کارشناسان در گفتگو با مهر : فرآیند طولانی نشر آسیب جدی کتابهای دینی است

رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم با اشاره به اینکه اطلاع‌رسانی در حوزه کتابهای دینی بسیار ضعیف است، گفت: عدم اطلاع‌رسانی دقیق و سازماندهی کتابهای دینی منجر به ارائه اطلاعات نادرست درباره کتابهای دینی می‌شود.

اطلاع‌رسانی ضعیف عامل رکود کتابهای دینی است

حجت الاسلام ابوالحسن نواب رئیس دانشگاه مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم با اشاره به اینکه کمبودی در زمینه کتابهای دینی و داستانهای دینی وجود ندارد، اظهار داشت: متأسفانه اطلاع رسانی در حوزه کتابهای دینی کم است. از این رو مؤسسات، سازمانها و نهادهای مختلف اطلاعات کمی از یکدیگر درباره فعالیتهای دینی و نشر داستانهای دینی دارند که این عدم اطلاع رسانی دقیق و عدم سازماندهی کتابهای دینی منجر به ارائه اطلاعات نادرست درباره کتابهای دینی شده است.

وی با اشاره به اینکه مراکز دینی که کتابهای دینی تولید و عرضه می کنند ، کم نیستند، تصریح کرد: سازمان تبلیغات اسلامی که رسالت تبلیغ و اطلاع رسانی فرهنگی را به عهده دارد با وجود فعالیتهای متنوع  و متعددی که در این زمینه دارد اما به دلیل محدودیتهایی که دارد فعالیتهای آن ناشناخته مانده است.

حجت الاسلام ابوالحسن نواب با تصریح بر اینکه حوزه هنری کتابهای بسیاری در زمینه جنگ تولید کرده که شجاعت، فداکاری، ایثار، روحیه حماسی و گذشت را زنده می کند، یادآور شد: متأسفانه کسی از این کتابها استقبال نمی کند. مدرسه اسلامی هنر در حوزه علمیه قم بزرگترین کانون داستان دینی است که 200 هنر پژوه دارد، اما کسی به این مرکز و امثال آن توجه نمی کند. به این سبب در زمینه فرهنگ عقب ماندیم. سیستم فرهنگی مناسبی نداریم. بودجه مناسبی در این زمینه ارائه نمی شود. بودجه ای که به سازمان تبلیغات اسلامی اختصاص می یابد بسیار ناچیز است که بتواند به واسطه آن تبلیغ و اطلاع رسانی انجام دهد.

وی با تأکید بر اینکه کتابهای این حوزه باید با برگزاری مسابقات کتابخوانی ارزیابی شوند، افزود: باید بودجه های خوبی در این زمینه در اختیار سازمانها و نهادهای مسئول قرار گیرد. برنامه های تابستانی جذابی برگزار شود و در پی آن کتابهای دینی مورد نقد و بررسی قرار گیرند.

وی در ادامه گفت: نمی توان درباره جذابیت کتابهای دینی اظهار نظر کرد، زیرا تا زمانی که مسابقات کتابخوانی در زمینه این کتابها برگزار نشود و اظهارنظرها را جمع آوری نکنیم، نمی توان نظر کلی داد که استقبال از کتابها خوب است یا بد؟ یا اینکه کتابها جذاب و غنی هستند یا نه؟ بنابراین نهادها، مراکز و مؤسسات فرهنگی مسئول هستند به فرهنگ اهتمام بیشتری ورزند و سرانه بودجه در بخش فرهنگی نیز افزایش یابد.

داستان دینی باید وجدان بشری را تحت تأثیر قرار دهد

رئیس مرکز مطالعات فرهنگی ایران و عرب با اشاره به ضرورت فراهم کردن زمینه مناسب برای نگارش هنرمندان تأکید کرد: تمام داستانهایی که وجدان بشری را تحت تأثیر قرار دهند و ارزشهای انسانی را که قرآن مبشر آن است ترویج کنند، داستان دینی هستند.

دکتر محمد علی آذرشب رئیس مرکز مطالعات ایران و عرب اظهار داشت: تمام داستانهایی که ارزش انسانی داشته باشند داستانیهای دینی تلقی می شوند و نمی توان تنا داستانهایی را دینی اطلاق کرد که مربوط به زندگی انبیاء و اولیا ، قرآن و روایات باشند، چرا که با این نوع نگرش بسیاری داستانهایی که دارای ارزش انسانی است از دایره دین خارج می کنیم. اگر ارزشهای دینی و انسانی را در هرقالب هنری ارائه کنیم بهتر از آن است که تنها به داستانهای قرآنی و انبیاء بپردازیم. داستانهایی دینی است که بر وجدان انسانها تأثیر بگذارد.

