و قدرت بر اساس ارباب رعیتی بوده است. در آن زمان نقی‌خان قراگوزلو، خان روستا بوده و بعد از او نیز دخترش ارباب و حاکم روستا شده است و در حال حاضر نیز اصطبلی که در دو کیلومتری جنوب روستا ساخته شده، بقایایی از آن زمان است.
این اصطبل در سالهای پیش از انقلاب به عنوان مرکز پرورش اسب دربار مطرح بوده و در حال حاضر نیز جزو آثار دیدنی روستا به شمار می‌رود. این اصطبل برای نگهداری اسبهای دربار در فصل‌های بهار و تابستان ساخته شده و در ضلع غربی روستای ورکانه واقع است.
این بنا دارای طول و عرضی به ابعاد 75 در 22 متر و با زیربنای کل یک هزار و 650 مترمربع ساخته شده و دارای یک حیاط مرکزی است که در دو طرف حیاط فضای نگهداری اسب وجود داشته و دو ضلع دیگر، ورودی و انبار علوفه بوده است.
کل ساختمان از مصالح بنایی بومی منطقه نظیر سنگ لاشه و ملات گل با پوشش سقف تیر چوبی ساخته شده است و فضای نگهداری اسب‌ها در دو جبهه حیاط و در هر جبهه دارای 25 دهانه با عرض دهانه 5/1 متری است.
ورودی اصطبل در ضلع شمال شرقی بناست و در ضلع‌های شرقی و غربی انبار علوفه و فضای نگهبانی تعبیه شده و کف انبارها از کف حیاط در حدود یک متر پایین‌تر است.
قلعه اربابی نیز بنایی است که ساختمان آن با پلان چلیپایی طراحی شده، مربوط به مهری خانم، ارباب روستا بوده است.
این بنا در ابعاد 12×20 متر و با زیربنای 330 مترمربع در دو طبقه ساخته شده است. طبقه دوم در قسمت مرکزی بنا ایجاد شده است. طبقه دوم در قسمت مرکزی بنا ایجاد شده و سایر قسمت‌ها یک طبقه است. ورودی بنا نیز از طبقه همکف و طبقه اول و از ضلع شرقی بنا صورت می‌گرفته است و دو پله از دو طرف ورودی طبقه همکف به طبقه اول منتهی می‌شود.
این بنا در فاصله 100 متری در ضلع جنوبی روستا و در بستر سبز کوهپایه و مشرف به روستا واقع شده است.
وجود گورستان ساده ای در روستای ورکانه که در آن هیچ سنگ قبری دیده نمی‌شود از دیگر مواردی است که مورد توجه قرار دارد. در روستای ورکانه تنها یک مسجد و آن نیز در ضلع جنوبی روستا وجود دارد که بنای آن نوساز است و با مصالح جدید ساخته شده است. نمای ساختمان مسجد از آجر کار شده و وضوخانه، فضاهای پشتیبانی و خدماتی مسجد در اطراف آن قرار دارد. این مسجد به لحاظ معماری داخلی کاملا ساده است و یک محراب کوچک با کاشی‌کاری اندکی در اطراف محراب در آن ساخته شده است.
در هر کوچه این روستا که قدم می‌گذاری، فرش سنگی زیر پا، احساسی زیبا را در وجود انسان ایجاد می‌کند، تمام کوچه‌ها جدول‌کشی شده و مانند شهری زیبا به نظر می‌رسد و چراغ‌های روشنایی زیبایی که مناسب سنگفرش‌هاست کنار پیاده رو تعبیه شده است.
این زیبایی وصف ناشدنی حاکم بر روستای ورکانه همدان در پی امضای تفاهم نامه میراث فرهنگی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی ایجاد شد و به دنبال آن زیباسازی روستای ورکانه در چند فاز انجام گرفت و حفظ معماری سنتی آن جلوه ای ویژه به خود گرفت. این روستا زادگاه پرفسور توفیق موسیوند، سازنده نخستین قلب مصنوعی جهان است که در سال 1315 در این دیار چشم به جهان گشود.
روستای ورکانه همدان یکی از شش روستای گردشگری همدان است که نام آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و به عنوان منطقه ویژه گردشگری کشور مطرح شد. بافت کالبدی روستای ورکانه همدان به دلیل ویژگی خاص فرهنگی، به عنوان میراثی ارزشمند از نیاکان به شمار می‌رود و حفظ و نگهداری آن را مورد تأکید قرار می‌دهد.
این روستا منطقه ای است که قدم زدن در کوچههای آن عظمت قدرت و زیبایی آن انسان را مبهوت می‌کند و آن را زیباتر از شهر به عنوان نگین همدان معرفی می‌کند.
روستای ورکانه همدان که به عنوان زیباترین روستای استان همدان معرفی شده است این روزها پذیرای شمار زیادی از مسافران است و فضای سبز و با نشاط آن روزهایی به یاد ماندنی را بدرقه راه میهمانان همدان می کند.
نظر شما