آذرشب همچنین نتیجه هنر داستان نویسی را تأثیرگذاری عنوان کرد و اظهار داشت: داستانی که می تواند بر وجدان انسانها تأثیر بگذارد، از نوآوری و ابتکار برخوردار است. به عنوان مثال کتاب بینوایان که ارزشهای انسانی بسیاری را مدنظر قرار داده را نمی توان از دایره این نوع کتابها خارج کرد و به عبارت دیگر کتابهای دینی را نمی توان محدود کرد.

وی تصریح کرد: داستان دینی واقعی، داستانی تلقی می شود که با تمام ملل دنیا گفتمان داشته باشد، بسیاری از داستانهایی که با عنوان دینی مطرح است تکراری شده و صرفا دور یک سری حوادث تاریخی می چرخد. بسیاری از فیلمها و سریالهای تلویزیونی که امروز با عنوان دینی پخش می شوند نیز موضوعات تکراری را مدنظر قرار می دهند درحالی که این نوع هنرها باید با وجدان بشر سخن بگوید و ارزشهای انسانی را که قرآن مبشر آن است را بیان کند.

قصه‌های قرآنی باید با ادبیات معاصر تبیین شوند

حجت الاسلام حسین علوی مهر مدیر دانشنامه قرآن پژوهی با اشاره به اهمیت داستان و قصه و جایگاه آن در میان مردم، اظهار داشت: قصه و داستان با تولد انسان همراه بوده اند، هر انسانی به شنیدن و بررسی جریانات زندگی علاقمند است و این مسئله از همان دوران تولد بشر از اهمیت برخوردار بود. از این رو انسان همیشه به دنبال قصه گویی بوده  تا نقطه نظرات، آرمانها، اعتقادات و اندیشه های خود را به وسیله آن منتقل کند.

وی با اشاره به اینکه قصه های موجود در قرآن کریم دارای ویژگیهای خاصی هستند که در قصه های بشری وجود ندارند، افزود: قصه های بشری ممکن است واقعیت، اسطوره و یا احتمالی باشند اما در قصه های قرآن ارائه شخصیتها آشکارا مطرح است که هویت انسانها را طرح و از خصلتهای ناروا می کاهد.

حجت الاسلام حسین علوی مهر یادآور شد: در داستانهای قرآن گاه از شخصیتهای مثبت و سازنده مانند پیامبران، یا اشخاص مؤمن مانند حضرت مریم (س)، گاه از شخصیتهای منفی مانند قارون یا فرعون و گاهی هم حادثه ای خاص مانند غرق شدن و جنگها یاد می کند که تأثیرگذاری بسیار و جذابیت خاصی دارند.

مدیر دانشنامه قرآن پژوهی با اشاره به تفاوت میان قصه های بشری و داستانهای قرآن گفت: قرآن معجزه بلاغی است و هیچ کس نمی تواند مانند آن مطرح کند. گاهی قرآن در مورد یک موضوع چند صفحه توضیح می دهد، گاهی با چند سطر و یا با چند کلمه آن را بیان می کند. این مسئله نشانگر توانایی و معجزه قرآن در بیان پند و اندرزها و عبرتها است.

علوی مهر در ادامه افزود: قرآن مسائل را به صورت ادبی و معجزه مطرح کرده است از این رو لزومی ندارد که همان مطالب گفته شود بلکه محققان، نویسندگان و یا مؤلفان باید به صورت هنری و با ادبیات قرن 21 این موضوع را مورد توجه قرار دهند و از بیان مضامین تکراری بر حذر باشند.

وی با اشاره به اینکه در هر داستان قرآنی نکات مهمی نهفته که باید به جنبه های مختلف آن پرداخته شود اظهار داشت: استفاده و بهره گیری از یک بخش از داستان به طور مثال پیراهنهایی که در سوره حضرت یوسف (ع) آمده که شامل سه پیراهن بوده، جهت پند آموزی برای انسان بسیار زیبا است و هنرمند باید از این بخش استفاده کند و آن را پرورش دهد. 

نشر دینی نیازمند پرورش نیروهای متخصص است

حجت الاسلام حسین ملانوری سردبیر مجله مبلغان و قائم مقام معاون تبلیغ حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه نسبت کتابهای داستانی دینی به کتابهای دینی، تفسیری، حدیث، اخلاق و اعتقادی بسیار کمتر است، اظهار داشت: تعداد کسانی که به صورت تخصصی در این حوزه فعالیت کنند بسیار کم هستند. در حوزه علمیه قم، کتابهایی در باب دعا و زیارت نگارش شده است، اما در بخش تبلیغ نوشتاری چون داستان فعالیت قابل توجهی صورت نگرفته است.

وی با اشاره به اینکه داستانهای دینی خوب در سطح کشور بسیار محدود هستند، تصریح کرد: متولیان فرهنگی کشور کمتر به این موضوع بها داده و به مقوله تبلیغ در عرصه داستان نویسی نپرداخته اند. عمده کار تبلیغ دینی به مقوله منبر به شکل سنتی باز می گردد که اگر نگاه متولیان تبلیغ دین به این سو برود که از همه ابزارها و شیوه های تبلیغ دین استفاده کنند موجب می شود فعالیتهایی قابل توجهی در این عرصه انجام شود.

حجت الاسلام حسین ملانوری با تأکید بر اینکه مسئولان فرهنگی کشور باید به داستان نویسی بها دهند، یادآور شد: بها دادن از منظر مادی و معنوی و تشویق نویسندگان این عرصه عاملی برای از بین رفتن آسیبهای این حوزه می شود که در شرایط فعلی همت مدیران و نگاه آنها در این زمینه تأثیرگذار خواهد بود.

سردبیر مجله مبلغان با بیان اینکه آموزش دادن نیروهای علاقمند این عرصه امری مهم به شمار می رود، افزود: محقق شدن این امر نیازمند نگاه کلان به عرصه تبلیغ است که کمتر نگاه تخصصی در این عرصه صورت گرفته، اما آنچه مشخص است این است که رسانه ها و صدا و سیما کمتر به این بعد پرداخته اند.

وی در ادامه گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر تبلیغات قم، معاونت تبلیغ حوزه علمیه قم، سازمان تبلیغات اسلامی و شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان متولیان فرهنگی هستند که باید در این خصوص به صورت جدی فعالیت کنند و به پرورش نیروهایی با استعداد در زمینه نوشتن کتب دینی بپردازند.

قائم مقام معاون تبلیغ حوزه علمیه قم تخصیص بودجه کافی در این زمینه و ارائه جوایز مادی در کنار حمایتهای معنوی از نویسندگان این عرصه را عامل رشد این حوزه خواند و گفت: این فعالیتها از نظر روانی تأثیر مثبت و سازنده ای خواهند داشت. افرادی که وارد این عرصه می شوند معمولا انگیزه های شخصی دارند که اگر متولیان فرهنگی کشور به آنها بها دهند داستانهای دینی نیز توسعه چشمگیری پیدا می کند.

زمان طولانی فرآیند نشر انگیزه مؤلف را ضعیف می‌کند

حجت الاسلام محمد علی ایازی قرآن پژوه و محقق با اشاره به اینکه عوامل متعددی در کاهش اهتمام به داستانهای دینی تأثیرگذار هستند، اظهار داشت : بحثهای علمی و استدلالی، فرصتها و انگیزه هایی که بتواند این زمینه را فراهم کند بسیار کم شده است. هر چه که رویکرد رسانه ها به سمت مسائل شعاری پیش رود، بحثهای استدلالی و علمی کاهش می یابد.

وی با اشاره به اینکه بخشی از ادبیات دینی ما نیز به سمت این نوع کتابها روی آورده اند، تصریح کرد: کتابهای دینی علمی بسیار محدود شده اند که عوامل متعدد دست به دست هم داده اند تا در بخش ادبیات دینی این مشکل بروز کند. به طور مثال محقق یا نویسنده نیاز به زمانی دارد تا کار تحقیقی و یا نوشتن خود را انجام دهد، سپس کار را به دستگاههای مختلف ارائه می کند که تا اثر او به چاپ و نشر و توزیع برسد، مراحل بسیار طولانی را باید طی کند و منجر به دلسرد شدن نویسنده و یا محقق می شود.

حجت الاسلام ایازی با تأکید بر اینکه کتابهای ادعیه و زیارتنامه ها این گرفتاریها را ندارند و نیاز به طی کردن این مراحل هم ندارند، نیازی به تألیف و تحقیق هم نداشته و مخاطبان خاص خود را نیز دارند، به انتشار و توزیع زیاد آنها اشاره کرد.

این محقق و قرآن پژوه در ادامه افزود: زمانی که سیستم نشر زجرآور و شکننده است کتابی که برای مجوز نشر می رود 6 ماه تا یک سال در دستگاه ممیزی می ماند، چه انگیزه ای برای نویسنده، مؤلف و محقق ایجاد می شود تا او بخواهد به کار خود دلگرم باشد و به مطالعه، تحقیق، تألیف و نوشتن خود ادامه دهد. بنابراین سیستمی نیست که بتواند مشفق باشد تا فعالیتهای نشر، توزیع و چاپ را ساماندهی کند.

حجت الاسلام محمد علی ایازی با بیان اینکه نوآوری در هر عرصه ای نیاز به هزینه هم علمی و فرهنگی و هم مادی دارد، گفت:باید در این زمینه سرمایه گذاری شود باید از بسترها و زمینه های آن حمایت شود تا گرایشها نیز سازنده و مثبت شود. اگر بسترهای پژوهش فراهم شود، بسترهای نو آوری فراهم می شود.

موضوعات متنوع دینی در ادبیات داستانی نادیده گرفته شده‌اند

دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت با اشاره به نادیده گرفته شدن کثرت موضوعات برای داستانهای دینی و اسلامی، تأکید کرد: این موضوعات را می‌توان با ترغیب و تشویق نویسندگان خوب در قالبهای مختلف ادبیات دینی مورد استفاده قرار داد.

حجت الاسلام محمد حسن اختری دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت (ع) با اشاره به کثرت و تنوع داستانهای دینی و اسلامی اعم از داستانهای قرآنی، گفتگوی ائمه اطهار با افراد مختلف و همچنین با اصحاب و شاگردان خود، روایتهای داستانی از شخصیتهای مختلف دینی، حقایق تاریخی در زندگی بزرگان و داستانهای زندگی پیامبر و ائمه اطهار گفت: در مجموع بهره برداری محققان و نویسندگان از این دامنه وسیع از داستانهای دینی به طور کافی صورت نگرفته است.

وی بر ضرورت انجام کاری نوین در این زمینه از سوی مؤسسات دینی، پژوهشی و فرهنگی تأکید کرد و گفت: در دوره قبل از انقلاب یعنی دوران آگاه سازی و بیدارگری مردم کتابهای مفید قرآنی درباره پیامبر و اصحاب وی نوشده شد که منتشر و مورد استفاده قرار گرفت اما پس از جنگ تحمیلی در این زمینه گامهای چشمگیری برداشته نشده است.

حجت الاسلام اختری به عنوان دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) ابراز امیدواری کرد سایر مؤسسات دینی، پژوهشی و فرهنگی چون مجمع جهانی اهل بیت حرکت جدیدی را در این زمینه آغاز کنند و گفت: در مجمع گامهای اولیه در زمینه توسعه داستانهای اسلامی برداشته شده به طوری که درحال حاضر این پروژه در حال گذراندن دوره مطالعاتی و برقراری تماس با افراد و مراکز مختلف است.

دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت اظهار داشت : داستانهای دینی که در فرهنگ اسلامی وجود دارند را می توان در تمام سبکهای ادبیات دینی به کار برد، اما این امر کاری عمیق و بلند مدت بوده و نیازمند دقت و حوصله است که می تواند با تشویق و ترغیب نویسندگان و رمان نویسان خوب اجرایی شود.

قرآن روایتگر 200 داستان برای هدایت بشر است

حجت الاسلام صدیقی پژوهشگر دینی با اشاره به تأکید قرآن بر ماهیت آموزشی داستان و روایت 200 داستان در کتاب آسمانی اسلام، نقش رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و حوزه‌ علمیه را در گسترش علاقه نسل جوان به ادبیات دینی حائز اهمیت دانست.

حجت الاسلام کاظم صدیقی پژوهشگر دینی در رابطه با فقدان توجه کافی به داستانهای دینی در حوزه نشر و سایر عرصه ها یادآور شد : با بهره گیری از فرهیختگان و برنامه ریزی می توان بر این مشکل فائق شد.

وی استدلال کرد که قرآن ابعاد مختلف بشر را در تمام آیات خود منظور کرده و در میان این آیات به منظور هدایت بشر 200 داستان را روایت کرده که این تعداد نشان دهنده نقش مهم و آموزشی داستان است.

حجت الاسلام صدیقی به عنوان شاهد مثال به داستان راستان آیت الله مطهری اشاره کرد و گفت: آیت الله مرتضی مطهری با تمام عظمتی که در مراتب علمی داشت داستان راستان را نوشت و نویسندگان و بزرگان معاصر نیز باید تلاشهای گسترده ای صورت داده تا این نقیصه جبران شود.

این پژوهشگر دینی همچنین یادآور شد: درمقوله کتابهای دینی کتابهای ادعیه هم بسیار کم است و اگر انتشار کتابهای مقوله دین تنها به ادعیه محدود می شد و آنها مورد استفاده قرار می گرفت به طور قطع تأثیرات معنوی و چشمگیر آن در تمام عرصه های جامعه مشاهده می شد.